Morgunblaðið - 21.07.1995, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 21. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF
Dollarafölsun um
allan heim en íslenskir seðlar öruggir
SECRET Service nefnist deild innan
bandaríska fjármálaráðuneytisins
sem hefur það hlutverk með höndum
að vemda forsetann, annast njósnir
á stríðstímum og að að koma í veg
fyrir peningafölsun. Leyniþjónustan
hefur haft nóg að gera í síðast-
nefnda hlutverkinu upp á siðkastið.
Ný tölvu- og ljósritunartækni gerir
falsanir auðveldari og ódýarari. Á
íjárhagsárinu sem lauk í september
1994 voru gerðar upptækar 183
milljónir dollara í fölsuðum seðlum,
eða sem nemur rúmum 15 milljörð-
um íslenskra króna. Næstu sex
mánuði á eftir hafði leyniþjónustan
uppi á 148 milljónum, eða yfir 12
milljörðum króna. Það lítur því út
fyrir að árið 1995 verði metár.
Frá þessu segir í grein í tímarit-
inu Scientific American. Höfundar
eru tveir og vinna báðir að áætlun
fjármálaráðuneytisins til að koma í
veg fyrir fölsun dollaraseðla. Á
næstu árum er ætlunin að breyta
seðlunum verulega, t.d. með því að
innleiða í fyrsta sinn vatnsmerki.
Hugsanlega verður einnig prentað
lítið letur eða tákn sem skiptir litum
eftir sjónarhominu.
Ýmsar fleiri nýjungar eru í burð-
arliðnum, en margar þeirra eru þær
sömu og aðrar þjóðir hafa beitt um
árabil í peningaprentun. Það hefur
löngum þótt auðveldara og hag-
kvæmara að falsa bandaríska seðla
en nokkra aðra. Langflestir falsaðir
seðlar sem eru í umferð í heiminum
nú em dollaraseðlar. Ástæður eru
m.a. þær að í þeim er ekki vatns-
merki, litir eru fáir, aðeins grænn
og svartur. Þá em bandarísku seðl-
amir allir jafn stórir og þess vegna
er hægt að þurrka út texta á seðlum
með lágum upphæðum og breyta
þeim í hærri. Bandaríkjadollarinn
er einnig alþjóðlegur gjaldmiðill og
þess vegna auðvelt að nota hann
og skipta honum í ófalsaða seðla.
Flestir fölsuðu seðlanna eru fram-
leiddir utan Bandaríkjanna.
Að sögn Stefáns Þórarinssonar,
rekstrarstjóra Seðlabanka íslands,
fá flestar bankastofnanir hér upp-
lýsingar um nýjar útgáfur erlendra
seðla og myntar og þær sem em
teknar úr umferð, ásamt tilkynn-
ingum um falsaða seðla. Þessar
upplýsingar berast frá Keesing
Publishers í Hollandi sem annast
þessa upplýsingagjöf fyrir Interpol.
Jafnframt berast upplýsingar frá
Sænska bankasambandinu um
gilda seðla á hveijum tíma í um
20 löndum.
Margir bankar nota sérstaka
lampa sem gefa frá sér útfjólublátt
Ijós til að sannreyna hvort seðill sé
falsaður eða ekki. Við talningu og
greiningu seðla í Spðlabankanum
em notaðar tölvustýrðar vélar með
skynjurum sem greina útlit, stærð
og fleiri öryggisþætti í pappír og
prentun seðlanna og að sögn Stef-
áns er talið útilokað að þar geti
farið í gegn falsaður seðill. Hann
tók jafnframt fram að mjög ströng
viðurlög væm við peningafölsun á
íslandi.
Vatnsmerki er í öllum íslensku
seðlunum, með mynd af Jóni Sig-
urðssyni. Pappírinn er með hrjúfri
og lítils háttar upphleyptri áferð og
E05t29041
SEOLABANKt
ÍSLANOS

tSSS. **-*■■' ' """."'i*"
FALSAÐUR dollaraseðill og leiðbeiningar um hvernig eigi að þekkja þessa gerð frá ófölsuðum seðlum.
Falsanir á íslensku
seðlunum er erfið vegna
vatnsmerkisins
í honum er polyesterþráður, á mis-
munandi stað eftir verðgildi seðl-
anna. Blandaðri tækni er .beitt við
prentun. Framleiðslan fer öll fram
í Englandi, hjá seðlaprentsmiðjunni
Thomas De La Rue í London, sem
prentar seðla fyrir 90 ríki. Prent-
smiðjan framleiðir allt blek í prent-
unina sjálf af öryggisástæðum.
Haraldur Árnason, hjá RLR seg-
ist ekki vita til að íslenskir pening-
ar hafi verið falsaðar svo neinu
nemi. Einu tilvikin sem vitað eru
um er þegar stöku seðlar hafa ver-
ið ljósritaðir eða teiknaðir. Falsan-
irnar hafa allir verið mjög lélegar
og augljósar ef að er gáð. íslenskt
afgreiðslufólk er hins vegar mjög
ómeðvitað um hættu af fölsunum
miðað við það sem gerist erlendis.
Sem betur fer hefur ekki verið
ástæða til tortryggni hingað til.
Enginn starfsmaður lögreglunn-
ar vinnur sérstaklega að því að
hafa hendur í hári peningafalsara
en Smári Sigurðsson lögreglufull-
trúi starfaði í nokkur ár hjá Interp-
ol í Frakklandi við að greina og
fylgjast með fölsunum af ýmsu tagi.
Hann er því vanur að greina falsan-
ir á erlendum peningaseðlum. Smári
segir að falsanir á dollaraseðlum
hafi þá verið orðnar mjög fullkomn-
ar og erfitt fyrir fagmenn að greina
þær. Því var kominn tími til úrbóta
hjá Bandaríkjamönnum. R
Helgi Þorsteinsson
Býr til sjampó
úr íslenskum jurtum
í bflskúrnum heima í Keflavík
„ÉG fékk hugmyndina fyrir
mörgum árum, þegar ég bjó í
Danmörku og vann þar á hár-
greiðslustofu. Þar kynntist ég
manni sem framleiddi og seldi
eigin hársnyrtivörur,“ segir
Hrafnhildur Njálsdóttir. Hún
er lærður hárskeri og rak til
skamms tíma hárgreiðslustofu
í heimabyggð sinni, Kefiavík.
Nú er hún búin að selja stof-
una og breyta 100 fm bílskúr
hhI í litla verksmiðju, þar sem hún
framleiðir eigin hársnyrtivörur
Ub eins og Daninn, vinur hennar.
Framleiðslu sína nefnir hún
Jurtagutt og hefur þegar sett á mark-
að fimm mismunandi sjampó-teg-
undir og eina gerð af hárnæringu.
Hún segist vilja hafa allt eins ís-
lenskt og mögulegt er. „Þegar ég fór
til dæmis að leita að flöskum utan
um hársápuna, reyndi ég að finna
íslenskar flöskur. Eg fann engar sem
mér fundust nógu góðar, en vildi
samt ekki flytja þær inn. Þess vegna
hannaði ég sjálf fiöskurnar og lét
búa þær til fyrir mig hjá íslensku
fýrirtæki.“
Annað merki um hversu íslenskt
Hrafnhiidur vill hafa fyrirtækið, er
orðið hársápa, sem hún notar í stað
þess að tala um sjampó.
MiklA af íslenskum jurtum
„Ég hafði samband við Kolbrúnu
Bjömsdóttur, grasalækni, þegar ég
fór að hugsa um framleiðsluna í al-
vöru. Kolbrún útbjó uppskriftir fyrir
mig og í þeim er mikið af íslenskum
lækningajurtum. Virkni hársápunnar
á hár og hársvörð er því mikil.“ Með-
al þess sem Hrafnhildur framleiðir
er sjampó fyrir þá sem hafa flösu og
segist hún hafa kannað virknina áður
en eiginleg framleiðsla hófst. „Fjöldi
fólks, sem hafði notað sérstaka
hársápu, sem fæst aðeins gegn lyf-
seðli, prófaði að nota flösuhársápuna
frá mér og virknin var það góð, að
fólkið gat hætt að nota efnið sem
læknar höfðu vísað á. Ég framleiði
flösuhársápu bæði fyrir þá sem hafa
þurran og feitan hársvörð, en í sáp-
unni eru efni sem eyða sveppasýkingu
og drepa bakteríur. Ég vona að lækn-
ar viðurkenni þessa aðferð gegn flösu,
því árangurinn sem fólkið í athugun-
inni náði, styrkti mig í þeirri trú að
ég væri að gera rétt.“
Hrafnhildur segist gera ráð fyrir
að fjölga tegundum þegar fram líði
stundir og kveðst einnig spennt fyrir
útflutningi í framtíðinni. „Þessa dag-
ana er ég að prófa jurtaolíu fyrir
hársvörð, ætlaða þeim sem hafa flösu
Morgunblaðið/Björn Blöndal
HRAFNHILDUR breytti bílskúrnum í sjampó-verksmiðju.
SÝRUSTIG í sjampóinu er 5,5.
og flösuexem. Ég hef þegar verið
beðin um að selja hársápu til Svíþjóð-
ar, en vil frekar einbeita mér að
markaðssetningu hér heima áður en
ég fer að huga að útflutningi."
Aðeins ein jurt, sem notuð er í
hársápumar, er keypt erlendis frá.
„Það er brenninetla, sein vex í mjög
litlum mæli hér. Grunnefnin kaupi ég
einnig erlendis og sömuleiðis kjarnaol-
íur. Eg ræð ekki við að tína allár
jurtimar sjálf og hef því fengið fólk
til að tína þær fyrir mig. Eg þarf
mikið magn af þeim og jurtir þarf
að tína á réttum tíma, til að ná þeim
meðan þær eru ríkastar af virkum
efnum.“
Þótt Hrafnhildur hafi bæði hætt
rekstri hárgreiðslustofunnar og tekið
lán áður en hún fór út í framleiðslu
á jurtasjampói, er hún hvergi bangin.
Hún efast ekki um ágæti eigin fram-
leiðslu og henni finnst hugmyndir
vera til að fylgja þeim eftir. í huga
hennar er heldur engum vafa undir-
orpið að ævintýrið endi vel og Jurta-
gull muni freyða í hári margra fyrr
en varir. ■
Brynja Tomer
Tímarit
notuð í arm-
band eða hálsfesti
LITLAR stelpur eru oft afskaplega
hrifnar af allskyns skrautlegu
glingri og einhvern daginn þegar
veðrið er leiðinlegt er tilvalið að
stinga upp á þessu föndri.
Finnið til litrík tímarit sem á
hvort sem er að fara með í endur-
vinnslu og leyfið krökkunum að
klippa út litla litskrúðuga þríhyrn-
inga. Rúllið þríhyrningunum síðan
utanum blýanta og byrjíð á breið-
ari endanum. Límið saman og renn-
ið síðan af blýantinum. Látið þorna.
Finnið til gróft litríkt garn og þræð-
ið tímaritsbútana upp á spottann.
Þegar búið er að útbúa skartgripi
á alla fjölskyldumeðlimi sem kæra
sig um er hægt að búa til skart á
dúkkur og vinkonur. ■