Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995 25
AÐSENDAR GREIIMAR
GREINARHÖFUNDUR á flugvellinum
í Grímsey.
MIÐGARÐAKIRKJA.
GRÍMSEY. í baksýn sjást fjöllin milli Skjálfandaflóa
og Eyjafjarðar.
Mft m
UiA» m m
Grímseyj arbréf
MOGGINN kemst til hinna fimm áskrifenda í Grímsey.
I.
Grímseyjarför in síðari, þann
29. júní 1995
ÞETTA er hjá Flugfélagi Norð-
urlands. Getið þið verið mætt út
á velli eftir tuttugu mínútur? Við
ætlum að reyna að fljúga út í
Grímsey núna. Klukkan er rúm-
lega 19 og undrið skeði, við hjónin
stukkum frá hálfsoðinni bleikju og
ókum út á völl á réttum tíma. Níu
sæta flugvél af Piper-gerð hefur
sig á loft undir stjórn Stefáns Frið-
leifssonar og er flogið yfír Leir-
dalsheiði og Keflavík áleiðis til
Grímseyjar. Dökk rönd sést úti við
hafsbrún, þetta hlýtur að vera
Grímsey. í austri grillir aðeins í
Flatey og Flateyjardal í gegnum
þokuna.
Skyldi vera hægt að lenda? Ég
bíð spenntur, en Stefán flugstjóri
flýgur hring í kringum eyjuna,
finnur flugvöllinn auðveldlega og
lent er á hinum kílómetralanga
flugvelli.
Sigrún á Básum tekur á móti
okkur og verður fylgdarmaður
okkar um eyjuna, ekur í Ladabíl
um þorpið allt og suður á vita.
Um 120 íbúar eru nú í Grímsey
og una sæmilega hag sínum, en
eru kvíðnir út af nýjum lögum um
smábátaútgerð frá Alþingi. Von-
andi bera þingmenn gæfu til þess
að búa þannig að þessari einstæðu
byggð, að hún leggist ekki af
vegna vanhugsaðra reglna, sem
settar eru af svefnvana þingmönn-
um í önnum þingloka.
Sundlaug hefur verið tekin í
notkun í Grímsey og nýtir hún
kælivatnið frá rafstöðinni, sem er
kynt með olíu. Félagsheimilið
Múli er einnig barnaskóli á vetr-
um, og segir Sigrún okkur, að
eyjaskeggjar séu heppnir með
kennara þessa stundina. Við snú-
um aftur til Bása. Þar lendir nú
önnur FN-vél af sömu gerð og
okkar, þar eru nokkrir útlendingar
í skoðunarferð og heldur Sigrún
með þá niður að sjó, en þau eiga
í vök að veijast, því krían gerir
stöðugar árásir á hópinn, en Sig-
rún lætur þá fá prik sér til varn-
ar. Krían er merkilegur fugl, sem
flýgur jafnvel heimskauta á milli,
allt frá 66° í suðri til 82° gráða
í norðri, aðeins til þess að verpa
tveim eggjum (stundum þó 3, en
örsjaldan 4).
Krían- er svo herská, að hún
hrakti heilt herfylki úr varaliði
Bandaríkja Norður-Ameríku á bak
aftur, er það kom hingað til lands
til heræfinga.
Við vorum þijú í vélinni norður
í eyju, miðaldra kona frá Englandi
og við hjónin. Sú enska ætlar að
gista hjá Sigrúnu á Básum, en við
höldum heim til Akureyrar eftir
hálfs annars tíma dvöl í eyjunni.
Nú flýgur Stefán inn Eyjafjörð,
meðfram Látraströndinni, yfír
Hrísey, og sem leið liggur til Akur-
eyrar. Svo lágskýjað er á firðinum,
að vitinn á Hrólfsskeri stendur
aðeins upp úr þokunni, annað ekki.
Útsýni úr flugvélinni var frábært
í þessari ferð, sérstaklega að sjá
niður í Fjörður, en þangað er erf-
itt að komast landleiðina, Stefán
lendir á Akureyrarflugvelli af
miklu öryggi, og við höldum heim
í Tjarnarlund hlaðin Grímseyjar-
plöttum, könnum og skírteinum,
sem staðfesta, að við höfum kom-
ist norður fyrir heimsskautsbaug.
II.
Grímseyjarför in fyrri, 31. maí
1977
Þriðjudaginn eftir hvítasunnu
árið 1977 fórum við hjónin ásamt
Bergljótu dóttur okkar út í Gríms-
ey með FN. Þótt 18 ár séu liðin
frá þeirri för ætla ég að reyna að
riija hana upp, en handrit mitt af
ferðasögunni er glatað:
„Twinotter-flugvélin hefur sig
til flugs frá Akureyrarflugvelli, við
erum 18 farþegar, 17 manns og
einn kálfur (í strigapoka). Þórodd-
ur Jónasson héraðslæknir ætlar
að hafa viðtalstíma í félagsheimil-
inu Múla og getum við ferðamenn
skoðað eyjuna á meðan. Enginn
bíll var þá í eyjunni og var læknir
sóttur á traktor. Átti að sitja aftan
á aurbrettinu. Ég sá mér til skelf-
ingar, að úlpa læknis var á góðri
leið með að flækjast inn undir
aurbrettið og brá ég skjótt við og
lagfærði þetta. Þar skall sannar-
lega hurð nærri hælum. Við ferða-
mennirnir gengum fyrst út á Bása-
bjarg og skoðuðum fuglalífið og
þá sérstaklega haftyrðilinn, sem
hvergi verpir á íslandi nema í
Grímsey. Síðan gengum við í átt
að höfninni, komum í Kaupfélagið
og fengum okkur öl, en síðan skoð-
uðum við kirkjuna að Miðgörðum
og hittum þar fyrir séra Pétur
Sigurgeirsson, sem hafði messað
þar daginn áður, hvítasunnudag
inn síðari. Voru þetta fyrstu kynni
mín af séra Pétri, sem síðar varð
góðkunningi minn.
Á þessum árum hafði Miðgarða-
kirkja góðar tekjur með nokkuð
sérstæðum hætti: Hallur „litli
skattur“ Sigurbjörnsson hafði ver-
ið að hrekkja Grímseyinga með
því að bera saman fjölda slátraðra
dilka og innlagðar gærur. Þetta
vildi passa illa og kom fyrir að
þijár gærur voru af sama lambi.
Þá brugðu eyjaskeggjar á það ráð
að leggja allar gærur inn á nafni
Miðgarðakirkju. Allt viðhald Mið-
garðakirkju varð mun viðráðan-
legra eftir þetta þjóðráð.
Að lokum gekk ég niður að
höfninni og þar hitti ég mann einn,
sem ávarpar mig umbúðalaust:
„Ert þú að fara með flugvélinni?"
Ég játti því, en spyr að bragði:
„Heldurðu að ég sé að missa af
henni?“ „Nei, nei, en það verður
gamall maður með vélinni, Óli
Bjarna, viltu vera svo vænn að fá
honum þennan 5 þúsund króna
seðil?“ Síðan gengur maðurinn á
brott, en ég kalla í skelfingu minni:
„Þetta er ekki hægt, ég veit ekki
hvað þú heitir og þú veist ekki
hvað ég heiti.“ „Það gerir ekkert
til, ég veit að Óli fær peningana."
Samt iét ég mig ekki, fyrr en ég
fékk að kynna mig og hann sagð-
ist heita Einar Þorgeirsson í Mið-
görðum.
Nú fóru embættismennirnir að
tygja sig til heimferðar, Þóroddur
Vonandi kemst ég í
mína þriðju ferð til
Grímseyjar, segir Leif-
ur Sveinsson, og hvet-
ur alla fróðleiksfúsa
menn til að heimsækja
eyjuna,
læknir og séra Pétur. Hvítasunnan
hafði endurnært Grímseyinga
bæði á sál og líkama. í flugvélinni
á heimleiðinni bættist við þjóð-
sagnapersónan Alfreð Jónsson,
þáverandi oddviti í Grímsey og
flugvallarstjóri á Básum. Þau hjón
bjuggu á Básum og liggur heims-
skautsbaugurinn í gegnum hjóna-
rúmið endilangt. Þrátt fyrir þetta
er hjónaband þeirra hið ástúðleg-
asta.
Ég man ekki eftir fjörugri flug-
ferð en heimfluginu þennan dag.
Við sátum saman fremst í vélinni,
læknir, prestur, oddviti og ég. All-
ir frásagnarglaðir menn í besta
lagi og þurfti hörku til að komast
að. Skilyrði voru nú miklu betri
en á útleið, því vélin var kálflaus
(ekkert baul sem truflaði).
Þóroddi Jónassyni frá Græna-
vatni kynntist ég á bernskuárum
mínum í Mývatnssveit árin
1936-41.
Alfreð Jónssyni kynntist ég á
fyrsta skíðamóti íslands, sem
haldið var í Hveradölum 1938. Þar
stökk hann svo langt, að Helgi
Hjörvar lýsti stökki hans eitthvað
á þessa leið: „Nú rennir Alfreð sér
fram af pallinum, gríðarlangt
stökk, nú flýgur hrafn framhjá,
nú lendir Alfreð.“
Séra Pétri var ég að kynnast
þarna í fyrsta skipti, sem fyrr seg-
ir. Hann hefur ritað bók um Gríms-
ey, sem út kom hjá Prentsmiðj-
unni Leiftri árið 1971. Þeir, sem
vilja kynna sér betur sögu Gríms-
eyjar, ættu að lesa bók Péturs, svo
og bók séra Roberts Jack, Arctic
Living, Toronto 1955.
III.
Robert Jack var prestur í Gríms-
ey frá júlí 1947 til september
1953. Mér er minnisstæðust frá-
sögn hans frá Grímseyjarárunum,
er hann ræðir um veru sína í
skattanefnd (hreppsnefnd sá víst
um þau mál líka). Robert vék
sæti meðan skattfraintal hans var
til meðferðar. Meðnefndarmenn
hans segja við Robert': „Þetta
þýðir ekkert hjá þér, það vita all-
ir Grímseyingar, hvað þú átt
margar hænur. Þessi tala passar
ekki.“ Þá svarar Robert: „Veit ég
það vel, en ég vil ekki borga út-
svar og skatta af hænum sem eru
hættar að verpa. En ég get ekki
fengið mig til þess að drepa þær.
Ég vil að þær fái að lifa í heiðurs-
elli. (I want them to live in honor-
ary retirement.)
IV.
Ég hvet alla fróðleiksfúsa
menn til þess að heimsækja
Grímsey. Vonandi kemst ég fljót-
lega í mína þriðju ferð þangað
og þá til lengri dvalar en þessara
skyndiheimsókna, sem að framan
er lýst. En það er stundum kalt
í Grímsey, en þó fagurt. í ritinu
Byggðir Eyjafjarðar, er út kom á
Akureyri 1973 segir svo: „Útlit
Grímseyjar og umhverfi er mjög
breytilegt eftir veðurfari og’ árs-
tíðum. Þegar hafís umlykur eyj-
una, hverfur hún inn í ísbreiðuná
og verður eins og hluti af ísnum,
og þá lýsir hvítur flötur hafsins
í mánaskini, og nóttin verður
björt. Þannig var það frostavetur-
inn 1918.
Eldri Grímseyingar gleyma
aldrei jólunum það ár. Er þeir
komu frá aftansöng í Miðgarða-
kirkju á aðfangadag, opnaðist
þeim þessi hvíta og bjarta víðátta
sem dagur væri. Þá var það, sem
ísinn kom upp að eyjunni með
frostaveturinn mikla.“
Höfundur er lögfrædingur.