Morgunblaðið - 05.08.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1995 23
KAUPMAÐURINN A HORNINU
MATVÖRUDEILDIN í Hafnarstræti, opnuð 1930. Fínasta kjötbúð borgarinnar.
Sögur úr
búðinni
GUÐJÓN Guðjónsson, verslunarsljóri hjá Sláturfélagi Suður-
lands, í Kjötbúð Vesturbæjar, Austurveri og Glæsibæ. Hann gat
ekki ímyndað sér að fólk þyrfti á eldhúsrúllum að halda.
FYRR á öldinni var kaup-
maðurinn á horninu mest
áberandi í verslunarlífi
Rey kj avíkurborgar.
Blómatími hans er liðinn, stór-
markaðir og sjálfsalar leystu hann
smátt og smátt af hólmi á síðustu
áratugum. Kaupmaðurinn lifir enn
og ef til vill verða hornin hans
vinsæl á nýjan leik.
Vissulega var kaupmaðurinn
vinsæll, svo vinsæll að árið 1930
voru 15 matvöruverslanir við
Grettisgötu. Kaupmaðurinn á
horninu setti mikinn svip á bæinn
meðal annars vegna heimsend-
ingaþjónustunnar og sendlanna,
skjóta í förum með þungar byrðar
á reiðhjólum.
Allar vörur voru
bak við búðarborðið
Þrír verslunarmenn rifjuðu um
daginn upp kaupmennskuna í
„gamla daga“. Það voru þeir Ósk-
ar Jóhannsson, sem var 30 ár með
Sunnubúðina eða frá 1951 til
1982, Guðjón Guðjónsson, sem
hefur verið verslunarstjóri hjá
Sláturfélagi Suðurlands og byijaði
í Matardeildinni Hafnarstræti árið
1947, og Jón í Straumnesi.
Matardeildin í Hafnarstræti var
stærsta kjötverslun borgarinnar
með tvo verslunarstjóra. Hún
þætti ekki stór í dag. Á þessum
tíma var allt afgreitt yfir borðið,
meira að segja baunadósir. Engar
verðmerkingar voru og því nauð-
synlegt að fyrir afgreiðslufólkið
leggja verð á minnið.
Kjötið kom gaddfreðið í búðirn-
ar. Enginn kælir var í búðinni og
kjötkarlarnir söguðu það niður eða
hjuggu. Það var gert með því að
skera fyrst og höggva svo.
Þegar komið var inn í kjötbúð
stóð kúnninn milli afgreiðsluborð-
anna og andaði að sér kjötlykt-
inni. Heilu lambaskrokkarnir
hengu á krókum en nýgerð
spægipyslan í glerborðinu. Af-
greiðslumaðurinn heilsaði og þá
var bara að láta skera fyrir sig í
kjötsúpuna.
Það tíðkaðist að vera í reikningi
á þessum tíma og mjög algengt
var að fá vörurnar sendar heim
með bíl eða hjóli og aldrei var
kvittað fyrir. Guðjón man þó eftir
einum viðskiptavini sem krafðist
þess að það yrði kvittað. Það var
apótekari hér í bæ, en það voru
ekki til nótubækur í þríriti og hon-
um var sagt að það yrði að segja
honum upp viðskiptum ef hann
krefðist kvittana. Hann varð að
sætta sig við að vera kvittanalaus.
Mánaðarlega setti fólk sig í hátíð-
legar stellingar og borgaði reikn-
inginn.
Haustvínber frá Spáni og
klósettpappír frá Finnlandi
Guðjón og Óskar eru sammála
um að lífið í búðunum hafi verið
mjög heimilislegt, en þar var alltaf
nóg að gera og allt seldist. Það
var ekkert vandamál með það, því
aðeins nauðsynjavörur voru seld-
ar. Þeir þurftu líka að gæta þess
að selja ekki allt upp strax til að
fastir viðskiptavinir fengju sinn
skammt.
Núna finnst hjónum sjálfsagt
að fara í eina stóra búð, rúlla stór-
um innkaupavagni um gólfið og
kaupa allt sem vantar. Áður hljóp
húsmóðirin ein milli búða. Fyrst í
fiskbúðina, svo var það kjötbúðin,
þá nýlenduvöruverslunin og loks
mjólkurbúðin.
Kjötbúðirnar og nýlenduvöru-
verslanirnar sameinuðust, en erf-
iðara gekk að koma mjólkinni inn
í búðirnar. Mjólkursamsalan rak
sérstakar mjólkurbúðir í nánd við
kaupmennina. Það var ekki fyrr
en 1. febrúar 1977 sem Mjólkurs-
amsalan hætti rekstri búða sinna.
En áfram með smjörið.
Saltkjötið var í trébökkum og
vínber komu aðeins á haustin frá
Spáni í trétunnum og korki sem
var vinsælt einangrunarefni í hús.
Guðjón man eftir konu sem grams-
Ljóminn sem lék um
litlu búðimar er sterk-
ari í minningunni, en
þeir verslunarfjötrar
sem kaupmaðurinn á
hominu átti við að
glíma í áratugi. I tilefni
af frídegi verslunar-
manna hitti Gunnar
Hersveinn meðal ann-
arra kaupmenn, sem
byijuðu sem sendlar í
síðari heimsstyijöldinni
o g líka einn nýbyijað-
ann, og mkkaði þá um
sögur úr búðunum. Þeir
höfðu frá mörgu
skemmtilegu að segja.
aði í saltkjötsbökkunum, tók bita
upp og sagði: „Helduru að saltkjöt-
ið sé mjög salt,“ og svo sleikti hún
bitann.
Klósettpappírinn frá Kotka í
Finnlandi var í bláum umbúðum,
rúllán kostaði 5 krónur. Óskar
segir að sumir hafi mælt mánaðar-
launin sín í fjölda klósettpappírsr-
úlla sem hægt væri að kaupa fyr-
ir þau. Svo hélt hégóminn innreið
sína. Allt í einu var'boðið upp á
fínan klósettpappír með rósailmi
og eldhúsrúllur. Guðjón minnist
þess að hafa hikað gagnvart eld-
húsrúllunum. Hann gat ekki
ímyndað sér að fólk þyrfti á þeim
að halda og tók aðeins 48 rúllur
og var lengi að selja þær. En ekki
leið á löngu fyrr en það þurfti að
panta heilan gám af þeim. Áður
voru grisjurnar utan af kjöt-
skrokkunum vinsælar.
Epli og appelsínur sem komu
fyrir jólin seldust alltaf upp og
þurftu kaupmenn að skammta
kúnnunum. Oftast hurfu þær á
einum degi úr búðunum.
Fyrsta kjörbúðin í
Evrópu á íslandi
Óskar Jóhannsson byijaði sem
sendill eins og Guðjón, en árið
1944 vann hann í KRON, Kaupfé-
lagi Reykjavíkur og nágrennis, á
Skólavörðustíg. Hann minnist þess
að hafa unnið í tvær vikur í afleys-
ingum í kjörbúð KRON á Vestur-
götu 15. Það var fyrsta kjörbúðin
í Evrópu. Stríð var á meginlandinu
og íslendingar í nánum samskipt-
um við Bandaríkin sem leiddi til
þess að tveir þriðju af öllum inn-
flutningi kom þaðan. Hér á landi
fékkst t.d. Coco Puffs og Cheeri-
os, en ekki annars staðar í Evr-
ópu. Löng söguleg hefð er því fyr-
ir bandarískum vörum á íslandi.
Svo skemmtilega vill til að Ósk-
ar vann líka í næstfyrstu kjörbúð
Evrópu sem var opnuð í Stokk-
hólmi 1947. Óskar vann þar ásamt
Jóni í Straumnesi haustið 1947.
Óskar byijaði fimmtán ára að
vinna í kjötinu hjá KRON og minn-
ist sérstaklega konu sem hrópaði
yfir alla í búðinni á föstudögum,
aftast í röðinni: „Ég ætla að fá
kjötið núna fyrir helgina, því ég
er nefnilega með ísskáp.“ Þetta
sagði hún á hveijum föstudegi.
Það var sjaldgæft að fólk ætti ís-
skáp.
Guðjón og Óskar rifja upp að
það gat verið erfítt að stóla á kjöt-
sögina, því rafmagnið fór oft af
borginni tímunum saman. Í kjöt-
búðinni í Hafnarstræti voru tvær
konur í peysufötum að afgreiða
kjötið. Önnur þeirra, Guðrún Hall-
dórsdóttir, lét rafmagnsleysið ekki
á sig fá því hún vildi heldur höggva
það, hvort sem það var rafmagn
eður ei, enda var hún sérlega leik-
in við það.
Brotið egg í vasa
og bráðið smjörlíki
Fyrstu vörurnar sem kúnnarnir
gátu gengið hindrunarlaust að
voru í KRON á Skólavörustígnum.
Óskar man eftir atviki sem gerðist
SJÁ NÆSTU SÍÐU