Morgunblaðið - 01.08.1995, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 1. ÁGÚST 1995 25
BOKMENNTIR
Ljóöabók
HVORUSKYN
eftir Carl Jóhan Jensen. Þýðandi:
Martín Tausen Götuskeggi. Hring-
skuggar, 1995 — 41 síða
„AFBOÐUN MARÍU“ er ís-
lenskt heiti fyrsta ljóðsins í bók
Carl Jóhans Jensens, Hvoruskyn.
Engillinn Gabríel heilsar hér ekki
með „Heill þér . . .“ og reyndar
er sú María sem Lúkasarguð-
spjall greinir frá víðs fjarri. Boð-
unin sem breytti orði í hold endar
hér ekki í friðþægingardauða
frelsarans, upprisu hans, lof-
orðinu um að snúa aftur og bið-
inni eftir þessari endurkomu.
María er afboðuð. Orðin vísa ekki
á mikilvægasta atburð hinnar
kristnu alheimssögu, heldur á sig
sjálf. Boðun þeirra er afboðun að
því leyti að um leið og þau miða
ekki lengur að því að koma boð-
skap til skila, að tjá vilja Drottins
með tungu engilsins, boða þau
eigin leyndardóma. „Þegar
rökkvar í orðunum kviknuðu
stjömumar“ segir í fyrstu línu
ljóðsins (bls.9). Síðasta orðið
„stjörnumar" er hér sett í sömu
línu og orðin sem standa á undan
en í færeyska fmmtextanum, sem
jafnan er prentaður á síðunni á
móti, stendur þetta orð stakt í
annarri línu. Þetta er eina lína
ljóðsins þar sem aðeins eitt orð
stendur - „stjörnurnar" - eins og
til að undirstrika að sá skilningur
sem kviknar við að orð boðunar-
innar em skyggð og myrkvuð
lýsir á annan hátt en hið afdrátt-
arlausa „Heill þér . . .“
Orð Jensens miða sífellt að
slíkri hálfmyrkvun. Þau eru
skyggð svo að eitthvað birtist
dauflegt á himninum og „fleytir
í hvítuna/blað fyrir blað“ (bls.
15). Þessi myrkvun getur ein
sýnt stjömurnar. Hin óvenjulega
og þétta málnotkun, samstilling
ólíkra myndsviða og framandleg
og - boðskiptalega séð - órökræn
orðatengsl skapa vissulega rökk-
ur í orðunum. Þetta rökkur
leggst yfir boðskiptahlið tungu-
málsins. Orðið opnar ekki aðeins
veg til skilnings heldur er sjálft
leyndardómur sem ekki verður
skilinn til fullnustu. Það er sí-
felld uppspretta hugrenninga og
":\S\
.. ..IjVsVí
WíPtf/
■ij'

Myndskreyting: Ásgeir Kristinn Lárusson
VITIÐ
í ORÐUNUM
nýrrar sköpunar sem miða þekk-
ingarfræðilega séð að nýrri mál-
sýn en siðfræðilega séð að nýrri
hegðan gagnvart tungumálinu.
Sé tungumálið tekið alvarlega
hlýtur sá sem notar það að spyija
til hvers Jensen hafnar hinum
afdráttarlausu boðskiptum
vegna þess að hann telur tungu-
málið sjálft vera vitrara mannin-
um: „en í orðunum býr vit/sem
vit ekki skilur“ (bls. 13). í and-
stöðu við hinn grísk-kristna
tungumálsskilning sem sífellt
hamrar á erfiðleikum tjáningar-
innar. Á að hin eiginlega frum-
merking sé annarstaðar og
óhöndlanleg í efnislegum skiln-
ing en þess vegna um leið útdeil-
anleg til allra. Sú hefð sem bygg-
ir á hvítasunnuuplifuninni. Á að
hver tali sína tungu og verði
samt skilinn vegna þess að
tungan snýst fyrst og fremst um
að miðla boðskap. Þessi hefð er
hér skoruð á hólm með hinni
einstöku tjáningu sem býr í orð-
unum sjálfum og er ekki sprottin
af tjáningarþörf, af því að þurfa
að miðla hugsun, heldur af því
að orðin, málveruleikinn skapar
sig sjálfur. Orðin vísa ekki á
neitt nema sig sjálf en einmitt í
þessari sjálfsvísun verða þau að
skapandi krafti. Hendingar eins
og: „þú ert lófinn sem lygnir/
og regnið sem leysir“ (bls. 29)
eða þá: „Köttur skiftir Hvítu/ á
Skugga og Hvergi“ (bls. 33) eru
tilraunir til að opna þennan
leyndardóm aðeins til að skyggja
hann aftur svo skilningurinn fari
ekki að flokka þau sem tákn
fyrir innihald. Líkt og ítalska
skáldið Andrea Zanzotto eða
franski starfsbróðir hans Yves
Bonnefoy er Jensen sífellt að
finna orðunum leið inn í nálægð
sína. Um leið og tákngildi þeirra
er brotið á bak aftur og vísanir
þeirra snúast að þeim sjálfum, í
stað þess að vísa til innihalds,
leiða þessi lykilorð, sem í tákn-
rænum skáldskap er oft sagt að
„opni“ merkinguna, til þeirrar
stöðugu íhugunar sem bókstaf-
urinn eða orðið hafa leitt í hinni
gyðinglegu tungumálshefð, eða
þá hjá galdraskáldum 17. aldar.
Sjálft orðið, hið ritaða tákn, felur
í sér leyndardóminn og hann er
ekki til utan þess. Innihaldið er
ekki á himnum heldur í þessari
efnislegu mynd ritmálsins.
Reyndar má skilja orðið sem
boðskiptalegt tákn en í vissum
skilningi og í vissu samhengi
verður það leyndardómur. Merk-
ingarvandi nútímans, eitt af
meginviðfangsefnum nútíma-
ljóðlistarinnar, er ekki einungis
skilinn þeim siðferðislega skiln-
ingi sem hann hafði á eftirstríðs-
árunum þegar orðin sliguðust
undan sögulegum þunga atóm-
sprengju og Auschwitz. Hann er
að vissu leyti tekinn á orðinu.
Merkingarvandinn er aðskilnað-
ur orðsins frá sjálfu sér og ljóð-
listin er særingartæki sem reyn-
ir að seiða orðin aftur inn í sig
sjálf svo það vit sem býr í þeim
standi sem nýr möguleiki þekk-
ingar og aðgerða. Því „það er
ekki það“ eins og segir í ljóðinu
„Visio sancti Pauli Apostoli":
„Að sólarlagið braust / í gegnum
kuðung / Sem velktist í vörinni.“
„en það er / Að ég / Segi / að
það sé“ (bls. 27). Þarna kemur
í senn hinn sterki og veiki punkt-
ur þessarar „hermetísku“ ljóð-
listar. Skáldið er þegar allt kem-
ur til alls frjálst að fara með
orðin eins og hann lystir, það eru
ekki til neinar forskriftir. Þess
vegna er tilraun hans til að vekja
leyndardóminn upp úr orðunum
ætíð dæmd til að standa ein og
stök, án halds og festu. Leyndar-
dómur orðanna er flöktandi
mynd sem aldrei festist en þann-
ig á hann líka að vera. Vísunin
til leyndardóms orðanna byggir
á að þau raðist ekki saman sem
tæki til að miðla föstum skiln-
ingi, að tré vísi á tré, heldur að
orðið sé að vissu leyti tréð sjálft
og um leið leyndardómur síns
eigin trés sem í tengingu við
önnur orð færir lesandann sífellt
lengra inn í sinn eigin skóg.
„Hvoruskyn“ Carl Jóhans Jens-
ens er ánægjuleg uppgötvun og
þýðingar og inngangur Martin
Tausen Götuskeggja mátulega
„sérviskuleg" til að viðhalda
leyndardómi færeyska frumtext-
ans, sem tii allra heilla fær að
standa andspænis þýðingunni.
Kristján B. Jónasson
allar myndirnar
á einni mynd
þannig að þú
getur auðveldlega
valið mynd til
eftirtöku.
nVjá'Hans Petersen.
HANS PETERSEN HF
Skamper Ferðahús
Vönduð - vel búin.
Lœgsta verðið
á markaðnum
frá kr. 585.000
með öllum aukahlutum.
Skemmtilegt h/f
Bíldshöfði 8 s: 587 6777
Bílamarkaöurinn
Smiðjuvegi 46E
v/Reykjanesbraut.
Kopavogi, sími
567-1800
Löggild bílasala
Nýr bíll! Renault Safrane 2.2 Vi ’94,
steingrár, sjálfsk., ek. aðeins 1600 km.,
rafm. í öllu, fjarst. læsingar o.fl. V. 2.650
„Nýr bíir Suzuki Sidekick JXi 16v '95,
steingrár, 5 g., óekinn.
V. 1.950 þús.
MMC Pajero ’86 D turbo, langur, ek. 147
þ.km., 31" dekk, V. 920 þús. Sk. á ód.
jeppa t.d. D.cap.
Ford Explorer Eddle Bauer '91, dökkblár,
5 d., ek. 58 þ.km., álfelgur, sóllúga o.fl.
V. 2,7 millj. Sk. ód.
Mazda 323 LX '87, 3 d., ek. 91 þ.km., 3
dyra. V. 350 þús.
Nisan Sunny GTI 2000 '93, ek. 40 þ.km.
Svartur, álfelgur, ABS o.fl. V. 1.300 þús.
Sk. ód.
Honda Civic GTI '89, steingrár, 5 g., ek.
104 þ. km., sóllúga o.fl. V. 695 þús.
Toyota 4Runner SR5 EFI '85, sjálfsk., ek.
25 þ.km. 35" dekk, sóllúga, 5:71 hlutföll.
Verð 990 þús.
Nissan Patrol GR Diesel Turbo ’94, 5 g.,
ek. 23 þ.km. 33“ dekk, álfegur. Toppein-
tak. V. 3,7 millj.
Daihatsu Charade TX '91, 3 dyra, rauð-
ur, 5 g., ek. 52 þ.km. V. 620 þús.
Toyota Carina II '91, dökkblár, 5 g., ek.
40 þ.km. Rafmagn í rúðum o.fl. V. 1.030
þús.
Toyota Corolla XL Sedan ’88, ek. 149
þ.km. V. tilboð 349 þús.
Honda Civic GL ’85, 3 dyra, toppeintak,
5 g., ek. 124 þ.km. V. 250 þús.
Mercedes Benz 280 SE '84, sjálfsk., ek.
aðeins 95 þ.km. Toppeintak. V. 1.550 þús.
Daihatsu Feroza ’89 EL-II, 5 g., ek. 121
þ.km. V. 790 þús.
Toyota Celica Supra 2,8i, '84, álfelgur,
geislaspilari o.fl. V. 490 þús.
MMC Lancer GLX '89, 5g., ek. 88 þ.km.
Rafm. í rúðum, central læsing o.fl. V. 650
þús.
Lada Sport ’95, 5 g., ek. 17 þ.km. Létti-
stýri. V. 850 þús. sk. ód.
Toyota Corolla DX ’86, hvítur, 3 dyra,
sjálfsk., ek. 92 þ.km. V. 330 þús.
Mercedes Benz 230 E '82, sjálfsk., ek.
220 þ.km., álfelgur sumar- og vetrardekk
á felgum. Ný hedd pakkning og nýr knast-
ási. V. 585 þús. Sk. ód.
Suzuki Swift GL '89, 3 dyra, 5 g., ek.
aðeins 63 þ.km. V. 430 þús.
Takið eftirl Cadilac Braugham Limosien
(langur) '88, einn með öllu t.d. sjónvarp,
vídeó o.fl. V. 3.9 millj.
MMC L-300 Minibus '90, grár, 5 g., 8
manna, ek. 101 þ. km. V. 1.280 þús.
Suzuki Vitara JLXi ’92, 5 dyra, rauöur,
sjálfsk., ek. 140 þ. km. (langkeyrsla), gott
ástand. V. 1.390 þús.
Honda Civic DX '89, rauður, 5 g., ek. 78
þ. km. V. 580 þ.
Toyota Corolla XL Sedan '91, sjálfsk., ek.
71 þ. km. V. 750 þús.
Grand Cherokee Laredo 4.01 '95, sjálfsk.,
ek. 8 þ. km., V. 3,8 millj.
Range Rover 4ra dyra '87, grásans, 5 g.,
ek. 130 þ. km. Gott eintak. Tilboðsverð
kr. 1.400 þús.
M. Benz 230E ’91, svarblár, sjálfsk., ek.
aðeins 41 þ. km., ABS-bremstur, fjarst.
læsingar og þjófav., sóllúga, geislasp. o.fl.
V. 3,3 millj. Sk. ód.
Volvo 740 GL ’87, grænn, sjálfsk., ek. 103
þ. km. Rafm. í rúðum o.fl. V. 980 þús.