Morgunblaðið - 27.07.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 27. JÚLÍ 1995 B 7 .
VIÐSKIPTI
Alls konar fyrirtæki ætla að hasla sér völl í væntanlegum margmiðlunarheimi
Á leið út í
óvissuna
FYRIR tæplega tveimur
árum setti Ray Smith, for-
stjóri Bell Atlantic-símafé-
lagsins, eins af “Litlu bjöll-
unum“, fram þá hógværu spá, að
1995 myndi margmiðlunarþjónusta
eins og til dæmis kvikmyndir eftir
pöntun standa flestum til boða. Sú
er ekki raunin, langt í frá, og stóri
draumurinn hans Smiths um sam-
starf við Tele-Communications, stórt
kapalfyrirtæki, er bara minningin
ein. Fyrirtækin, sem munu þó standa
undir margmiðluninni að lokum,
kapal-, fjarskipta- og tölvufyrirtæk-
in, beinlínuþjónustan og skemmt-
anaiðnaðurinn, eru samt ennþá upp-
tekin við að færa út kvíarnar og
yfir á umráðasvæði hvert annars.
A fyrstu sex mánuðum þessa árs
stóðu bandarísk fyrirtæki fyrir
margmiðlunaruppkaupum eða sam-
starfi fyrir 22 milljarða dollara og
stórtækust voru símafyrirtækin.
MCI er að fjárfesta fyrir tvo millj-
arða dollara í 13,5% hlut í fyrirtæki
Ruperts Murdochs, News Corpor-
ation, og BellSouth, SBC Comm-
unications, Ameritech og Walt Dis-
ney hafa lagt fram 500 millj. doll-
ara í samstarfsfyrirtæki. Eru mörg
dæmi önnur um minni fjárfestingar.
Það er ótti við tvennt, sem rekur
fyrirtækin á vit hins ókunna. Fyrir
það fyrsta eru þeirra eigin markaðir
í hættu. Verið er að auka frelsi og
þar með samkeppni á síma- og kapal-
sjónvarpsmarkaðnum og nýir keppi-
nautar bíða með óþreyju eftir að fá
að taka þátt í leiknum. Stafræna
tæknin er líka beinlínis farin að gera
grín að gjaldskrá símafélaganna, sem
miðast við fjarlægðir, enda kostar
tölvupóstur á Internetinu það sama
hvort sem hann á að fara í næsta
hús eða annað land. Nú þegar eru
margir famir að flytja tal á Intemet-
inu meira eða minna ókeypis.
I öðm óttast forsvarsmenn fyrir-
tækjanna, að hinir nýju margmiðl-
unarmarkaðir séu allt of ábatasamir
til að vera látnir afskiptalausir.
Hugsanlega verður margmiðlunin
að stórum iðnaði síðar meir og eng-
inn vill láta það á sannast, að hann
hafi misst af tækifærinu vegna hug-
leysis í upphafi. Menn hafa fyrir sér
dæmin um fyrirtæki, sem horfðu upp
á markaðina fara hjá garði, til dæm-
is IBM, sem sinnti ekki einkatölvu-
markaðinum, og ritvélaframleiðand-
ann Smith Corona, sem gleymdi
tölvubyltingunni algjörlega og er nú
kominn í greiðslustöðvun.
Vafasamar ályktanír
Þetta hefur aftur leitt af sér tvær
dálítið vafasamar ályktanir. í fyrsta
lagi, að hvernig sem margmiðlunin
komi til með að verða, þá muni þeir
tapa, sem héldu að sér höndum, og
í öðru lagi, að það sé eins konar
samvirkni á milli hins hefðbundna
markaðar, sem er útgangspunktur
margmiðlunarinnar, og hinnar staf-
rænu paradísar, sem alla dreymir
um. Reyndin getur hins vegar sú,
að verið sé að fara inn á nýjar lend-
ur þar sem núverandi kunnátta komi
að litlu gagni.
Fyrirtækjum verða oft á mistök
þegar þau fara úr einni hefðbund-
inni iðngrein yfir í aðra en oftast
hafa menn þó sæmilega hugmynd
um framleiðsluna og markaðsum-
hverfið og keppinautarnir eru ekki
framandi. Margmiðlunin er aftur á
móti hugmynd, ekki áþreifanleg
framleiðsluvara. Markaðsrannsóknir
eru líka næstum ómögulegar vegna
þess, að neytendur vita ekki hvað
bíður þeirra. Þess vegna eru allar
ákvarðanir í þessum málum mjög
áhættusamar.
Dæmin um mistök og glataðar
fjárfestingar eru mýmörg og hætt
er við, að hinn nýi tæknistaðall dags-
ins í dag verði aðeins talinn til bráða-
birgða á morgun. Ef unnt reynist að
fullkomna þráðlausar sendingar hafa
kapalfyrirtækin sóað gífurlegu fé í
að grafa upp vegi fyrir ljósleiðara en
á hinn bóginn getur það líka gerst,
að framtíðartæknin nái sér aldrei á
flug. Hver man nú eftir myndsímun-
um, gervigreindinni og sýndarveru-
leikanum? Örugglega þeir, sem fjár-
festu í þessu á sínum tíma.
Tími og fjarlægðir skipta litlu
Á þessum óvissu tímum geta jafn-
vel áætlanir, sem byggjast aðeins á
því „að halda í við tæknina", reynst
áhættusamar. Dæmi um það eru
upplýsinga- eða margmiðlunarnetin.
Þótt þau virðist á yfirborðinu vera
lík símnetinu, þá er trúlegt, að not-
endur verði látnir greiða fyrir þjón-
I ? j ? 1
I V.Qjteli
I ■
I ■ y
HUGSANLEGA verður margmiðlunin að stórum iðnaði síðar
meir og enginn vill láta það á sannast, að hann hafi misst af
tækifærinu vegna hugleysis í upphafi.
ustuna með allt öðrum hætti. Tími
og fjarlægðir munu hugsanlega
engu máli skipta.
Það eru einkum fyrirtæki, sem
ráða yfir upplýsinganeti, sem eru
komin lengst á margmiðlunarvegin-
um, og þau vilja einnig hafa hönd í
bagga með því, sem eftir því berst.
Mikið hefur verið um samninga milli
miðlunar- eða tæknifyrirtækja (fjar-
skipta-, kapal- og hugbúnaðarfyrir-
tækja) og framleiðenda (sjónvarps-
og kvikmyndafyrirtækja, útgefenda
og banka) og talsmenn sjónvarps-
og kvikmyndaiðnaðarins segja
gjarna, að þótt hægt verði að koma
kvikmyndinni inn á heimilin með
ýmsum hætti, þá muni aldrei neitt
koma í staðinn fyrir „Á hverfanda
hveli“. Með öðrum orðum, að inni-
haldið muni fremur ráða arðseminni
en flutningurinn.
Sundurlaus iðnaður
Á móti þessu vegur, að það er
fátt eða ekkert, sem bendir til, að
tæknifyrirtækin kunni til verka hvað
„innihaldið" varðar. Sony og Mats-
ushita hafa sóað miklu fé í mis-
heppnaðar tilraunir til að hasla sér
völl í Hollywood enda er skemmtana-
iðnaðurinn ákaflega sundurlaus í
sjálfum sér og erfitt að festa hönd
á honum. Enda er það líka svo, að
fjárfestar eru farnir að tala um að
bijóta upp Time Warner-samsteyp-
una þar sem hún sé líklega verðmæt-
ari sem sjálfstæðar einingar.
Útgefendur, kvikmyndaver, hug-
búnaðarfyrirtæki og fleiri hafa nú
tekjur sínar af því að stjórna dreif-
ingu efnisins og þá ýmist með tilvís-
an til höfundarréttar eða með því
að takmarka aðgang að því. Málið
fer hins vegar að vandast þegar
efnið verður komið í stafrænt form.
Dæmi um það er samningur Micro-
soft og NBC um beinlínusendingu
á útvarps- og sjónvarpsefni en mik-
ið af þessu sama eða líku efni er
ókeypis á Internetinu. Sumir segja
fullum fetum, að núverandi dreif-
ingarkerfi muni einfaldlega brotna
niður.
• (Heimild: The Economist)
Olía
Norðmenn neita að draga
úr olíuframleiðslu
Verðbólga
eykstá
Norður-
löndum
Briissel. Reuter.
VERÐBÓLGA á Norðurlöndum,
helzti efnahagsvandinn á áttunda
og níunda áratugnum, hefur aukizt
á undanfömum tólf mánuðum og
kann að aukast ennþá meir að
sögn hagfræðinga.
Við spáum því að verðbólga
muni aukast í Danmörku, Finn-
landi, Noregi og Svíþjóð, segir
hagfræðingur fjárfestingabankans
J P Morgan í London. „Svíþjóð
veldur mestum áhyggjum.
Annar hagfræðingur sagði að
verðbólga færðist í vöxt á Norður-
löndum vegna betri vaxtarskilyrða
í öllum löndunum.
Verðbólga mest í Svíþjóð
Tekið er fram að verðbólgan sé
lítil miðað við fyrri tíma og verði
það líklega áfram. En verðbólga á
Norðurlöndum hefur aukizt hraðar
en annars staðar í Evrópu á síð- C
ustu tólf mánuðum.
Til dæmis jókst verðbólga í Sví-
þjóð um 0,9% í 3,2% í maí miðað
við sama mánuð í fyrra, en verð-
bólga í 15 aðildarlöndum Evrópu-
sambandsins jókst um aðeins 0,1%
í 3,.3%.
í Finnlandi var aðeins 1,6% verð-
bólga í maí og í Danmörku 2,3%.
í júní minnkaði verðbólga í Finn-
landi í 0,9% og í Svíþjóð í 3,0%.
Lítil verðbólga í Finnlandi kann,,^
að stafa af tæplega 20% atvinnu-
leysi og hún mun líklega aukast
vegna mikils efnahagsbata.
Seðlabankar hækka vexti
Verðbólga kann að verða meiri
í Finnlandi en annars staðar á
Norðurlöndum á næsta ári að sögn
sérfræðings Lehman Brothers,
sem spáir 3,5% verðbólgu 1996.
í Noregi var verðbólga 2,7% í
maí, minni en í ESB, en 0,9%
meiri en í fyrra.
Bæði finnski seðlabankinn og
sá sænski hafa hækkað vexti til
þess að draga úr verðbólguþrýst-
ingi.
Svíum hefur ekki tekizt að komá'
í veg fyrir að verðbólga fari yfir
3%. Það markmið Finnlandsbanka
að tryggja innan við 2% verðbólgu
er ekki í bráðri hættu.
------» ♦ --------
Ósló. Reuter.
NORÐMENN hafa ítrekað að þeir hafi ekki í
hyggju að draga úr hráolíuframleiðslu, þótt olíu-
verð hafi lækkað að undanfömu og það muni lík-
lega auka halla á fjárlögum.
Daufheyrzt hefur verið við óskum Samtaka
olíusöluríkja (OPEC) um að ríki utan þeirra stilli
framleiðslu sinni í hóf til þess að halda verðinu
niðri. Jens Stoltenberg orkumálaráðherra segir
að Norðmenn ætli ekki að draga úr framleiðsl-
unni, þótt þeir hafi gert það á árum áður og úti-
loki ekki slíkt í framtíðinni.
Norðmenn gera ráð fyrir að dæla um þremur
milljónum tunna af olíu á dag til ársloka, skjóta
írönum aftur fyrir sig og verða annar mesti hráol-
íuútflytjandi heims á eftir Saudi-Aröbum.
Stórt gat á fjárlögum
Stoltenberg vill ekkert um það segja undir
hvaða kringumstæðum Norðmenn kunni að fást
til að draga úr olíuframleiðslu. Hann hefur dregið
í efa að minni framleiðsla Norðmanna muni lækka
verð, þar sem hún sé aðeins 4-5% af heimsfram-
leiðslu.
En þar sem olía hefur selzt á lægsta verði í
10 mánuði að undanförnu eru starfsmenn norska
fjármálaráðuneytisins áhyggjufullir, því að áætlað
er að sex milljarða (norskra) króna „gat“ sé á
ijárlögum 1995.
Vegna vaxandi framboðs hefur heimsmarkaðs-
verð á olíu lækkað um 4 dollara á 12 vikum, eða
um 20% síðan það var hæst í maí. Staðgreiðslu-
verð á Norðursjávarolíu hefur lækkað í um 15,45
dollara tunnan, sem er lægsta verð síðan í septem-
ber.
í maí samþykkti norska stjórnin fjárlög, sem
byggðust á því að meðalverð olíu á árinu yrði
115 norskar krónur (18,70 dollarar). Að sögn
fjármálablaðsins Dagens Næringsliv hefur olíu-
verð verið 109 norskar krónur (17,72 dollarar)
að meðaltali þar til nú fyrir skemmstu og það
þyrfti að hækka í 119,5 n.kr. (19,43 dollara), ef
stjórnin vill að staðið verði við fjárlögin.
Verðið hefur hins vegar lækkað niður fyrir 100
n.kr. (16,26 dollara) í um 96,9 (15,76 dollara)
vegna mikils framboðs og veikari stöðu dollars.
Eins og nú horfir er líklegt að meðalverð verði
105 n.kr. (17,07 dollarar) á árinu, 10 krónum
(1,63 dollurum) lægra en gert var ráð fyrir á fjár-
lögum í maí, að sögn Óttars Guttelviks fjármáia-
ráðherra.
Marga milljarða vantar
Þetta segir Guttelvik jafngilda því að sex millj-
arða norskra króna vanti til þess að hægt verði
að standa við fjárlögin.
Hann sagði að meiri tekjur af beinum og óbein-
um sköttum en búizt hefði verið við mundu draga
nokkuð úr þessum halla, en annars yrði að afla
tekna eftir öðrum leiðum, sem hann tilgreindi
ekki.
OPEC hefur stöðugt gagnrýnt framleiðsluríki
utan samtakanna, aðallega Noreg og Bretland,
fyrir að auka afköst á kostnað verðs. Fram-
leiðsla OPEC-landanna hefur verið takmörkuð
við 24,52 milljónir tunna á dag síðan í septem-
ber 1993. Síðan hefur eftirspurn í heiminum
aukizt um tvær milljónir tunna á dag og 85%
þeirrar söluaukningar hafa komið í hlut landa
utan OPEC.
Union
Carbide eyk-
ur hagnað
Danbury, Connecticut. Reuter.
UNION Carbide hefur skýrt frá
því að hagnaður fyrirtækisins hafi
aukizt á síðasta ársfjórðungi vegna
hækkaðs verðs og meiri eftirspurn-
ar.
Tekjur á öðrum ársfjórðungi
jukust í 225 milljónir dollara, eða
1,44 dollara á hlutabréf, úr 70
milljónum dollara, eða 42 sentum
á hlutabréf á sama tíma í fyrra.
Sala jókst í 1.5 milljarða dollara
úr 1.2 milljörðum dollara.
William Joyce forstjóri sagði að
meðalverð á flestum framleiðslu-
vörum fyrirtækisins hefði hækkað
á ársfjórðungnum, þótt nokkur
lækkun hefði orðið á verði pólýetý-
lens í júní.
Að sögn Carbide endurkeypti
fyrirtækið tæplega 3.4 milljónir
hlutabréfa sinna á ársfjórðungnum
fyrir 99 milljónir dollara
Hlutabréf í fyrirtækinu hækk-
uðu um 75 sent í 37,25 dollara í
kauphöllinni í New York.