Morgunblaðið - 03.08.1995, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 3. ÁGÚST 1995

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NYJAR LEIÐIR
TIL SPARNAÐAR
AFKOMA ríkissjóðs verður mun verri á þessu ári að mati
Ríkisendurskoðunar en að mati fjármálaráðuneytisins.
Hún telur, að hallinn verði 8,5 milljarðar króna, en nokkrum
dögum áður spáði ráðuneytið því, að fjárlög myndu halda,
en þau gera ráð fyrir 7,4 milljarða halla. Mat Ríkisendurskoð-
unar byggir á þeirri forsendu, að ríkisstjórnin taki engar
nýjar ákvarðarnir í ríkisfjármálum og verðlags- og launaþróun
standist. Skýrsla Ríkisendurskoðunar er þess eðlis, að ríkis-
stjórnin getur ekki látið hana sem vind um eyru þjóta.
Mat Ríkisendurskoðunar á versnandi afkomu ríkissjóðs síð-
ari hluta ársins veldur vonbrigðum vegna þess, að staðan
batnaði um 1,1 milljarð króna fyrri hluta ársins, einkum vegna
aukinna tekna í vaxandi efnahagsumsvifum. Stofnunin spáir
áfram auknum tekjum, en útgjöidin muni hins vegar aukast
enn meira. Þess vegna þarf ríkisstjórnin að stinga við fótum.
Aukinn halla ríkissjóðs telur Ríkisendurskoðun mega rekja
til aukinna launaútgjalda, lífeyris- og sjúkratrygginga og fjár-
vöntunar sjúkrahúsanna, auk þess sem Vegagerð ríkisins
þurfi nær hálfan milijarð í viðbótarfé. Fyrst töldu útgjöldin
koma ekki á óvart vegna nýrra kjarasamninga. Útgjöld sjúkra-
húsanna koma ekki heldur á óvart heldur hitt, að fjármáiaráðu-
neytið skuli falla í þá gryfju ár eftir ár að vanmeta fjárþörf-
ina. Flatur niðurskurður í rekstri þeirra gengur ekki til lengd-
ar. Þar er óhjákvæmilegt að leggja niður starfsemi eða draga
úr þjónustu, ef sparnaður á að nást. Um það þarf hins vegar
að nást pólitísk samstaða. Fráleitt er hins vegar að leggja
þurfi stórfé til Vegagerðar ríkisins umfram fjárlög. Þar á
einfaldlega að stöðva framkvæmdir þegar fjárveiting er búin.
Engu máli skiptir, hvort malbikað er fáeinum kílómetrum
meira eða minna. Hins vegar er stórmál, að hjartaaðgerðir
séu gerðar á Landspítalanum, svo eitthvað sé nefnt.
Breyta þarf um aðferðir til sparnaðar hjá ríkinu. Flatur
niðurskurður dugar ekki lengur. Verkefni þarf einfaldlega að
setja í forgangsröð, velja og hafna. Engin goðgá er að leggja
niður starfsemi, sem ekki er brýn. Veturinn 1992 kom hingað
til lands Andri Arinbjarnarson, ráðgjafi hjá McKinsey, einu
stærsta fyrirtæki heims í stjórnunarráðgjöf fyrirtækja. í er-
indi sem hann flutti hjá Verzlunarráði fullyrti hann, að hefð-
bundnar leiðir til niðurskurðar á kostnaði hér á landi væru
rangar. Flatur niðurskurður dugi ekki nema um tíma, því
kostnaðurinn komi alltaf til baka. Eina raunhæfa leiðin sé
að leggja niður starfsemi, sem ekki er nauðsynleg. Miðað við
lítinn árangur í sparnaði í ríkisrekstrinum að undanförnu er
full ástæða til að marka orð þessa reynda sérfræðings.
AÐSTOÐAR ER ÞÖRF
ÞRETTÁN ára stúlka, Ásta Kristín Árnadóttir, gekkst á
dögunum undir aðgerð í Boston, þar sem grætt var í
hana nýtt nýra. Er þetta í annað sinn sem skipta þarf um nýra
í Ástu Kristínu og þriðja nýrnaígræðslan í fjölskyldunni. Einn-
ig þurfti að græða nýra í systur hennar árið 1987.
I frétt í Morgunblaðinu í gær er því lýst hvaða afleiðingar
þessi veikindi hafa haft fyrir fjölskylduna: „Slík veikindi eru
sex manna fjölskyldu ákaflega þung í skauti, bæði andlega,
líkamlega og ekki síst fjárhagslega. Þau hjón áttu íbúð í
Reykjavík sem þau seldu til þess að hafa upp í kostnað þegar
ljóst var að Brynja litla þurfti að fara í sams konar aðgerð
og systir hennar. Tryggingastofnun tekur að hluta þátt í
kostnaðinum við aðgerðir sem þessar en þær eru dýrar og
kostnaðurinn í kringum þær, s.s. ferðir, uppihald og fleira,
tekur sinn toll.“
Nokkur dæmi hafa komið upp af þessu tagi á undanförnum
árum, þar sem fjölskyldur hafa orðið að selja eignir sínar til
að standa straum af kostnaði vegna alvarlegra veikinda barna
eða maka. Margar fjölskyldur mega ekki við því að missa
framfærslutekjur sínar í lengri eða skemmri tíma í tilvikum
sem þessum og lenda í fjárhagserfiðleikum þó svo að gengið
sé á eignir.
Oft reyna frjáls félagasamtök að koma fólki í erfiðleikum
af þessu tagi til hjálpar. Félag Árneshreppsbúa stendur þann-
ig fyrir fjársöfnun til stuðnings fyrrnefndri fjölskyldu.
Er ekki nauðsynlegt að finna leið til að aðstoða fólk í þess-
ari aðstöðu? Nógu erfitt er fyrir fjölskyldur að takast á við
þungbær veikindi ástvina. Á undanförnum áratugum hefur
verið byggt upp umfangsmikið félagslegt velferðarkerfi á ís-
landi, sem færa má rök fyrir að sé orðið of víðfeðmt og kostn-
aðarsamt. í dæmum sem þessum, þar sem raunveruleg nauð-
syn er á félagslegu öryggisneti, virðist eitthvað á skorta.
OEÐLILEG slysahætta staf-
ar nú af tíu kjarnakljúf-
um, sem Sovétmenn reistu^,
á sínum tíma í Slóvakíu,
Litháén, Rússlandi, Búlgaríu og
Úkraínu. Samkvæmt leyniskýrslu
bandaríska orkumálaráðuneytisins
má rekja hættuna til hönnunargalla,
efnahagsglundroða, óvissu í stjórn-
málalífi og lélegs eftirlits. „Alvarleg
atvik halda áfram að eiga sér stað
við þessa kjarnakljúfa og vekur það
upp ótta við annað slys á borð við
Tsjernóbýl,“ segir í skýrslunni, sem
greint var frá í dagblaðinu The New
York Times fyrir viku.
Slóð hörmunga
Geislavirknin eftir kjarnorkuslysið
í Tsjemóbýl hefur skilið eftir sig slóð
hörmunga. Stöðugt heyrast fullyrð-
ingar um að krabbamein hafi aukist
til muna í þeim hlutum Úkraínu og
Hvíta-Rússlands, sem urðu fyrir
mestri geislavirkni. „Sköllótt og
umkomulaus ráfa börn tugum saman
með hálfgagnsætt skinn og sokkin
augu um ganga krabbameinsstofn-
unarinnar hér,“ skrifaði Margaret
Shapiro, blaðamaður Washington
Post, eftir heimsókn sína til Borovly-
ani í Hvíta-Rússlandi fyrir skömmu.
Dillwyn Williams, prófessor í
meinafræði við Cambridge-háskól-
ann, þekkir þessi mál af eigin raun.
Williams hefur sérhæft sig í krabba-
meini í skjaldkirtli og heldur því fram
að tíðni þess hafi hundraðfaldast
meðal bama í Hvíta-Rússlandi frá
sprengingunni i Tsjernóbýl árið
1986. Hann var á íslandi fyrir
skömmu og greindi frá niðurstöðum
sínum í fyrirlestri, sem hann hélt við
Háskóla Islands í boði Sjóðs Níelsar
Dungals prófessors..
í samtali við Morgunblaðið greindi
hann frá efasemdum á Vesturlöndum
um sannleiksgildi frásagna frá
Tsjernóbýl og nágrenni. Afskipti
Williams hófust fyrir þremur árum:
„Árið 1992 var mér boðið að
stjórna sameiginlegum fundi Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar (WHO) og
Evrópusambandsins (ESB) um
ástandið í Hvíta-Rússlandi. Þá voru
að byija að berast sögur um aukn-
ingu á skjaldkirtilskrabbameini hjá
bömum, en flestir töldu ósennilegt
að þær væru sannar. Skömmu síðar
sama ár fór ég fyrsta sinni til Minsk
og gat þar sjálfur rannsakað og skoð-
að sum barnanna, sem vora komin
með skjaldkirtilskrabbamein."
Ástæðurnar fyrir fyrir því að við-
brögð á Vesturlöndum einkenndust
í upphafí af vantrú eru margþættar:
„Við vitum að geislun getur valdið
krabbameini í skjaldkirtli, en tíminn
milli þess að menn verða fyrir geisl-
uninni og krabbameinið kemur fram
er venjulega tíu ár eða meira,“ sagði
Williams. „Hins vegar vom fyrstu
tilfellin í Hvíta-Rússlandi greind
fimm áram eftir slysið. Þá sögðu
margir: „Þetta er of snemmt. Það
er útilokað að það komi slysinu við.“
Önnur ástæða var sú að menn töldu
að geislavirkt joð væri fullkomlega
öruggt og gæti ekki valdið krabba-
meini.“
Geislavirkt joð er mikið notað til
að lækna fólk, sem þjáist af ofstarf-
semi í skjaldkirtli, og ekkert bendir
til þess að slík meðferð leiði til
krabbameins hjá fullorðnum. Eitt
prósent kvenna fær þennan sjúkdóm
og geislavirkt joð hefur verið notað
við ofvirkni í skjaldkirtli í rúm þijá-
tíu ár. í Svíþjóð var mörg þúsund
sjúklingum, sem hafði verið gefið
geislavirkt joð við ofvirkni í skjald-
kirtli, fylgt eftir og leiddi
sú rannsókn í ljós að engar
líkur væru á krabbameini
í skjaldkirtli vegna þessar-
ar meðferðar.
„Það er mjög mikilvægt
að það komi fram í blaðagrein að
hættan sé engin hérlendis því að
fjöldi fólks á íslandi hefur fengið
svona meðferð og væri rangt að láta
þetta fólk halda að nú fengi það
skjaldkirtilskrabbamein. Því að sú
er ekki raunin,“ sagði Williams.
„Þriðja ástæðan var sú að menn
vildu ekki trúa. Að hluta til var það
vegna þess að menn höfðu meðhöndl-
að fjölda sjúklinga með geislavirku
joði og áttu bágt með að taka mark
á þessu í ljósi reynslu sinnar. En
einnig getur það orðið afdrifaríkt
fyrir ýmsa aðila ef sannast að úr-
felli eftir slys á borð við Tsjernóbýl
hefur í för með sér skjaldkirtils-
krabbamein í börnum. Þá þyrfti til
dæmis að draga úr því geislavirka
joði, sem sleppur út í umhverfið,
þegar skipt er um úranstauta í
kjarnakljúfum. Það yrði mjög dýrt
vegna þess að géislavirkt joð er rok-
gjarnt efni og erfitt að hemja það.“
Syndir fortíðarinnar
Það er ekki einungis kostnaður
vegna breytinga á borð við þessa,
heldur gera syndir fortíðarinnar að
verkum að erfitt er að horfast í augu
við afleiðingar Tsjernóbýl.
„Að auki hefur íjöldi sjúklinga í
Bandaríkjunum verið látinn fá
geislavirkt joð í litlum skömmtum,“
sagði Williams. „Sumt af þessu var
gert viljandi. í Washington-ríki var
stórum skömmtum af geislavirku
joði sleppt út í andrúmsloftið vegna
þess að þeir héldu að það væri óhætt.
Geislavirkt joð hefur verið leyst úr
læðingi í tilráunum í suðvesturhluta
Bandaríkjanna.
Við skulum því segja að þeim, sem
töldu að óhætt væri að nota geisla-
virkt joð og leist ekki á afleiðingar
þess að sýnt yrði fram á að það
væri hættulegt, var mikið í mun að
kreíjast óyggjandi sannana áður en
þeir væru reiðubúnir til að viður-
kenna að samband væri þar á milli.
Og þar fóru vinir okkar Bandaríkja-
menn fremstir í flokki."
Að sögn Williams er nú almennt
viðurkennt að mikil aukning hafi
orðið á krabbameini í skjaldkirtli
bama í Hvíta-Rússlandi og Ukraínu,
að það megi nánast örugglega rekja
til geislavirks úrfellis eftir Tsjernó-
býl-slysið og að öllum líkindum til
ísótópa af geislavirku joði.
„Ég er ekki í nokkrum vafa um
að . . . ástæðan er Tsjernobýl,"
sagði Williams. „Ljóst er að skað-
valdurinn er geislavirkt joð. Skjald-
kirtillinn er eina líffæri líkamans sem
safnar joði í miklum mæli og það
var mikið magn af geislavirku joði
í úrfellinu. Þá er tíðni krabbameins-
ins sýnu hærri á þeim svæðum, sem
mest úrfelli féll yfir.“
Jevgení Demidsjúk, stjórnandi
stofnunar um skjaldkirtilskrabba-
mein í Minsk, sagði fyrir skömmu
að árið 1986, fyrir Tsjernóbýl, hefðu
aðeins verið skráð tvö tilfelli af
skjaldkirtilskrabbameini í bömum
undir ijórtán ára aldri í Hvíta-Rúss-
landi, sem væri eðlilegt miðað við
fólksíjölda. Árið 1992 hefðu verið
66 tilfelli og á síðasta ári hefði talan
verið komin upp í 82.
„Staðan nú er sú að nokkur hund-
ruð börn undir fimmtán ára aldri eru
komin með krabbamein í skjaldkirtli
í suðurhluta _ Hvíta-Rússlands og
norðurhluta Úkrainu," sagði Will-
iams og vísaði til tölfræði, sem sýndi
svo ekki yrði um villst að beint sam-
band væri milli Tsjernóbýl og
krabbameinsins.
Hundraðföld tíðni
„Samkvæmt mínum útreikningum
er tíðnin í Gomel, einu héraða Hvíta-
Rússlands, þar sem búa tvær milljón-
ir manna og eitthvað um 450 þúsund
börn, 100 sinnum meiri en á Bret-
landi. Tíðnin er reyndar lág á Bret-
landi. Þar kemur upp hálft tilfelli á
hveija milljón barna á ári. Þetta er
því mjög sjaldgæft krabbamein í
bömum. I Gomel eru hins
vegar um 60 tilfelli á ári.“
„Tíðni krabbameins í
skjaldkirtli eykst mjög með
aldri. Það er mjög sjald-
gæft undir fimm ára aldri,
en verður algengara eftir því sem
aldur hækkar,“ sagði Williams. „Á
svæðinu umhverfis Tsjernóbýl er
hins vegar um að ræða hóp barna,
sem mun bera hættuna með sér
næstu 20 til 30 ár. Rannsóknir mín-
ar benda einnig til annars; að hættan
er sýnu meiri fyrir mjög ung börn -
á fyrstu tveimur árum ævi sinnar -
en eldri böm og þau era í sýnu
Enginn vafi aó
ástæðan er
Tsjernóbýl
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDÁGUR 3. ÁGÚST 1995 29
EFTIRMÁLI TSJERNÓBÝL
KJARNORKUVERIÐ í Tsjernóbýl. Örin bendir á staðinn sem slysið varð á í april árið 1986.
Tíðni skjaldkirtils-
krabbameins margfaldast
í Hvíta-Rússlandi
Tíðni skjaldkirtilskrabbameins hefur hundrað-
faldast á svæðunum í grennd við Tsjemóbýl
eftir kjamorkuslysið fyrir tæpum áratug.
Karl Blöndal ræddi við Sir Dillwyn Williams,
prófessor í læknisfræði, um ástandið í
Hvíta-Rússlandi og Úkraínu eftir slysið í
Tsjemóbýl og mikilvægi rannsókna bæði til
að fýrirbyggja og vita hvemig bmgðist
skuli við endurtaki sagan sig.
meiri hættu en fullorðnir sem er
nánast ekki í neinni hættu.
Tvær ástæður liggja að baki
þessu: Börn taka í sig hlutfallslega
meira joð miðað við stærð skjaldkirt-
ils en fullorðnir og þau era viðkvæm-
ari fyrir þeim skammti, sem þau
taka í sig.
Börn, sem fæddust í Hvíta-Rúss-
landi og Úkraínu meira en sex mán-
uðum eftir slysið, virðast hins vegar
ekki búa við þessa auknu hættu.“
Allt illt rakið til ógæfunnar
Ýmsar fullyrðingar hafa komið
fram um aukna tíðni ýmissa annarra
tegunda krabbameins í kjölfar
Tsjernóbýl. Williams er hins vegar
þeirrar hyggju að sannanir séu enn
ófullnægjandi. Taka verði tillit til
þess að ekki verða liðin tíu ár frá
slysinu fyrr en í apríl á næsta ári
og það taki krabbamein oft langan
tíma að koma fram.
„Málið er að þegar ógæfa á sér
stað er allt illt, sem gerist eftir það,
rakið til ógæfunnar. Annað vanda-
mál varðandi Tsjernóbýl er óttinn
sem býr með íbúunum um að þeir
eigi allir eftir að fá hvers kyns sjúk-
dóma,“ sagði Williams. „Þessi ótti
er fullkomlega skiljanlegur. Ef þú
veist að þú hefur staðið berskjaldað-
ur fyrir einhveiju hættulegu, sem
þú gast hvorki séð, fundið lykt af
né snert, og þú veist ekki hve mik-
illi geislun þú varðst fyrir eða hveij-
ar hætturnar eru, þá skrifar þú það
allt á reikning geislavirkninnar.
Þessi ótti er sennilega mesta
vandamálið. Hins vegar veit ég ekki
til þess að neinar sannanir hafi kom-
ið fram um aukningu
krabbameins, utan
krabbameins í skjald-
kirtli. En ég hygg að
það sé sennilegt að
aukning muni eiga sér
stað á öðrum tegundum
í framtíðinni og við þurf-
um að rannsaka önnur
æxli til að sjá hvort það
er að gerast. Þar á með-
al eru heilaæxli, sem ég
er að vona að Evrópu-
sambandið láti rann-
saka. Ég veit ekki til
þess að neitt sanni fæð-
ingar vanskapaðra
barna vegna Tsjernóbýl,
þrátt fyrir mikla um-
fjöllun um aukningu á slíku undan-
farið. Því miður fæðast vansköpuð
börn í öllum löndum og engin leið
er að segja til um hvers vegna.
Það er auðvelt að taka mál af
þessu tagi og blása upp. Hins vegar
verður að vega og meta kosti og
galla. Ég styð notkun kjarnorku, en
við verðum að vera raunsæ um hætt-
urnar, sem henni eru samfara.
Ef fólk hefur miklar áhyggjur af
kjarnorkuslysum er ísland sennilega
besti staðurinn til að vera á því að
hér eru engin kjarnorkuver. Hér er
mikið joð í fæðu, sem myndi koma
í veg fyrir inntöku geislavirks joðs.
Og líkurnar á því að fá skjaldkirtils-
krabbamein vegna kjarnorkuslyss í
öðru landi eru eins litlar og þær
geta verið í heiminum."
Williams er þeirrar hyggju að
gæta verði raunsæis þegar vegið er
og metið hvað beri að gera. Hins
vegar megi ekki gleyma
þeim einstaklingum,
sem í hlut eiga.
„Harold Wilson, fyrr-
um forsætisráðherra,
var vanur að segja sem
svo: Þér kann að virðast
fimm prósenta atvinnu-
leysi fremur lítið. Sért
þú meðal þessara fimm
prósenta er atvinnuleysi
þitt hins vegar hundrað
prósent og þá skiptir
það fjandi miklu máli,“
sagði Williams. „Sömu
sögu er að segja um
skj aldkirtilskrabba-
mein. Það er ekki al-
gengt og aðstandendur
heilbrigðismála kunna að líta svo á
að það skipti ekki miklu máli. Sá sem
fær skjaldkirtilskrabbamein lítur
málið hins vegar öðrum augum.“
Enn hætta í Tsjernóbýl
Alls eru um 60 sovéskir kjarna-
kljúfar í notkun í Austur- og Mið-
Evrópu. Rússneskir vísindamenn
hafa að sögn The New York Times
haldið uppi vömum fyrir þessa
kjarnakljúfa og segja að gagnrýni
Vesturlanda sé reist á þekkingar-
leysi.
Skýrslan, sem lekið var til fjöl-
miðla í upphafi þessarar viku, var
óvenjuleg að því leyti að þar voru
sérstaklega teknir fyrir tíu kjarna-
kljúfar. Venjulega er gagnrýnin höfð
almenns eðlis af diplómatískum
ástæðum, en skýrsla bandaríska
orkumálaráðuneytisins átti ekki að
koma fyrir augu almennings. Tveir
SIR Dillwyn
Williams
af þessum tíu kjamakljúfum era í
Tsjemóbýl og þykir ásigkomulag
þeirra verst. Upprunalega voru fjórir
tölusettir kjarnakljúfar í Tsjernóbýl.
Kjarnakljúfur númer fjögur var graf-
inn í steinsteypu eftir kjamorkuslys-
ið og slökkt var á kljúf tvö eftir að
eldur kom upp árið 1991. Eftir
standa kljúfar númer eitt og þrjú og
í bandarísku skýrslunni sagði að
ástandið í verinu í Tsjernóbýl væri
„á margan hátt verra en fyrir hið
hrikalega slys árið 1986“. „Évrópu-
sambandið borgar mest af mínum
rannsóknum,“ sagði Williams. „Þar
ríkir mikill áhugi á þessu vanda-
máli, einkum vegna þess að um helm-
ingur kjarnakljúfa í heiminum er í
Vestur-Evrópu. Einnig er þó nokkur
Ijöldi í Austur-Evrópu og þeir eru
venjulega verr hannaðir og minna
haldið við en kjarnakljúfunum í Vest-
ur-Evrópu. Svo má bæta því við að
úrfelli virðir ekki landamæri. Þess
vegna ríkir áhugi innan Evrópusam-
bandsins um að hjálpa fórnarlömbum
Tsjernóbýl og rannsaka áhrif
Tsjernóbýl, eða, nánar tiltekið, hvaða
ráðstafanir era nauðsynlegar verði
annað slys.
Þetta er hrikalegt vandamál að
því leyti að hér er um að ræða at-
burði í stóru ríki, sem er að skiptast
í smærri sjálfstæð ríki. Þetta mál
er einnig áhugavert fyrir fræðimann-
inn og það er mikilvægt fyrir allan
heiminn að komast að því og vega
af nákvæmni hveijar eru afleiðingar
úrfellis. En við verðum að fara var-
lega. Það má ekki láta eins og hér
sé á ferðinni allsheijar tilraunastarf-
semi, en um leið verðum við að kom-
ast að því hvað er að gerast.
Það er mikilvægt fyrir allan heim-
inn að við rannsökum Tsjernóbýl.
Þetta er versta tilfellið og það losn-
aði mjög mikið af úrfelli. Því getum
við rannsakað þetta og lært af því.
Við getum reynt að átta okkur á
sambandinu milli magns og áhrifa
og komast að því hvaða fýrirbyggj-
andi ráðstafanir era nauðsynlegar.
Augljóslega er best að tryggja að
það verði aldrei annað slys, en mað-
ur verður að vera viðbúinn hinu
versta. Það getum við með því að
rannsaka Tsjernóbýl.“
Ástandið í Hvíta-Rússlandi er
þannig að stjórnvöld hafa lítið fé til
að koma fólki til hjálpar. Samkvæmt
gögnum sjóðs, sem nefnist Börn
Tsjernóbýl, búa nokkur hundruð þús-
und manns á svæðum, sem enn era
menguð eftir Tsjernóbýl, og borða
mat og mjólkurvörur framleiddar á
staðnum, þótt oft sé meira af geisla-
virkni, þungum málmum og efnum
í þeim en öruggt mætti teljast. Þá
er sagt að allri aðstöðu til lækninga
sé ábótavant, lyf skorti og launamál
í ólestri. Læknar fái ekki nema um
fjögur þúsund krónur í laun á mán-
uði og hjúkrunarfræðingar 2.400
krónur.
„Ég veit að það hefur verið erfitt
fyrir þá að fá gjaldeyri til að kaupa
hluti, sem við teljum sjálfsagða,“
sagði Williams. „Við erum að hjálpa
þeim að verða sér úti um gögn til
að greina krabbamein í skjaldkirtli,
svo dæmi sé tekið. ESB íhugar að
veita fé í að reisa verksmiðju til að
framleiða skjaldkirtilshormón. Það
er engin slík verksmiðja í Hvíta-
Rússlandi, sem þýðir að þeir verða
að reiða sig á utanaðkomandi birgð-
ir af skjaldkirtilshormónum. Þeir
geta ekki keypt hormónið vegna
skorts á gjaldeyri. Evrópusambandið
hefur útvegað skjaldkirtilshormón,
en til lengri tíma er talið öruggara
og betra fyrir efnahag
þeirra geti þeir framleitt
hormónið sjálfir.“
Heilbrigðisyfirvöld í
Hvíta-Rússlandi og Úkra-
ínu voru ekki ýkja hrifin
af afskiptum Vesturlanda
Rússland og Úkraínu, séu nú nokkuð
góð. Háttsettir læknar frá öllum
þessum löndum hafa heimsótt minn
hóp í Cambridge og ég hef oft k.om-
ið til bæði Hvíta-Rússlands og Úkra-
ínu og á heimboð til Rússlands. Við
gefum allar okkar niðurstöður út í
sameiningu við lækna í þessum lönd-
um.“
Rannsóknir á íslandi
„Reyndar vann ég
Islandi með aðstoð
Kona Williams, Lafði Olwen Will-
iams, fylgdi honum hingað til lands.
Hún er einnig læknir, sérfræðingur
í lyflæknisfræði og innkirtlasjúk-
dómum. Nú vinnur hún við eftirlit
með gæðum heilbrigðisþjónustu í
Austur-Anglíu, tryggja að not^ðar
séu nýjustu aðferðir og tæki. Hiin
kennir einnig og annast sjúklinga.
Þetta var hins vegar ekki fyrsta
ferð Williams til íslands. Hann stund-
aði á sínum tíma rannsóknir á
skjaldkirtilskrabbameini á íslandi og
bar tíðni þess hér á landi saman við
Skotland.
„Sjúkdómar skjaldkirtilsins hafa
verið áhugamál mitt til margra ára
og ég hef rannsakað útbreiðslu
þeirra og sjúkdómafræði," sagði
Williams og sagði að snemma á ferli
sínum hefði þessi áhugi orðið tilefni
til íslandsfarar.
að rannsókn á
Ólafs Bjarnasonar prófessors á út-
breiðslu krabbameins í skjaldkirdi
og bar saman við útbreiðsluna í
Aberdeen og nágrenni á Skotlandi,
þar sem auðvelt er að afmarka íbúa
og sjúkrahús, líkt og á íslandi.
Ástæðan fyrir því að ísland varð
fyrir valinu er sú að hér er mikið joð
í fæðu, enda liggur landið allt að
sjó. Skjaldkirtillinn safnar í sig joði
og þarf á joði að halda til að fram-
leiða skjaldkirtilshormónið. Tilgang-
urinn var að bera Island saman við
Aberdeen, þar sem joðmagn í fæðu
er í meðallagi, og við svæði þar'^fem
joðmagn er mjög lágt. Þar má nefna
Sviss á áram áður, en nú er joði
bætt í fæðu þar í landi, hluta Suður-
Ameríku, hluta Mið-Afríku og Hima-
laja-fjöll. Hér er yfirleitt um að ræða
fjallalönd langt frá hafi.
Sé joðskortur verulega mikill get-
ur það leitt til þess að börn fæðast
þroskaheft. Mörg ríki heims bæta
nú joði í fæðu til þess að það nái
eðlilegu magni í mataræði fólks.
Þess gerist hins vegar ekki þörf á
íslandi vegna nálægðarinnar við haf-
ið. Á íslandi er meira að segja meira
joð í mjólk en í öðrum löndum. Sjó-
rokið gengur yfir hagana, sem kýrn-
ar bíta, og þannig berst joðið i mjólk-
ina.“
Joðið getur hins vegar einnig bor-
ist í mjólkina eftir kjarnorkuslys, svo
dæmi sé tekið. Því þarf að grípa til
fyrirbyggjandi aðgerða eigi að koma
í veg fyrir að geislavirkt joð stefni
heilsu fólks í hættu.
„Joð safnast fyrir í skjaldkirtlin-
um. Það safnast einnig fyrir í mjólk
og það er mikilvægt að skilja að
verði kjarnorkuslys þarf að koma í
veg fyrir að fólk drekki mjólk og
gefa því joð áður en hætta skapast,“
sagði Williams.
„Ef gefið er mikið magn af venju-
legu joði mettast upptökukerfi
skjaldkirtilsins þannig að hann tekur
geislavirkt joð ekki í sig. Yfipvöld
sumra landa geyma joð, þannig að
verði slys er hægt að dreifa því til
fólks. Það hefur verið kannað að sé
hægt að koma joði til fólks innan
sólarhrings frá slysinu er af því eitt-
hvert gagn, innan hálfs sólarhrings,
talsvert gagn, sex klukkustunda
__________ mikið gagn og innar
þriggja klukkustunda ei
það fullkomlega fyrir
byggjandi.
Það má ekki gleymast
að ákveðinn tími líður frá
í upphafi var
okkur tekið
með fyrirvara
í fyrstu.
Með tímanum hefur samstarfið hins
vegar batnað.
„í upphafí var okkur tekið með
fyrirvara eins og alltaf er þegar utan-
aðkomandi sérfræðingur birtist með
fyrirskipanir um það hvað gera
skuli," sagði Williams. „En ég held
að samskiptin við löndin þrjú, sem
hlut eiga að máli, Hvíta-Rússland,
því að slys á sér stað þar til úrfellið
fellur. Ef brugðist er við samstúndis
er hægt að koma ýmsu í verk. Eftir
Tsjernóbýl leið hins vegar vika.
Kjarnakljúfurinn gaf frá sér geisla-
virkt joð í sjö daga, mest fyrstu þijí'
dagana og svo bættist nokkuð vic
fimm eða sex dögum síðar. Almenn-
ingur var ekki látinn vita til að koma
í veg fyrir að skelfing gripi um sig.“