Morgunblaðið - 03.08.1995, Blaðsíða 10

10 FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Imyndir og
mannréttindi
*
Uthlutað var styrlqum úr Vísindasjóði fyrir skömmu.
Auðunn Amórsson komst að því, að meðal styrktra
verkefna er mannfræðileg mannréttindarannsókn, sem
m.a. varpar nýju ljósi á þýðingu sjónvarpsmynda eins
og „Biðsali dauðans“.
MANNRÉTTINDI, einkum kvenna, hafa
verið í brennidepli umræðunnar undanfarið.
Alþjóðlega kvennaráðstefnan sem halda á í
Kína á næstunni hefur beint athyglinni að
þessum málaflokki og sýning brezku sjón-
varpsmyndarinnar „Biðsalir dauðans“ jók
enn til muna þá athygli sem beindist að
mannréttindamálum í Kína sérstaklega.
Nýlega úthlutaði Rannsóknarráð Islands
styrkjum úr Vísindasjóði og fór einn þess-
arra styrkja til verkefnis í mannréttinda-
rannsóknum.
Styrkþegamir eru Jóhanna K. Eyjólfs-
dóttir, mannfræðingur og framkvæmda-
stjóri íslandsdeildar Amnesty International,
og Siguijón B. Hafsteinsson mannfræðingur
og kennari við Háskóla íslands. Verkefni
þeirra ber heitið ímyndir og mannréttindi.
Morgunblaðið fékk Jóhönnu til að skýra
frá því í hveiju verkefnið fælist.
Þemahefti bandarísks
mannfræðitímarits
„Verkefnið tengist bandaríska mann-
fræðitímaritinu „Visual Anthropology", sem
gefur reglulega út þemahefti eða bækur um
einstök rannsóknarefni. Við Siguijón höfum
nú það verkefni að ritstýra slíku riti, sem
mun bera titilinn „Images and Human
Rights", auk þess sem við semjum inngang-
inn að því,“ sagði Jóhanna. „Styrkinn feng-
um við til að semja þennan fræðilega inn-
gang.“
Verkefnið gerir grein fýrir mannréttinda-
hugmyndum og tengslum þeirra við sjón-
rænar listir, ljósmyndir og kvikmyndir.
Markmið verkefnisins er að draga saman
og greina kenningalega og hugtakalega
umræðu um tengsl ímynda og mannrétt-
inda. „Verkefnið er tilraun til að skýra tengsl
ímynda og mannréttinda og styrkja fræði-
legan skilning á þessum tengslum,“ sagði
Jóhanna.
Verkefninu er ætlað að skoða hvaða hlut-
verki sjónrænt efni gegnir, hvaða vísbend-
ingar slíkt efni gefur og að hve miklu leyti
sjónrænt efni dregur fram og vemdar mann-
réttindi. Einnig á að rannsaka hvaða hug-
myndir um mannréttindi endurspeglast í
myndrænu efni og hvemig mannréttindi em
skilgreind á ólíkum menningarsvæðum.
Þannig er sjónvarpsmyndin „Biðsalir
dauðans“ nærtækt dæmi um einmitt það
sem rannsaka á í verkefninu.
„Biðsalir dauðans" dæmi um ímyndir
og mannréttindi
Eins og kunnungt er olli sýning þessarar
brezku heimildamyndar allnokkm fjaðra-
foki, enda hafði hennar verið beðið með
nokkurri eftirvæntingu, þar sem vitað var
að hún hefði leitt til harðra viðbragða í
nágrannalöndunum. En myndin olli nokkr-
um vonbrigðum.
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir var einn boðs-
gesta í umræðum um myndina í Sjónvarps-
sal að sýningu hennar lokinni. Í máli henn-
ar þar kom fram, að henni þótti myndin
vera kynnt á röngum forsendum.
Sannanlega sé mikið um mannréttinda-
brot í Kína, segir Jóhanna, þar sé fólk t.d.
látið sæta dauðarefsingum fyrir litlar sakir,
pyndingar viðgangist í fangelsum þar, og
þúsundir samvizkufanga séu í haldi. Margs
konar slæm mannréttindabrot fylgi líka
stefnu stjómvalda til að stemma stigu við
fólksfjölguninni, einbimisstefnunni, sem
einkum konur verði fyrir.
En aðspurð um álit sitt á myndinni „Bið-
sölum dauðans" sagði Jóhanna: „Engar
sannanir koma fram í myndinni fyrir tilvist
slíkra dauðaherbergja, eins og myndin heit-
ir eftir. Það er ekki stefna kínverskra stjórn-
valda að útrýma stúlkubörnum, þó einbimis-
stefnunni svokölluðu fylgi margvísleg mann-
réttindabrot."
Myndin gölluð
Einmitt með hliðsjón af rannsóknarefninu
„ímyndir og mannréttindi" væri „Biðsalir
dauðans“ gott dæmi um tengsl sjónrænnar
ölmiðlunar og mannréttindahugmynda.
mislegt væri út á myndina að setja í því
sambandi.
Þeir sem gerðu myndina hefðu ekki haft
viðurkenndar aðferðir við heimildamynda-
gerð í heiðri, heldur farið til Kína með fyrir-
fram ákveðnar hugmyndir um hvað þeir
vildu fínna þar. Þessi aðferð, að fara á vett-
vang til að fá staðfestingu á eigin hugmynd-
um, segir Jóhanna vera gamla hefð á Vest-
urlöndum, sem endurspeglist m.a. í sögu
ljósmynda- og kvikmyndagerðar svo og í
ýmsum ritum sem fy'alla um önnur menning-
arsvæði.
Þeir sem gerðu „Biðsali dauðans“ fundu
munaðarleysingjahæli þar sem aðbúnaður
er fyrir neðan allar hellur. En staðfesting á
því, að reknar séu stofnanir í Kína, þar sem
stúlkuböm séu viljandi látin deyja í stómm
stíl, fékkst ekki í myndinni, sagði Jóhanna.
Ekkert í myndinni sanni að einhver hefði
dáið í þeim húsakynnum sem falda mynda-
vélin var látin reika um, aðeins vom nefnd-
ar tölur í upplesnum texta, sem áttu að
sanna þá grimmd sem viðgengist þama.
Farið hefði verið á vettvang með fyrirfram
ákveðna niðurstöðu og spilað inn á tilfinn-
ingar áhorfenda með dramatískri framsetn-
ingu myndefnisins.
Sem dæmi um það hve gölluð heimilda-
mynd „Biðsalir dauðans" væri, frá faglegu
sjónarmiði séð, nefndi Jóhanna að hún yrði
aldrei notuð sem heimild af Amnesty Inter-
national. Amnesty-samtökin hefðu náð þeim
árangri sem raun bæri vitni vegna þess fyrst
og fremst að þau héldu sig við staðreyndir
í öllu sínu starfi. Skýrslum og ályktunum
Amnesty lægju ætíð traustar heimildir til
grundvallar, sem t.d. stjómvöld í landi eins
og Kína gætu ekki véfengt.
Mynd eins og „Biðsalir dauðans“ væri
þannig dæmi um sjónræna framsetningu á
málefni sem snertir gmndvallarmannrétt-
indi á fjarlægu menningarsvæði, sem hrærði
upp í áhorfendum, en segði vegna galla sinna
ekki minna um þá sem gerðu myndina en
það sem sýnt var í henni.
Handbók um tengsl myndræns efnis
og mannréttinda
Ritið um „ímyndir og mannréttindi“ á
að koma út vorið 1996. I því munu birtast
annars vegar fræðigreinar eftir þekkta vís-
indamenn af ýmsum þjóðernum, sem fást
við einstaka þætti viðfangsefnisins - inn-
gangurinn sem Jóhanna og Siguijón semja
verður samantekt á efninu, og byggist á
víðtækri gagnaöflun, m.a. í áður birtum
fræðiritum og hjá stofnunum eins og Sam-
einuðu þjóðunum, Alþjóða vinnumálastofn-
uninni, Frumbyggjaráðinu og ýmsum óháð-
um mannréttindasamtökum.
Hins vegar verða í bókinni greinar sem
varpa annars konar ljósi á viðfangsefnið frá
fólki með mismunandi bakgrunn og sem
tilheyrir ólíkum menningarsvæðum, s.s. suð-
ur-afriska mannfræðingnum Keyan Tomas-
elli, Jayasinjhi Jhala, indverskum kvik-
mynda- og mannfræðingi og íslenzk-hol-
lenzka myndlistarmanninum Sigurði Guð-
mundssyni.
Bókin á því að geta nýtzt bæði sem fræði-
legt yfírlit yfir og sem e.k. handbók um
tengsl myndræns efnis og mannréttinda í
heimi nútímans.
Steikar- og grillkrydd
"original". Ekta blanda á
steikina, ekki síst grillað
lamba- og svínakjöt. Laumaðu
líka nokkrum kornum í
kartöflusalatið, grænmetis-
réttina og fars- og kjúklinga-
rétti.
Steikar- og grillkrydd
"barbeque". Bragðmikil
blanda undir áhrifum frá
amerísku cajunmatargerðinni.
Prófaðu hana einu sinni á
hvaða grillkjöt sem er
- og hún verður ómissandi.
Knorr kryddblöndur
Provence krydd
Þessi kryddblanda
gefur þér frábært og
franskt bragð af grillaða
lambakjötinu og kjúkl-
ingunum. Og ekki er
hún síðri á fisk, í paté
og salatsósur.
Pasta- og pizzukrydd
Blandan sem setur
punktinn yfir i-ið í
ítalska matnum,
ómissandi þegar þú
eldar pasta, bakar pizzu
og býrð til salat.
Mexíkóskt krydd
Kröftug kryddblanda á
steikina og grillið.
Prófaðu þig líka áfram
með hana í pott-, pasta-
og kartöflurétti.