Morgunblaðið - 22.07.1995, Blaðsíða 6

6 B LAUGARDAGUR 22. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
-\
Fundín ljóð og
berfætt skáld
TLS (The Times Literary Supplement) hefur
lengi verið eitt helsta breska bókmenntablað-
ið. I blaðinu frá 7. júlí sl. er ljóðlist aðal-
efni. Jóhann Hjálmarsson veltir fyrir sér
umfjöllun blaðsins og ljóðum sem birtast þar.
Ví VERÐUR varla neitað
að bresk bókmenntablöð
og tímarit hafa ýmislegt
fram að færa sem gaman
er að kynnast. Verði lestrarefnið
þreytandi á köflum má hafa skemmt-
un af hinni dæmigerðu ensku ill-
kvittni sem orðið hefur að vinsælli
íþrótt hjá breskum bókmenntamönn-
um og þætti líklega óviðeigandi hér
á landi og teldist til skemmdarverka
og stráksskapar meðal háalvarlegra
Skandínava.
Ben Jonson og Dryden
Ben Jonson var samtíðarmaður
Shakespeares, skrifaði leikrit og orti.
Nú hefur komið í leitimar minninga-
ljóð eftir Jonson um
Thomas Nashe, en þeir
unnu saman að gerð
leikritsins The Isle of
Dogs (1597). Fundur
ljóðsins verður Kather-
ine Duncan-Jones til-
efni til hugleiðingar um
hlut Nashes og Jonsons
í leikritagerð tímanna,
samkvæmislífi og víga-
ferlum. Ljóðið eykur
varla hróður Jonsons
sem skálds þótt það sé
laglega ort, en gefur
tilefni til fræðilegrar
umræðu sem ekki þykir
ónýt í TLS.
John Dryden skrifaði
sín leikrit og kom þeim
á framfæri. En hann
orti líka. Ljóð hans frá
árunum 1649-1685 í
tveimur bindum (útg.
Longman) eru saman-
lagt 998 blaðsíður. Í til-
efni þeirra skrifar Al-
astair Fowler í TLS
greinina Þetta mikla
vanmetna skáld, en
heiti greinarinnar er
sótt til T.S. Eliots sem
notaði það 1921 í bréfi
til blaðsins.
Dryden og Eliot eru
ekki líkir að dómi Fowl-
ers. Hinn fýrmefndi
opinskár, ljós og upp-
lýsandi, þankagang-
urinn skýr. Hann telur að nú sé tími
til að endurreisa Dryden og skipa
honum í rétt samhengi með til að
mynda Cowley, Cotton, Milton og
Marwell, ekki síst vegna þess að nú
megi yrkja pólitískt. Dryden eigi það
skilið að fleiri lesi hann en áköfustu
ljóðaunnendur.
Meðal annarra eldri skálda sem
fjallað er um em Thomas Sheridan
sem iðkaði tækifærisskáldskap og
Thomas Hardy sem þekktastur er
fyrir skáldsögur á borð við Tess en
var líka gott ljóðskáld. Skrifað er um
tvö söfn indverskra nútímaljóða, en
nöfn skáldanna eru vægast sagt
framandleg. Skoska skáldið Tom
Leonard getur varla talist mjög þekkt-
ur en í Glasgow-ljóðum sínum er
hann trúr þeirri staðhæfmgu sinni að
í upphafi var hljóðið. Michael Longley
yrkir um hitamál á Norður-írlandi
með vísunum í Hómer og skáldkonan
írska sem heitir hinu sérkennilega
nafni Eiléan Ní Chuilleanáin yrkir
gjaman út frá sögulegum efnum.
Henry og Dauðahafið
í TLS eru birt þijú nýfundin óprent-
uð ljóð eftir bandaríska skáldið John
Berryman. Hann yrkir í þeim áfram
um Henry: „Henry at rest/ tuckt up
his Iegs/ oval as eggs.“ Heil opna er
með nýjum ljóðum frægra enskumæ-
landi skálda, í þessari röð: Simon
Armitage, Seamus Heaney, Michael
Hofmann, Douglas Dunn, John Full-
er. Þetta eru gamlir kunningjar les-
enda TLS, skáld sem yrkja frísklega
svo að ekki sé méira sagt.
Stundum dettur manni í hug að
Bretlandseyjar hljóti að vera afar
leiðinlegur dvalarstaður. Armitage
yrkir Dauðahafsljóð, eh á þeim slóð-
um gengur hann um berfættur; He-
aney er á Grikklandi og Fuller á
Korsíku. Kannski eru þessi skáld
bara alþjóðlega sinnuð; mestu skiptir
þó að þau yrkja öll vel.
Smælki
Robert Potts fagnar því að ljóða-
bókaflokkurinn Penguin Modem Po-
ets hefur verið endurreistur. Þijár
bækur eru nýlega
komnar út og eru þijú
skáld í hverri bók. Potts
er ekki alveg sáttur og
telur að gera megi bet-
ur. Það sé dæmigert að
hafa eitt þekkt fjölm-
iðlanafn í hveiju bindi.
Um hið kunna forlag
Bloodaxe í Newcastle
segir Potts að þar hafi
margt lofsvert verið
gert undanfarin fimmt-
án ár, en Bloodaxe-
menn hafi einnig verið
of örlátir í útgáfumálum
og þaðan hafi komið of
margir vondir hlutir.
Skotar yrkja á
gelisku
Gelisk ljóð skoskra
samtímaskálda eru til
umsagnar í TLS í tilefni
útgáfu samnefndrar
kilju (Modern Scottish
Gaelic Poems. Edin-
burgh: Canongate). Frá
Suðureyjum hafa komið
góðskáld eins og Lew-
isbúamir Derick Thom-
son (Ruaraidh MacT-
hómais) og Iain Cric-
hton Smith (Iain Mac
a’ Ghobhainn) og Sorley
MacLean (Somhairle
MacGill-Eain) frá Ra-
asay. Skáldin hafa sjálf
þýtt ljóð sín á ensku.
Sir Stephen látinn
Þegar verið er að setja punktinn
aftan við þessa grein berast fréttir
um að einn hinna stóru Breta í skáld-
skap samtímans sé látinn. Það er
Stephen Spender (f.1909). Hann er
jafnan nefndur í sömu andrá og fé-
lagar hans W.H. Auden, Cecil Day
Lewis og Louis MacNeice og einnig
skáldsagnahöfundurinn Christopher
Isherwood. Sú varð raunin að Spend-
er (aðlaður 1983) varð frægari fyrir
annað en skáldverk sín þótt hann
væri ágætt skáld. Hann var baráttu-
maður, þátttakandi í spænsku borga-
rastyijöldinni í sveit lýðveldissinna
og seinna beitti hann sér fyrir að
efla og styðja við bakið á fijálsri
menningu sem ritstjóri Encounter
um tíma. Það var ekki þrautalaust á
tímum ríkjandi vinstristefnu.
Meðal þekktari ljóða Spenders
(oftast birt í sýnisbókum enskra
Ijóða) er I Think Continually of Those
Who Were Truly Great, hljómfagurt
ljóð og vel byggt: „What is precious
is never to forget/ the essential del-
ight of the blood drawn from ageless
springs/ breaking through rocks in
worlds before our earth“. Þetta er
ekki auðvelt að þýða og er látið ógert
til að spilla ekki dulúðinni og eiga
það á hættu að afbaka hinn gull-
væga einfaldleika.
John Dryden
RARIK-
kórinn fær
silfurverð-
laun í Sviss
RARIK-kórinn hlaut nýverið silf-
urverðlaun í alþjóðlegri keppni
verkalýðskóra í Bern í Sviss,
IDOCÖ Chor und Musikfest, sem
nú var haldin í 11 sinn. Alls tóku
á fimmta tug kóra þátt í keppn-
inni og voru þeir víðs vegar að
úr Evrópu. A dagskrá RARIK-
kórsins voru sex lög: „Stemmur
og Maístjarnan" eftir Jón Ásgeirs-
son; og „Come again“ lag frá 16.
öld eftir John Dowland. I úrskurði
dómnefndar segir m.a. að RARIK-
kórinn íslenski búi yfir hrífandi
útgeislun og gleði í söng sínum
sem sérstaklega hafi notið sín í
flutningi á lokalagi hans í keppn-
inni, Maístjörnunni.
RARIK-kórnum var sýndur sá
heiður að vera einn fimm kóra
sem sungu létt lög við opnunina.
Nýjar bækur
Uppvaxtarsaga
blómabarns
ÚT ER komin Undir
heggnum, uppvaxtar-
saga blómabarns, eftir
Ingólf Steinsson. Ing-
ólfur hefur starfað
jöfnum höndum sem
kennari og tónlistar-
maður. Hann hefur
samið lög og texta um
árabil, m.a. með hljóm-
sveitinni Þokkabót.
Undir heggnum er
fyrsta bók Ingólfs. Á
bókarkápu segir:
„Drengurinn vex úr
grasi í upphafi kalda
stríðsins. í útvarpinu
hljóma Chopin og Carl
Jularbo og fréttirnar
eru heilagar eins og ræða prestsins
á sunnudögum. Stalín er nýlátinn
o g drengurinn þarf að veija róttæka
hugmyndafræði föður síns.
Hann elst upp í skjóli móður sinn-
Ingólfur Steinsson
ar og ömmu en lendir
í andstöðu við hús-
bóndavaldið. Ævintýr-
in gerast í litla bænum
milli háu fjallannaþar
sem það telst viðburður
að sjá bíl fara um göt-
ur. Svo koma bítlarnir
og síldin og setja allt á
annan endann. Dreng-
inn og vini hans grípur
áköf löngun til að feta
í fótspor hinna síð-
hærðu guða. En upp-
gjör vofír yfir í hinu
kalda stríði feðganna
og gelgjuskeiðið gerir
lífíð stöðugt flóknara."
Útgefandi er bóka-
útgáfan Tunga. Bókin er 246 blaðs-
íður í kiljubroti. Hún verður til sölu
hjá útgáfunni og í bóksölum lands-
ins á næstu vikum og kostar 2.000
krónur.
Órólegir tímar,
skýr stefna
Um ítalskar bókmenntir og óróa stjómmál-
anna fjallar Kristján B. Jónasson. Hann
—.——-----------------------------------
segir að bókabúðir á Italíu séu fullar af rít-
um sem ffalla um félagslegt og pólitískt
ástand en fagurbókmenntir hafí um stundar-
sakir orðið minna áberandi.
EINN af helstu prósahöfund-
um ítala á seinni áratug-
um, Luigi Malerba, lýsir í
skáldsögunni „Le pietre
volanti" (Fljúgandi steinar) (1992)
lífí málara sem sest að í hálfgildings
kastala í Suður-Úmbríu, skammt frá
borginni Orvieto. Málarinn býr þarna
í nær algerri einangrun og vinnur
að verkum sínum. Sömu myndefnin
endurtaka sig í sífellu; hlutir úr nátt-
úrunni eins og tré, skordýr og stein-
ar eru máluð sem steindar súlur eða
listaverk sem sköpuð voru af horf-
inni siðmenningu. Þau eru sveipuð
grágulri birtu sem gerir þau að tímal-
ausum minjum, óræðum táknum úr
íjarlægri eyðimörk sem grafið hefur
djúpt í sandinn allt það samhengi sem
þarf til að skilja þau. í þessum mynd-
um býr sá nagandi uggur sem felst
í fagurfræði hins háleita. Þær eru
óskiljanlegar rökrænum skilningi,
sneyddar hefðbundnu táknrænu gildi
sem hjálpar áhorfandanum við að
„ráða“ gátur þeirra. Hin táknlausu
tákn sporðdrekans og steinsins stafa
frá sér dularfullri áru sem ógnar og
kyndir undir furðulegum grun. Ógnin
felst ekki síst í að steingerving hins
náttúrulega umhverfis sýnist tjá al-
gera kyrrstöðu. Listamaðurinn málar
og málar í kastala sínum en utan
við múrana virðist lífið vera jafn lok-
að í þröngum skotum þar sem hver
situr eins og einsetumaður í helli og
málar sína eigin steina. Sjálf fram-
vinda sögunnar sýnist hafa storknað
í steingervðum formum sem eru við
það að grafast í eyðimerkursandinn.
Hún er orðin að óræðu rústasafni.
Stærsta drama skáldsögunnar er að
faðir málarans hverfur á dularfullan
hátt. Hann sendir frá sér póstkort
við og við frá fjarlægum heimshorn-
um én leit sonarins að honum (leitin
að hinni horfnu merkingu) er árang-
urslaus og reyndar tilgangslaus. Hún
leiðir til þess eins að hann hittir
egypska konu sem vígir hann inn í
einkatrú sína á hjálpræði holdsins.
Hún boðar og iðkar þá skoðun að
hið tvístraða og fjandsamlega við-
horf kristninnar til líkamans og sá
aðskilnaður sálar og líkama sem því
fylgir, verði þá fyrst yfirunninn að
menn gangist við sælunni. Sálarróin
býr ekki í einhveiju sem við köllum
hið innra og reyndar er sálarró eða
innri friður ekkert takmark. Unaður
hins líkamlega samræðis
er hin eina sæla sem við
þekkjum og því beri okkur
að lifa með henni án siða-
boða, samviskubits og efa.
Þessa speki hefur konan
ekki frá Nietzsche, Bataille eða
Marcuse heldur úr trúarbrögðum sín-
um, íslam. Hennar prívatútlegging á
Kóraninum er frelsunarorð framtíð-
arinnar.
Líkaminn og ógnin
Þegar þessi skáidsaga kom út fyr-
ir fáeinum árum var henni tekið með
kostum og kynjum á Ítalíu. Ekki
aðeins vegna þess að Malerba er einn
helsti rithöfundur ítala heldur ekki
síður vegna þess að sagan snýst um
tvö af helstu viðfangsefnum sam-
tímabókmenntanna: líkamann og
ógnina. Hún reynir að fella saman
óh'ka strauma hinna síðmódemu
tíma. Strauma sem ítalskir rithöf-
undar unnu úr af meiri hugkvæmni
en margir aðrar kollegar þeirra í
Evrópu á áttunda og níunda áratugn-
um. Og það voru einmitt þessi
„póstmódemísku" verk sem urðu til
þess að ítalskar bókmenntir voru
þýddar í meira mæli á erlend tungu-
mál á níunda áratugnum en áratug-
ina þar á undan. Hér hafði
heimsfrægð Umberto
Ecos og skáldsögu hans
„Nafn rósarinnar" (1980,
ísl. þýð. 1984) mikið að
segja en fjöldi annarra
höfunda var „uppgötvaður" í sama
mund. Skáldsögur Malerba frá átt-
unda áratugnum og frá fyrri hluta
þess níunda, stutt prósaverk Antonio
Tabucchis, hinar fyndnu sögur Aldo
Busis, margradda, póstmódern verk
eins og „Rimini“ eftir Pier Vittorio
Tombelli, Dónárepos Claudio Magris,
verk Paolo Volponi sem með skáld-
sögunni „Le mosche del capitale"
(Flugur fjármagnsins) (1989) gerði
afar athyglisverða tilraun til að
Kreppan er
orðin að til-
vistarástandi