Morgunblaðið - 05.08.1995, Blaðsíða 4
4 LAUGÁRDAGUR 5. ÁGÚST 1995_________________________________________MORGUNBLAÐIÐ
ÚTHAFSVEIÐISAMKOMULAGIÐ í NEW YORK
Samningurinn rammi
sem fylla þarf upp í
Erfítt er að ráða í hvaða afleiðingar
úthafsveiðisamningurinn hefur nákvæmlega
fyrir Norð-Austuratlantshaf, skrifar Páll
Þórhallsson frá New York.
Reuter
ÞORSTEINN Pálsson og Brian Tobin, sjávarútvegsráðherra Kanada.
SAMKOMULAG það sem
náðst hefur um úthafs-
veiðar markar tímamót.
Þar með er lokað glufu
í þjóðaréttinum sem
þýtt hefur að veiðar á
úthafinu hafa í raun verið stjóm-
lausar. Það verður að teljast merki-
legur árangur að takast skyldi að
fá úthafsveiðiþjóðir til að gangast
undir skuldbindingar í þessu efni.
Óhætt mun að fullyrða að almenn-
ingsálit í heiminum, sem er svo mjög
á bandi ábyrgrar meðferðar auð-
linda, eindreginn samningsvilji ríkja
á ráðstefnunni og örugg handleiðsla
formanns ráðstefnunnar, Satya N.
Nandans frá Fijieyjum, stuðluðu að
hinum farsælu lyktum.
Miklar væntingar eru bundnar við
samkomulagið, um að þar með sé
komin lausn á viðkvæmum milli-
ríkjadeilum um fiskveiðar. Fulltrúar
íslands hafa samt ætíð lagt áherslu
á að það sé of djúpt í árinni tekið.
Samningurirífi sé fyrst og fremst
rammi sem deiluaðilar á hveijum
stað verði að fylla upp í. En vissu-
lega þrýsti hann á ríki að koma sér
saman um verndunar- og stjórnunar-
reglur innan viðkomandi svæðis-
stofnunar.
Það er hægara sagt en gert að
átta sig á því við lestur samnings-
textans, sem er í 50 greinum auk
tveggja viðauka, hver séu aðalatriðin
og hver aul*aatriðin. Og eins að
reyna að heimfæra textann á stað-
bundnar deilur. Textinn er málamiðl-
un og hvarvetna þar sem samnings-
aðilar töldu of fast að orði kveðið
með tilliti til eigin hagsmuna var
reynt að stuðla að því að textinn
yrði mildaður. Samt er fjarri lagi
að segja að samningurinn sé það
almennur að hann sé þýðingarlaus.
Þar er þvert á móti að fínna fjöl-
margar mikilvægar grundvallarregl-
ur og þar er skapaður raunhæfur
grundvöllur til ábyrgrar stjómunar
fiskveiða á úthafinu. Hins vegar
verða þau ríki sem hagsmuna eiga
að gæta að semja um útfærsluna 'á
hverju svæði fyrir sig.
Ef við horfum til úthafssvæða_ á
Norðaustur-Atlantshafi þar sem ís-
lendingar eiga hagsmuna að gæta
þá má benda á eftirtalin atriði.
Með samningnum er hafnað þeirri
leið að strandríki færi lögsögu sína
frekar út en orðið er, 200 mílurnar
eru sem sagt endapunkturinn.
Það verður í verkahring svæðis-
stofnana að stjóma veiðum úr deili-
stofnum og á miklum fartegundum.
Því er ósvarað hvaða stofnanir þar
verður um að ræða, hverjir verða
aðilar og hver verða landfræðileg
mörk þeirra. Norðmenn hafa sagt
að þegar sé fyrir hendi „stofnun"
fyrir Barentshafið, þ.e.a.s. samstarf
þeirra og Rússa. Islendingar hafa
svarað því með því að hóta viðræðum
við Grænlendinga um tvíhliða stjórn-
un á karfastofninum á Reykjanes-
hrygg. Fulltrúar íslands segja í
óformlegum samtölum að Norðaust-
ur-Atlantshafsfiskveiðinefndin sem
hefur lögsögu á öllu Norðaustur-Atl-
antshafi geti verið „stofnun" í skiln-
ingi úthafsveiðisamningsins. Tíminn
einn mun leiða í ljós hvaða stofnan-
ir munu fara með stjómun karfans
á Reykjaneshrygg, norsk-íslensku
síldarinnar og þorsksins í Smugunni.
í samningnum er að fínna ákvæði
í e-lið 11. gr. þess efnis að þegar
réttindi nýrra aðila í svæðisstofnun
em ákveðin skuli taka tillit til þarfa
strandríkja sem byggja afkomu sína
að verulegu leyti á fiskveiðum. Þetta
ákvæði mun fyrst og fremst geta
nýst íslendingum varðandi karfann
og síldina.
Varðandi landfræðilega afmörkun
svæðis þess sem svæðisstofnun
starfar á segir í b-lið 1. mgr. 9. gr.
að ákveða eigi lögsögu svæðisstofn-
unar með tilliti til sérkenna viðkom-
andi svæðis, félags- og efnhagslegra
þátta, auk umhverfis- og landfræði-
legra þátta. Ef stefna Norðmanna
verður ofan á og samstarf þeirra og
Rússa í Barentshafi öðlast viður-
kenningu sem svæðisstofnun er beri
ábyrgð á stjómun þar um slóðir eiga
íslendingar samt möguleika á aðild.
Mælt er fyrir um það í samningnum
að svæðissamtök skuli opin þeim
ríkjum sem eigi raunverulegra hags-
muna að gæta. íslendingar geta
haldið því fram að þeir eigi raunveru-
lega hagsmuni í Smugunni, hafandi
veitt þar undanfarin ár.
Óvíst er að hve miklu leyti e-liður
11. gr., sem áður var nefndur, getur
nýst íslendingum í Smugunni.
í samningnum er almennt ekki
kveðið á um úthlutun kvóta á úthaf-
inu heldur er það eftirlátið einstökum
svæðisstofnunum. í samningnum er
þó sagt til um það til hvaða þátta
eigi að taka tillit þegar ákveðið er
hve mikið megi veiða úr stofni innan
efnahagslögsögu annars vegar og
utan hennar hins vegar. Það er þarna
sem d- og e-liður 2. mgr. 7. gr. koma
við sögu. Annars vegar um hlutfalls-
lega dreifingu stofnsins og veiðar úr
honum og hins vegar að taka beri
tillit til þess að hve miklu leyti við-
komandi strandríki og úthafsveiðiríki
séu háð veiðum úr stofninum. Slíkt
ákvæði hlýtur yfirleitt að vera hag-
fellt Islendingum vegna vægis sjávar-
útvegs í þjóðarbúskapnum.
Ætla má að samningurinn þýði
að þau ríki sem hagsmuna eiga að
gæta varðandi norsk-íslensku s(ld-
ina, sem er deilistofn, séu skuldbund-
in til að taka upp formlegt samstarf
um nýtingu hennar. Þau geti ekki
veitt hana að vild í eigin lögsögu
en þurfi heldur ekki að sæta því að
önnur ríki veiði stjómlaust úr stofn-
inum í Síldarsmugunni.
Deila um
Okotsk
tafði
New York. Morgunblaðið.
ÞAÐ kostaði mikla þrautseigju að
ná samkomulagi því um úthafsveiðar
sem nú er í höfn. Fyrirfram var
búist við að 21. og 22. gr. um eftir-
lit og framkvæmdavald yrðu erfið-
astar viðureignar.
Það var og raunin að langan tíma
tók að skapa einingu milli strand-
ríkja og úthafsveiðiríkja um orðalag
þessara greina. Ágreiningur Rússa
og Pólveija um Okotsk-hafið austur
af Kyrrahafsströnd Rússlands olli
erfiðleikum á lokasprettinum.
Ákvæði samningsins sem íslend-
ingar hafa beitt sér sérstaklega fyr-
ir reyndust föst í sessi. Að vísu lagði
Evrópusambandið til um miðbik
lokafundarins að felldur yrði niður
e-liður 11. gr. um sérstakt tillit til
strandríkja sem byggja afkomu sína
í mjög miklum mæli á fiskveiðum.
Mörg ríki tóku þá til máls til stuðn-
ings málstað íslendinga og er
ákvæðið óbreytt í samningnum.
-------------------
Óttast túlk-
un „íslenska
ákvæðisins“
NORSK stjórnvöld eru ekki sátt við
þá túlkun íslendinga að ákvæði um
að taka beri sérstakt tillit til hags-
muna ríkja er byggja afkomu sína
á fiskveiðum - hið. svokallaða „ís-
lenska ákvæði" - nái einnig til veiða
Islendinga í Barentshafi.
Ekki virðist, að mati norskra fjöl-
miðla, hafa þokast í samkomulags-
átt á fundi Jan Henry Olsen, sjáv-
arútvegsráðherra Noregs, og Þor-
steins Pálssonar í New York á
fimmtudag. Norsk blöð hafa eftir
Þorsteini að of snemmt sé að segja
til um hvort að ákvæðið eigi við um
veiðarnar í Barentshafi.
Norðmenn telja íslenska ákvæðið
ekki eiga við í Smugunni þar sem
ísland sé ekki „strandríki“ þar.
ÍSLENSKA sendinefndin: (f.v.) Guðmundur Eiríksson,
Arnór Halldórsson, Helgi Ágústsson og Tómas Heiðar.
Stjómun úthafsveiða í
höndum svæðisstofnana
New York. Morgunbladið.
SAMKOMULAG það sem náðist á
úthafsveiðiráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna sem lauk í New
York í gær gerir ráð fyrir að
stjórnun veiða á úthafinu utan
200 mílna efnahagslögsögu
strandríkja verði í höndum svæðisstofnana.
Meginatriði samkomulagsins eru eftirfar-
andi.
Samningurinn er gerður á grundvelli haf-
réttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna og ber
að skýra hann í samræmi við sáttmálann.
Hafréttarsáttmálinn frá 1982 sem nýverið
gekk í gildi varðar fyrst og fremst land-
helgi, efnahagslögsögu og landgrunn og
geymir einungis mjög almennar reglur um
veiðar á úthafinu svo sem um gagnkvæma
tillits- og samráðsskyldu. Þessar almennu
reglur þörfnuðust nánari útfærslu.
Úthafsveiðisamningurinn tekur til vernd-
unar og stjórnunar á svokölluðum deilistofn-
um, þ.e. fiskistofnum sem fyrirfinnast bæði
utan og innan lögsagna strandríkja (t.d.
þorskinum í Smugunni, úthafskarfanum á
Reykjaneshrygg og norsk-íslensku síldinni)
og miklum fartegundum (t.d. túnfiski víðs
vegar í heiminum). Markmið samningsins
er að stuðla að verndun fiskistofna og sjálf-
bærri nýtingu þeirra.
Varúðarregla
Samningsríkin skuldbinda sig til að grípa
til aðgerða á vísindalegum grunni er stuðli
að sjálfbærri nýtingu fiskistofna svo þeir
gefí sem mest af sér. Þau heita að beita
svokallaðri varúðarreglu á víðtækan hátt.
Einkum má skortur á nægilegum upplýsing-
um um ástand fískistofna ekki leiða til þess
að verndaraðgerðum sé slegið á frest.
í samningnum er gert ráð fyrir því að
samræmi ríki milli þeirra verndar- og stjórn-
unaraðgerða sem gripið er til innan lögsögu
strandríkis og utan hennar. Til að stuðla að
þessu skulu viðkomandi strandríki og þau
ríki sem veiða fyrir utan lögsögumörkin svo
skjótt sem auðið er hefja samvinnu um
stjórnun á veiðum á viðkomandi fiskistofni
á úthafinu, annaðhvort milliliðalaust eða á
vettvangi svæðisstcfnunar.
Við ákvörðun sambærilegra verndunar-
og stjómunaraðgerða utan og innan lögsögu
skulu ríki m.a. hafa hliðsjón af: Að ekki
verði grafið undan vemdaraðgerðum strand-
ríkisins, litið sé til veiða úr viðkomandi stofni
eins og þær tíðkast og dreifingar hans og
tillit tekið til þess hversu viðkomandi strand-
ríki og úthafsveiðiríki eru háð veiðunum.
Ef ekki næst samkomulag um verndarað-
gerðir, hvorki til frambúðar né bráðabirgða,
er gert ráð fyrir Ieiðum til að fá bindandi
úrlausn óháðs aðila um deiluefnið.
Takmarkaður aðgangur
Aðild að svæðisstofnunum þeim sem gert
er ráð fyrir að stjórni úthafsveiðum á hveij-
um stað er ekki frjáls heldur bundin við þau
ríki sem eiga „raunverulegra hagsmuna" að
gæta eins og það er orðað. Einungis þau
ríki sem gerast aðilar eða samþykkja að
lúta ákvörðunum svæðisstofnunarinnar
koma til greina við kvótaúthlutun úr viðkom-
andi stofni.
Hlutverk svæðisstofnananna er að ákveða
heildarkvóta, úthluta kvótum til aðildarríkja,
setja reglur um veiðar og veiðarfæri, safna
upplýsingum og setja reglur um eftirlit með
veiðum. Þegar ákveða á réttindi nýrra aðild-
arríkja að svæðisstofnun skal meðal annars
tekið tillit til strandríkja sem byggja afkomu
sína að verulegu Íeyti á nýtingu auðlinda
sjávar, eins og segir í e-lið 11. gr.
Eftirlit og framkvæmdarvald
Hvað eftirlit og framkvæmdarvald áhrær-
ir er fylgt þeirri meginreglu þjóðaréttarins
að það sé fyrst og fremst í höndum fánaríkis-
ins, þ.e. þess ríkis þar sem skip er skráð.
Síðasti fundur úthafsveiðiráðstefnunnar hef-
ur að verulegu leyti snúist um það að hve
miklu leyti eigi að gera ráð fyrir undantekn-
ingum frá þessari meginreglu. Þörfin er
augljós því ef engar undantekningar væru
leyfðar þá hefðu úthafsveiðiríkin það í hendi
sér hvort fiskveiðibrot hefðu einhveijar af-
leiðingar fyrir viðkomandi útgerð. Strandrík-
in lýstu því yfir að það væri óásættanlegt.
Þau hafa barist fyrir því að öðlast rétt til
íhlutunar ef fánaríkið aðhefst ekkert. Á
þessu er tekið í 21. og 22. gr. samningsins.
Þar segir efnislega að hvert aðildarríki að
svæðisstofnun megi láta eftirlitsmenn sína
fara um borð í fiskveiðiskip á úthafinu. Ef
rökstuddur grunur vaknar um fiskveiðibrot
skal tilkynna það fánaríkinu. Ef það bregst
ekki við innan þriggja daga má færa skipið
til hafnar. Eftirlitsaðgerðir þessar mega
ekki vera harkalegri en efni standa til.
Gildistaka
Erfitt er að segja fyrir um hvenær samn-
ingurinn gengur í gildi. Hann var samþykkt-
ur samhljóða í gær en verður ekki tilbúinn
til undirritunar fyrr en 4. desember næst-
komandi. Samningurinn gengur síðan í gildi
þijátíu dögum eftir að 30 ríki hafa fullgilt
hann. Fram að því geta sámningsaðilar sem
það kjósa beitt ákvæðum samningsins til
bráðabirgða sín á milli.