Morgunblaðið - 30.07.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 30. JÚLÍ 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Húsið er reisulegt, tvílyft steinhús
og yfir portbyggðum bæjardyrum
skráð byggingarárið 1927. Auðbjörg
húsfreyja Guðmundsdóttir segir, er
hún fagnar gestinum hlýlega, að
bærinn hafí einmitt verið byggður
fyrir æðarvarpið, enda engin lán að
fá. Þá var dúnn í góðu verði. Þótt
verðið hafi verið lágt að undanförnu,
þá sé það nú á uppleið og fyrir dún-
tekjuna hyggjast hún og maður
hennar gera þessu gamla húsi til
góða, en auðvitað allt í þeim gamla
stíl sem það var. Til þess fluttu þau
sig frá Syðri-Þverá í Vesturhópi fyr-
ir aðeins þremur árum á ættaijörð
hennar, sem hún gat ekki hugsað
sér að færi í eyði eða úr ættinni.
Svo mikil er tryggðin við upprunann.
Jóhannes Guðmundsson maður
Auðbjargar er frá Syðri-Þverá í
Vestur-Hópi. „Þar byijuðum við að
búa, vorum svo hér á Illugastöðum
í 6 ár og síðan í 43 ár á Syðri-
Þverá eftir að tengdaforeldrar mínir
hættu að búa. Pabbi minn dó 1961
og bjó mamma í fyrstu með Hrófli
bróður mínum, sem var mál- og
heyrnarlaus, hér á Iliugastöðum.
Eftir að hann dó fyrir 10 árum bjó
hér enginn í sjö og hálft ár. Þetta
var í eyði og varð að jgera eitt-
hvað“, segir Auðbjörg. „Eg var ein
eftir, bróðir minn dáinn. Annað hvort
var að láta jörðina eða gera eitthvað
í málinu. Varpið mundi að öðrum
kosti aldrei verða hér til frambúðar,
en erfítt að fara á milli og við farin
að eldast", úrskýrir Auðbjörg, enda
er hún 73 ára og Jóhannes kominn
á níræðisaldur. Hún segir þessa jörð
hægari en Syðri-Þverá, sem því mið-
ur sé nú í eyði. Svo úr vöndu hefur
verið að ráða hjá þessum kjarkmiklu
eldri hjónum. Hvað síðar verður veit
Auðbjörg ekkert, hún ætlar bara að
skila þessu húsi og jörðinni af sér
eins vel og hún getur. Það mjakast,
segir hún, kollurnar verpa og dúnn-
inn hækkar.
Þegar inn er komið er ekki að sjá
að húsið hafí staðið autt svo lengi
og verið óupphitað í mörg ár eftir
að hitunin bilaði. Upprunalega
marmaramálningin enn á ganginum
og víðar og gamlir munir, sem þar
voru allan tímann, alveg óskemmdir.
Allt í einu er allt orðið svo ofur hlý-
legt og notalegt. Af veggnum í stof-
unni horfa á mann myndarlegir sjáv-
arbændur og ættmenni Auðbjargar,
sem þama bjuggu eða bárust víðar,
m.a. til Ameríku.
Sama ættin í 170 ár
Frá því Natan Ketilsson fékk jörð-
in 1824 hefur fólkið hennar setið
hana mann fram af manni. Yfirleitt
hefur hún gengið fram í kvenlegg,
þar sem skiptast á tvö nöfn. Kona
Guðmundar Ketilssonar, bróður Nat-
ans sem tók við jörðinni eftir að
hann var drepinn, hét Auðbjörg og
eftir það skiptust á nöfnin Ógn og
Auðbjörg fram til móður hennar,
sem hét Ögn Jónína Gunnlaugsdótt-
ir, sem gift var föður hennar Guð-
mundi Arasyni, en hún var dóttir
hálfsystur hans. Amma hennar Auð-
björg Jónsdóttir var tvígift. Fyrri
maðurinn var Jakob Bjamason og
seinni maðurinn Ari Árnason. Með
fyrri manninum átti hún fjögur börn,
Hrólf, Ingibjörgu, Auðbjörgu og Jak-
ob Jakobsson skipstjóra, föður Jak-
obs fiskifræðings. „Við mamma eig-
um því sömu ömmu, sem líka var
langamma mín“ útskýrir Auðbjörg.
„Mamma er semsagt bæði afkom-
andi Guðmundar Ketilsonar og Jak-
obs, sem er bróðursonur Friðriks frá
Katadal, morðingja Natans. Þar
koma ættirnar saman."
Natan myrtur
Hér er rétt að staldra við og
rifja í örstuttu máli upp þá hörmu-
legu aburðir sem gerðust í þessu
umhverfi í marsmánuði 1828. Þá
segir í blaðafyrirsögn: „Tveir menn
myrtir á Illugastöðum á Vatnsnesi.
Ungur piltur og tvær stúlkur játa á
sig glæpinn. Lögðu eld í bæinn að
ódæðisverkinu loknu." Þar segir að
hinn myrti Natan Ketilsson hafi
nýlega hafið búskap á Illugastöðum.
Heimlisfólk hans voru 16 ára gömul
ráðskona Sigríður Guðmundsdóttir,
vinnukonan Agnes Magnúsdóttir og
einn vinnumaður sem þó var farinn
af heimilinu þegar þetta gerðist og
telpa á þriðja ári. Ódæðið vann korn-
ugur piltur Friðrik Sigurðsson frá í;
nágrannabænum Katadal, með til- ;
styrk ráðskonu Natans og vinnu-

m
MARMARAMÁLNINGIN í ganginum og víðar
er óskemmd frá 1927, þótt húsið stæði autt
og kalt í mörg ár.
HANDMÁLAÐUR skápur var um handlaugina
í baðherberginu á efri hæð hússins 1927.
í BÚINU á Illugastöðum er margt gamalla muna. Talsvert á annað hundrað ár eru síðan þessi
súkkulaðikanna og mjólkurkanna voru þangað keyptar. Sykurkarið á milli gaf afi Auðbjarnar
ömmu hennar fullt af „konumolum" 1893. Bollarnir eru líka yfir 100 ára gamlir.

■ ^
■

;.v

LEIÐIÐ í Tjarnarkirkjugarði þar sem Agnes
og Friðrik voru jörðuð 100 árum eftir að þau
voru tekin af lífi.
Á ÞRIDRÖNGUM, þar sem síðasta aftaka á
íslandi fór fram, þegar Agnes og Friðrik voru
hálshöggvin.
konu. Natan fékkst mikið við lækn-
ingar, þótt honum mistækist sakir
fátæktar að komast í læknaskóla,
og hafði hann verið kallaður til
Worms Becks hreppstjóra á Geita-
skarði sem lá sjúkur. Ætlaði hann
af stað daginn eftir. En meðan hann
færi í ferð þessa fékk hann til sín
fjármann frá Geitaskarði, Pétur
Jónsson, sem hafði verið geymdur
sakamaður hjá hreppsstjóranum
vegna fjárdráps. Því var Pétur þarna
þessa nótt og drápu þau hann líka.
Allt komst upp, því líkin brunnu
ekki með öllu og í fréttinni er sagt
að búið sé að handtaka að skipan
Bjöms Blöndals sýslumanns þre-
menningana, sem játuðu. Hinn 21.
júlí kvað sýslumaður upp dóm, þar
sem þau Friðrik, Agnes og Sigríður
,eru dæmd til að hafa fyrirgert lífi
sínu og skulu hálshöggvast með
öxi. Sigríður var seinna náðuð og
dæmt til ævilangrar refsivistar í
Kaupmannahöfn, en Agnes og Frið-
rik voru hálshöggvin á Þrístöpum
við Vatnsdalshóla og höfuð þeirra
sett á steglur. Margir fleiri komu
þarna við sögu og hlutu dóm fyrir
meðvitund í illvirkinu og hylmingu,
m.a. Daníel Guðmundsson vinnumað-
ur, sem hlaut fjörurra ára rasphús-
vinnu í Höfn og móðir Friðriks Þor-
björg Halldórsdóttir í Katadal, sem
lifði af fimm ára erfiði í betrun-
arhúsi Kaupmannahafnar. Aðrir vit-
orðsmenn hlutu 10-27 vandarhögg.
Orlagasaga Agnesar
kvikmynduð
Aftaka þeirra Agnesar og Frið-
riks var síðasta aftaka á ís-
landi. Ör-
lagasaga
þeirra hefur orðið minnisstæð ís-
lendingum og nú eru þeir Egill Eð-
varðsson og Snorri Þórisson að gera
kvikmynd um þau, þar sem María
Ellingsen leikur Agnesi og Þórhallur
Dagur Sigurðarson Fríðrik, Baltasar
Kormákur Natan og Egill Ólafsson
Björn Blöndal sýslumann. Var
myndin tekin upp í sumar og er
væntanleg í vetur.
Auðbjörg á Illugastöðum stendur
þessum atburðum nær en flestir
aðrir. Hún segir þó að ekki hafí
verið oft um þetta talað á bænum
í hennar ungdæmi og aldrei svo að
brotafólkið væri sakfellt. „Væri það
gert var talað um þetta sem hörmu-
lega sorgarsögu. Þetta var mikil-
hæft fólk, hvert á sína vísu. Mamma
sagði þó að Guðmundur bróðir Nat-
ans hefði verið sá eini sem álasað
var fyrir að taka að sér böðulsstarf-
ið. Fólk hélt að hann hefði gert það
af hefndarhug og fyrir greiðslu, en
sannleikurinn er sá að hann lét 60
ríkisdala greiðsluna ganga til fá-
tæktarmála í Kirkjuhvammssókn,
eins og sannað er í bréfum sýslu-
manns, sem vildi fá traustan mann
og öruggan til aftökunnar og lagði
því mjög að Guðmundi sem hann
treysti. Orðrómurinn hefur víst
magnast þegar Ögn dóttir Guð-
mundar missti heymina þriggja ára
gömul um það leyti sem aftakan fór
fram. Þess vegna var þetta svo við-
kvæmt", segir Auðbjörg.
„Ég hefi hugsað mikið um þetta
fólk“, bætir hún við. „Þetta hefur
verið því ólýsanleg reynsla. Mér leið
því afskaplega vel í kirkjunni þegar
búið var að uppfylla óskir Agnesar
og grafa þau í kirkjugarðinum á
Tjörn.“
Auðbjörg var 12 ára gömul þegar
bein þeirra Agnesar og Friðriks voru
grafin upp þar sem þau höfðu strax
verið grafin skammt frá aftöku-
staðnum á Þrístöpum. Hún kveðst
muna þetta ákaflega vel og það
hafí alltaf staðið henni mjög nærri.
Hún útskýrir hvað þarna var að
gerast: „Þegar aftakan fer fram þá
eru lík þeirra Agnesar og Friðriks
jörðuð höfulaus, því höfuðin voru
sett á steglur við gálgann 12. janúar
1830. Guðrún Runólfsdóttir, hús-
freyja á Þingeyrum þar sem Friðrik
var geymdur fram að aftökunni, bið-
ur þá um kvöldið vinnumann sinn
um að fara svo lítið beri á, taka
höfuðin niður og grafa þau í kirkju-
garðinum á Þingeyrum. Enginn vissi
neitt meira um það, en höfuðin höfðu
verið fjarlægð.
Svo líða 100 ár. Þá er það að
kona í Reykjavík, sem talin var mið-
ilshæfileikum búin og skrifaði ósjálf-
ráða skrift, kemur með skilaboð frá
Agnesi, þar sem hún biður um að
höfuðin séu grafin upp og jörðuð í
Tjarnarkirkjugarði hér á Vatnsnesi.
Hún segir að þau séu grafin rétt
hjá kistunum við Þrístapa og gefur
nákvæmar leiðbeiningar um hvar
þau sé að finna. En vinnumaðurinn
hafði farið með alla vitneskju um
þetta í gröfina og alltaf hafði verið
sagt að þau væru í Þingeyrarkirkju-
garði. Agnes segir líka að sé spýtu-
brot í sinni kúpu. Mamma vissi ekki
fýrr en ári eftir þetta hvaða kona
þetta var, en hún hafði gifst manni
hér úr Kirkjuhvammshreppnum áður
en þau fluttu suður. Svo var fengið
leyfi til að grafa líkin upp og menn
komu norður. Agnes hafði vísað á
„Magnús gamla“ sem væri mjög
fundvís og vís til að hjálpa þeim við
að finna þau. Sá maður reyndist
vera Magnús hreppstjóri og kom til
hjálpar þótt vantrúaður væri. Þeir
fundu kisturnar og öllum til mik-
illar furðu höfuðin grafin þar
skammt frá, í malarbornum jarð-
vegi á nákvæmlega sama stað og
Agnes átti að hafa vísað á þær. Hjá
kúpunum, sem virtust lítt fúnar,
fannst 10 sm langt spýtubrot, sem
ætlað var að væri af annarri hvorri
þeirri stöng, sem höfuðin voru sett
á. Beinin voru sett í kassa og flutt
vestur að Tjörn á Vatnsnesi. Agnes
hafði beðið um að sr. Sigurður
Norland jarðsyngi og að því yrði
lokið fyrir sólstöður.
V AUÐBJORG og
Jóhannes á
tröppunum á þessu
reisulega húsi þar
sem byggingarárið
1927 stendur yfir
dyrunum.