Morgunblaðið - 04.08.1995, Blaðsíða 26

26 FÖSTUDAGUR 4. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Cancun í Mexíkó
Paradís við Karíbahaf
ÞEGAR sól hækkar á lofti og
dagamir lengjast hugsa íslendingar
gjaman til ókunnra staða og fjar-
lægra landa. Ævintýraþráin gerir
vart við sig og hinn stóri heimur
umhverfís okkur verður umhugsun-
arefni. í áranna rás hafa íslending-
ar vanist því að vetja frítíma sínum
til ferðalaga innanlands og utan.
,Nú er svo komið að ferðamenn vilja
fara lengra og sjá meira en áður
tíðkaðist. Sífellt fleiri gera sér ljóst
að fátt er mönnum hollara en upp-
lifa menningu og siði framandi staða
og ólíkra þjóða. Það er haft fyrir
satt að -því víðar sem við rötum,
þeim mun betur kunnum við að
meta okkar eigið land og þjóðararf.
Cancun
Ferðamannaparadísin Cancun í
Mexíkó liggur á 20 kílómetra sand-
rifí á Yucatan-skaganum við
Karíbahaf. Cancun varð til á teikni-
borði arkitekta fyrir rúmlega aldar-
fjórðungi. Fyrstu hótelin opnuðu
árið 1972 og síðan hefur verið lát-
v- laus straumur ferðamanna þangað
úr öllum heimshornum. Aðdráttar-
aflið er skiljanlegt öllum sem stað-
inn sækja. Þar sameinast fegurð,
þægindi, öryggi og fj'ölbreytt úrval
allskyns uppákoma sem standa
ferðamönnum til boða. Á máli Maya
indíána þýðir Cancun gullpottur
(þ.e. pot of gold) og vísar það senni-
lega til gulllitaðs sands hinnar ægi-
fögru strandlengju.
Cancun býður upp á það besta
sem ferðamenn geta hugsað sér
>enda staðurinn hannaður með þarfir
" þeirra í huga. Það er til að mynda
aðeins ein aðalgata eftir endilangri
ströndinni sem gerir samgöngur all-
ar mjög þægilegar. Strætisvagnar
ganga á nokkra mínútna fresti eftir
strandgötunni og vel er búið að
gangandi vegfarendum. í miðbæjar-
kjarnanum er mikið úrval verslana
og veitingastaða þar sem allir fínna
eitthvað við sitt hæfí. Bandarískir
veitingastaðir á borð við McDon-
alds, Burger King, Pizza Hut, Hard
Rock Cafe og Planet Hollywood eru
talsvert áberandi. Einnig er mikið
úrval af veitingastöðum sem eiga
uppruna sinn í Evrápu og Asíu.
Sælkerar geta komist í feitt kvöld
^ eftir kvöld án þess að endurtaka
sig. Kvöld- og næturlíf í Cancun er
engu líkt. Það er heilmikið úrval af
skemmtistöðum og nætúrklúbbum
fyrir alla aldurshópa og séróskir.
Svo eitthvað sé nefnt
þá má fínna píanó-
bari, jazzstaði og al-
vöru diskótek, sem
eru opin fram á morg-
un og margt fleira.
Cancun státar af
ægifögrum ströndum
og tærum, ylvolgum
sjó sem hreinasta
unun er að svamla í.
Strandlífíð er fjöl-
breytt og litskrúðugt
og allir geta fundið
eitthvað við sitt hæfí.
Allt hefðbundna
strandsportið stendur
til boða eins og sjó-
skíði, seglbretti, sjó-
sleðar, hjólabátar og fallhlífaferðir.
Einnig er hægt að komast í siglingu
og sjóstangaveiði þar sem rennt er
fyrir sverðfisk. Víða er boðið upp á
námskeið í köfun fyrir ferðamenn,
sem endar með ævintýralegum köf-
unarleiðangri við eitthvert af nálæg-
um kóralrifum.
Hér skrifar Þorsteinn
M. Jónsson, um ferða-
mannaparadís í Mexíkó
Nágrennið
Það er hægt að fara í fjöldann
allan af áhugaverðum kynnisferðum
frá Cancun. Chichen Itza eru fomar
borgarrústir í norðurhluta Yucatan-
skagans. Þar má glöggt sjá blöndu
ólíkra menningaráhrifa tveggja
ólíkra þjóðflokka. Annars vegar
hinna fornu Maya-indíána, sem
byggðu borgina frá fímmtu öld og
fram á þá elleftu og hins vegar
Toltecar, sem réðu ríkjum í Chichen
Itza tvö hundmð áram eftir brott-
hvarf Mayanna. í lok þrettándu ald-
ar var borgin yfírgefín og hvarf síð-
ar alveg í skóginn umhverfís hana,
þar til hún uppgötvaðist snemma á
þessari öld. Endurreisn hófst síðan
1926 og stóð látlaust í 20 ár. Eftir
það hefur henni verið vel við haldið
og er nú heimsótt af íjölda ferða-
manna allan ársins hring frá öllum
heimshornum.
Elstu byggingamar í Chichen
Itza era frá 5. öld og bera vitni um
mikið hugvit og einstakt menning-
arsamfélag. Nálega 20 mannvirki
hafa verið grafin upp og
endurbyggð og er
Snákapíramítinn (Kuk-
ulkan) sennilega þeirra
frægast. Á píramítanum
eru fjórar hliðar, hver
með 91 þrep. Efst er
pallur þannig að saman-
lagt era þrepin 365,
jafnmörg dögunum í ár-
inu. Píramítinn er þann-
ig hannaður að tvisvar á
árin, við jafndægur á
vori og hausti, myndast
skuggi niður eftir hlið-
inni við sólsetur þannig
að engu er líkara en
risasnákur sé að skríða
niður. Við fót píramítans
og endann á skugganum er risa-
stórt snákshöfuð úr steini. Útsýnið
ofan af píramítanum yfir skógi vax-
inn Yucatan-skagann er stórfeng-
legt. Snákapíramítinn sýnir hvað
Mayarnir vora miklir verkfræðingar
og áhugasamir um gang himin-
tunglanna. Reyndar er stjömuskoð-
unarstöðin í Chichen Itza enn frek-
ari vitnisburður um það.
Leikvangurinn í Chichen Itza er
mikilfenglegt mannvirki. Hann er
136 metra langur og 65 metra breið-
ur. Það era 8 metra háir veggir
eftir endilöngum hliðunum og
hljómburður er einstakur. Standi
tveir menn á stalli við sitt hvom
endann á leikvanginum geta þeir
talað saman lágum rómi. Leikið var
með 6 kílóa harðan gúmmíbolta og
leikurinn gekk út á það að koma
boltunum í gegnum lóðrétta hringi
úr steini 7 metra frá jörðu, einn á
hvorri hlið. Að því leyti svipar leikn-
um til körfubolta nútímans nema
hvað Ieikmenn máttu bara nota oln-
boga, rist og axlir. Sigurliðið fékk
skartgripi og klæði í verðlaun frá
áhorfendum en leikmenn tapliðsins
voru venjulega teknir af lífi. Sam-
kvæmt steinmynd á einum vegg
leikvangsins afhausaði fyrirliði
vinningsliðsins liðsmenn tapliðsins.
Fómir vora ríkur þáttur í menn-
ingu Mayanna. Almennt voru fórnir
færðar til að þóknast guðunum. Því
var lengi haldið fram að ungum
hreinum meyjum hefði aðallega ver-
ið fórnað. Nú hafa fornleifafræðing-
ar aftur á móti fundið vísbendingar
sem gefa til kynna að fórnarlömbin
hafði aðallega verið böm.
Fómarpytturinn og fómaraltarið
í Chichen Itza bera grimmd og harð-
Þorsteinn M.
Jónsson

ræði Maya-indíánanna glöggt vitni.
Fómarpytturinn í Chichen Itza er
hringlaga og 20 metrar í þvermál.
Þverhníptir 20 metrar háir veggir
eru niður að vatnsyfirborði. Pyttur-
inn er 34 metra djúpur og því var
trúað að regnguðinn Chac byggi í
botninum. Við pyttinn stendur gufu-
bað sem fórnarlömbin vora sett í
svo þau væra hrein og flekklaus
þegar þeim var hent ofaní og þann-
ig Chac þóknanleg. Fómin var til
þess gerð að fá Chac til að fram-
kalla rigningu. Ef fórnarlömbin
drukknuðu ekki innan viss tíma,
venjulega sólarhrings, var þeim
bjargað og þau krafin sagna um
samtöl við guðinn. Á fórnaraltarinu
aftur á móti var annar háttur hafð-
ur á við fómina. Þar var hjartað
skorið úr lifandi fórnarlömbum og
lagt í kjöltu steinlíkneskis (chac-
mool) á meðan það sló.
Skammt undan ströndum Can-
cun er eyjan Isla Mujeres, konueyj-
an. Það fer tvennum sögum af því
hvernig nafnið er til komið. Önnur
er á þá leið að sjóræningjar á ferð
um Karíbahafið hafi geymt kven-
kyns fanga á eyjunni meðan þeir
fóru ránsferðir og af því dragi hún
nafn sitt. Hin, sem er sennilegrí,
er á þá lund að þegar Spánveijar
lögðu undir sig eyjuna hafi þeir
fundið mikið af leirlíkneskjum af
konum. Fornleifafræðingar hafa
leitt að því líkum að Maya-indíánar
hafi komið við á Konueyjunni á
leið sinni til eyjarinnar Cozumel,
þar sem þeir tilbáðu frjósemisgyðj-
una Ixchel. Þeir skildu konulík-
neskin gjarnan eftir á Konueyj-
unni. Nafngiftin lá því beint við.
Við Konueyjuna era ein mikil-
fenglegustu kóralrif veraldar.
Þangað koma kafarar úr öllum
heimshornum allan ársins hring í
pílagrímsferð til að upplifa þessa
náttúruperlu. Venjulegir ferða-
menn flykkjast þangað líka til að
svamla með sundgleraugu og virða
fyrir sér undrið. Það er eins og að
vera þátttakandi í náttúrulífsmynd.
Fegurðin og fjölbreytni sjávarlífs-
ins er ótrúleg og lætur engan ós-
nortinn.
Örstutt til Kúbu
Einnig er hægt að komast frá
Cancun í nokkurra daga kynnisferð
til Kúbu og er það ógleymanleg
reynsla. Þótt Kúba sé eitt af síð-
ustu vígjum kommúnismans í ver-
öldinni og þrátt fyrir fátækt og
forræðishyggju, sem að öllu jöfnu
dregur úr þrótti og frumkvæði, er
stutt í léttleika og lífsgleði. í lofts-
laginu og fegurð landsins búa seið-
magnaðir töfrar sem kalla fram það
besta sem í manninum býr.
Þegar Kólumbus fann Kúbu árið
1492 var hann yfir sig hrifinn og
hafði þó farið víða og séð margt.
Hann lýsti Kúbu sem fegursta landi
sem mannlegt auga hefur litið.
Ferðamenn verða varir við það
mikla umrót og breytingar sem nú
ganga yfir og enginn veit hvað
bera í skauti sér. í Havana, höfuð-
borg Kúbu, er iðandi mannlíf og
hrífandí stemmning. í gamla bæn-
um ægir saman listamönnum,
svartamarkaðsbröskurum, ferða-
mönnum, kaupmönnum og áhuga-
sömum börnum, svo eitthvað sé
nefnt.
Lokaorð
I þessu greinarkorni hefur aðeins
fátt eitt verið nefnt sem hægt er
að sjá og upplifa í Cancun og ná-
grenni. Eins og nærri má geta er
hafsjór af sögum og merkum stöð-
um sem látið er ógetið. Ferðamenn
geta haft nóg fyrir stafni, hvort
sem þeir kjósa að fara í kynnisferð-
ir eða stunda sjósport og letilíf á
ströndinni.
Höfundur er hagfræðingur Sam-
taka iðnaðarins og starfar að
ferðamálum.
Mannréttíndí brotín
á lífeyrisþegnm
Á HVERJU ári fá elli- og örorku-
lífeyrisþegar greiddar svokallaðar
eingreiðslur í samræmi við kjara-
samninga á almennum vinnumark-
aði. Þær era greiddar lífeyrisþegan-
um sem ákveðin prósenta ofan á
tekjutryggingu hans, heimilisuppbót
og sérstaka heimilisuppbót, hafí
hann þá bótaflokka.
í ár var greidd 26% uppbót í júlí
vegna láglaunabóta og 20% uppbót
1. ágúst vegna orlofsuppbótar og
svo verður greidd uppbót í desember
nk. 30% vegna desemberappbótar
'og 26% vegna launabóta.
Nokkur fjöldi lífeyrisþega nýtur
ekki þessara greiðslna og öðrum er
mismunað vegna þeirra reglna sem
um þær gilda.
Hjónum og sambýlisfólki
mismunað
Þann 1. júní fengu launþegar 8
þúsund krónur' greiddar í orlofsupp-
bót. Nú þegar lífeyrisþegar fá sína
orlofsuppbót er hún skv. reglugerð
greidd sem hlutfall af ákveðnum
bótaflokkum. Af þeim tæplega
25.600 lífeyrisþegum sem fá ein-
greiðsluna nú fá aðeins tæplega
2.800 þeirra fulla orlofsuppbót 7.616
krónur.
Hjón og lífeyrisþegar sem deila
heimili með öðrum geta aldrei feng-
ið fulla eingreiðslu eins og reglurnar
era nú, því þeir eiga ekki rétt á
nema einum af þeim þreinur bóta-
flokkum sem prósentan leggst á.
Lífeyrisþegi í þessari stöðu fær ekki
greidda heimilisuppbót og sérstaka
heimilisuppbót. Hann getur mest
fengið í orlofsuppbót 4.755 krónur
1. ágúst sl. á meðan sá sem býr
einn fékk 7.483.
Lífeyrisþegum er gert mjög erfítt
með að fylgjast með því hve ein-
greiðslan er há hveiju sinni því hún
er reiknuð inn í tekjutrygginguna
Með þessum reglum er
verið að hafa greiðslur
af þeim lífeyrisþegum,
sem eru verst settir,
öldruðum, fötluðum og
0
sjúkum, segir Asta R.
Jóhannesdóttir, en þeir
hafa oft aðeins vasapen-
inga til ráðstöfunar.
og/eða heimilisuppbæturnar, en
kemur ekki á greiðsluseðlinum sem
sérupphæð. Það þrátt fyrir nýtt og
fullkomið tölvukerfi Trygginga-
stofnunar og skýrari greiðsluseðla.
Lífeyrisþegar á
dvalarheimilum fá
enga orlofsuppbót í
sínar hendur
Lífeyrisþegar á dval-
arheimilum með lífeyris-
greiðslur frá Trygginga-
stofnun hafa ekki fengið
þessar eingreiðslur í sín-
ar hendur. Lífeyrir þeirra
fer í að greiða vistina á
dvalarheimilinu og dugi
hann ekki til, eins og oft
er, þá greiðir Trygginga-
stofnun mismuninn, sem
kallast dvalarheimilis-
uppbót.
Þá mánuði sem ein-
greiðslurnar greiðast fara þær upp
í dvalarheimiliskostnaðinn og dval-
arheimilisuppbótin lækkar sem því
nemur. Ríkisvaldið færir því upp-
hæðina úr einum vasa í annan og
lífeyrisþeginn á dvalarheimilinu sér
aldrei krónu af þessum peningum.
Aldraðir á dvalarheimilum eiga
að njóta sama réttar og aðrir til
orlofsuppbótar. Þeir fara í sitt orlof
eins og aðrir hafi þeir efni á því.
Það má geta þess hér, að margir á
dvalarheimilum hafa ekkert nema
mánaðarlega vasapeninga til ráð-
stöfunar, en þeir eru 10.658 krónur
á mánuði, óskertir. Hið sama gildir
um fatlaða sem dvelja
á stofnunum og fá
vasapeninga.
Sjúklingar missa
einnig
eingreiðslurnar
Sjúklingur sem er
lífeyrisþegi og dvelur
á sjúkrastofnun
meira en 4 mánuði á
tveimur árum missir
lífeyrisgreiðslur sínar
og getur átt rétt á
vasapeningum á með-
an. Hann fær ekki
eingreiðslurnar, dvelji
hann á sjúkrastofnun
þá mánuði sem þær
eru greiddar.
Með þessum reglum er verið að
hafa uppbætur af þeim lífeyrisþeg-
um, sem era verst settir, öldruðum,
fötluðum og sjúkum, sem hafa oft
aðeins vasapeninga til ráðstöfunar.
Verið er að bijóta mannréttindi
á því fólki sem er hvað verst sett
og er löngu tímabært að leiðrétta
þetta misrétíi. Miðað við þann fjölda
sem er í þessari stöðu í dag og þær
uþphæðir sem um ræðir myndi það
kosta hið opinbera um 50 til 60
milljónir á ári.
Höfundur er alþingismaður.
Ásta R.
Jóhannesdóttir