Morgunblaðið - 05.08.1995, Blaðsíða 31

MORG U NBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 5. ÁGÚST 1995 31
að verki. Hann var eldhuginn, sem
ruddi braut og hafði forgöngu í
þjóðnýtu starfi.
Faðir Þorláks, Ólafur E. John-
sen prófastur, var mágur Jóns
Sigurðssonar forseta Alþingis. Frá
honum segir Jónas Hallgrímsson.
í ballskák (billiard eða keiluspili)
hagnaðist Jónas um fáeina skild-
inga þegar þeir félagar dveljast á
Strandmyllunni í Danmörku. Jón-
as ritar félaga sínum um unnustu
séra Ólafs og kallar hana „móbíld-
óttan stelpuhnoðra". Hún verður
móðir Þorláks Johnsens. Margar
konur af þessu kyni eru dökkar á
hár, glæsilegar á að líta. Þótt séra
Ólafur bíði lægri hlut í keppni sinni
við Jónas Hallgrímsson hefir áhugi
á knattborðsleik (billiardspili)
haldist í ættinni. Þorlákur Johnsen
rekur knattborðsstofu í húsi sínu
við Lækjargötu. Veitingastofa er
þar einnig. Stundum er rætt um
„Telæk“ og þá átt við hús Þorláks.
Sonur Þorláks Johnsens var
Ólafur Johnson stórkaupmaður,
forstjóri 0. Johnson & Kaaber.
Hann varð einn umsvifamesti
kaupsýslumaður landsins og for-
göngumaður á mörgum sviðum
verslunar og viðskipta. Á með-
fylgjandi mynd sést hvar fyrirtæki
hans er til húsa við Lækjargötu.
Hús Þorláks var fyrir nokkrum
árum flutt í Árbæjarsafn. Þar er
nú unnið að endurreisn þess.
Margur minnist þess að húsið féll
í flutningi af lóðinni. Þó tókst að
bjarga því frá hruni og reisa að
nýju í landi Árbæjar. Fyrir
skömmu var Guido Bemhöft feng-
inn til þess að koma á vettvang
og freista þess að rifja upp húsa-
skipan og segja frá því sem hann
kynni að greina frá um'starfsemi
sem fram fór í húsi Þorláks, en
hann var afí Guidos og Ingibjörg
Johnsen amma hans. Guido, sem
er háaldraður, 94 ára gamall,
brást vel við tilmælum. Kvik-
myndafélagið Sagafilm mun hafa
sýnt þessu áhuga og kvikmyndað
frásögn Guidos. Guido er sjálfur
kaupsýslumaður. Vinsæll og vel
látinn. Snyrtimennska og fáguð
framkoma Þorláks Johnsens hefir
greinilega gengið í arf til dóttur-
sonar hans, Guidos. Hann gat líka
trútt um talað því Lækjargatan
var honum að góðu kunn. Þeir
félagar, Guido og Ólafur Haukur,
(frændur og viðskiptafélagar H.
Ölafsson & Bernhöft) höfðu leikið
sér marga stund í nágrenni við
hús afa og ömmu og voru hand-
gengnir öllu utan sem innan dyra.
Auk Guidos og Ólafs Hauks
sjást á myndinni leikfélagar þeirra
frænda.
Það verður fróðlegt að sjá og
heyra frásögn Guidos Bernhöfts
um frægan forföður, sem var bind-
indismaður, en auglýsti „þjóð-
frelsiswhiskeyið og brjóstsykurinn
ljúfa“.
Mörg minnisstæð fyrirtæki og
verslanir voru til húsa í Lækjar-
götu. Guðmundur Gamalíelsson
bóksali og útgefandi rak mikla
verslun í Lækjargpötu 6a. Hann
var vinsæll maður. Föðurbróðir
Odds Guðjónssonar doktors. Guð-
mundur var viðskiptamaður Út-
vegsbankans. Erlingur Hjaltested,
starfsmaður bankans, var góðvilj-
aður maður og gamansamur.
Hann var hagmæltur vel og kast-
aði oft fram vísu ef tilefni gafst.
Einhvern tímann var það í kring
um verslunarmannahelgi að lítið
hafði verið að snúast í víxladeild
bankans, en þar unnu m.a. við
Erlingur þá. Rétt sem við sitjum
þar aðgerðarlausir og röbbum
saman um lífið og tilveruna kemur
Guðmundur Gamalíelsson í af-
greiðslusal bankans. Kveðst ætla
að greiða víxla. Þá verður Erlingi
vísa á munni:
Oft er ég í illum ham
þá ekkert er að sýsla,
en nú er kominn Gvendur Gam
og greiðir alla vixla.
Höfundurinn er þulur.
Heimur frjálsrar verslimar
FRÍDAGUR versl-
unarmanna gengur nú
í garð samtvinnaður
þeim væntingum sem
landsmenn hafa um
gott frí og góða daga
yfir verslunarmanna-
helgina. Þeir eru fáir
sem ekki taka sér frí
þessa daga, þó upphaf-
lega hafi tækifærið
verið ætlað til að veita
þeim sem starfa að
verslun og þjónustu
langa fríhelgi. Jafnvel
stærstur hluti sjó-
manna er í fríi um
verslunarmannahelgi
vegna lögboðins 10 daga veiði-
stopps smábátaflotans. Það er helst
að þeir sem upprunalega áttu að
njóta góðs af þurfí að vinna þessa
daga og þá einkum úti á lands-
byggðinni þar sem ferðamanna-
straumur er margfaldur.
ísland stækkar
í minnkandi veröld
Hugtakið verslun hefur verið að
breytast og þróast undanfarin ár
og áratugi, m.a. vegna breytinga í
umhverfi milliríkjaviðskipta, aukins
frelsis, opnari markaðssvæða og
umfangsmikilla alþjóðasamninga
sem tryggja eiga eðlileg viðskipti
milli landa. Ný tækni hefur auðveld-
að flutninga heimshorna á milli sem
um leið gerir heiminn minni og
minni um leið og ísland verður í
raun stærra og stærra. Því er
brýnna en nokkru sinni að standa
vörð um þau tækifæri sem skapast
og þá samninga sem eru smám
saman að opna okkur dyrnar að
umheiminum.
Samningar um fríverslun við aðr-
ar þjóðir hafa verið íslensku þjóð-
inni til farsældar. Inngangur ís-
lands í EFTA á sínum tíma skipti
sköpum fyrir útflutning okkar og
samningurinn um hið
evrópska efnahags-
svæði er farinn að skila
okkur umtalsverðum
árangri. Enn er deilt
um hvort ísland eigi
að sækja um aðild að
ESB — Evrópusam-
bandinu. Er í því sam-
hengi vert að minnast
þess að ESB er ekki
fríverslunarsamband
heldur tollabandalag.
Island ætti sem með-
limur í slíkum samtök-
um lítið að sækja en
mikið að gefa þar sem
eru fískimið okkar og
svo hagstæðir fríverslunar- ogtolla-
samningar við lönd utan ESB. Því
er vert að staldra við og gæta þess
að ekki sé skellt í lás bakdyramegin.
Frelsi til farsældar
fyrr og nú
Verslun einkennist í dag af
frjálsri samkeppni sem er nauðsyn-
leg til að greinin geti dafnað og
þrifist. En það var ekki alltaf svo.
Um aldir var hér einokun á verslun
sem hélt landinu í heljargreipum
og stóð í vegi fyrir eðlilegum fram-
förum. Verslunarfrelsi var eitt af
því fyrsta sem baráttumenn fyrir
sjálfstæði þjóðarinnar fengu fram
þegar árið 1855. I áratugi á eftir
voru það þó einkum erlendir kaup-
menn, norskir og breskir, sem nýttu
sér verslunarfrelsið.
Fyrstu skref verslunar hér voru
bam síns tíma. Stjórnvöld höfðu
oftar en ekki hönd í bagga með því
að veita bæði kaupfélögum og síðar
sölusamtökum íslenskra útflutning-
svara ýmis forréttindi og jafnvel
einokunaraðstöðu. Einkaframtakið
fékk lengi ekki að njóta jafnræðis.
Það hefur breyst enda verslun í
eðli sínu fijáls og erfitt að halda
henni í höftum til lengdar.
Stjómvöld, segirJón
Asbjörnsson, virðast
seint geta létt vemdar-
hendi af ákveðnum
þáttum atvinnulífsins.
Enn þarf að aflétta höftum
Breytingin undanfarin ár og ára-
tugi er ekki síst sú, að nú getur
næstum hver sem er flutt inn það
sem honum hugnast hvaðanæva að
í heiminum. Á þessu eru þó enn
alvarlegir hnökrar eins og nýleg
dæmi sanna, enda virðast stjórnvöld
seint ætla að geta létt verndarhend-
inni af ákveðnum þáttum atvinnu-
lífsins. Útflutningur er einnig orð-
inn fijáls og undantekningarlítið
laus við geðþóttaákvarðanir og leyf-
isveitingar yfirvalda. Nú er frjálst
að flytja út íslenskar afurðir og
keppt er á fijálsum markaði um að
ná sem hæstu verði hveiju sinni.
Allt er þetta íslensku þjóðfélagi til
farsældar.
Hið sama gildlir um fleiri greinar
sem nú flokkast með versluninni.
Inn- og útflutningur tækni og þjón-
ustu verður æ viðameiri þáttur í
atvinnulífí okkar. Þannig eru mikil-
ir vaxtarmöguleikar taldir búa í
vannýttum tækifærum í ferða-
mannaverslun.
Breytingar óhjákvæmilegar
Auknu frjálsræði fylgja jafnan
breytingar. íslenskir bændur eiga
undir högg að sækja og eru í gjör-
gæslu ríkisvaldsins nú sem fyrr.
Þá er fiskiðnaði stjórnað af ríkinu
í nafni vemdarstefnu fískistofna.
Það er áríðandi að bændur fái eðli-
lega aðstoð til að laga sig að breytt-
um aðstæðum í heimi fijálsrar
verslunar.
Vandi sjávarútvegsins er hins
vegar heimatilbúinn og afleiðing
ofstjórnar og óstjórnar sem sannast
á því að nú er talað um 10% tap á
rekstri fiskvinnslustöðva. Hvernig
getur sú grein verið rekin með tapi
sem kaupir hráefnið á fijálsum
markaði og selur afurðirnar á fijáls-
um markaði? Slíkt stríðir gegn lög-
málum verslunar; skýringin liggur
öll í stjómsemi ríkisvaldsins og úr-
eltu kvótakerfi.
Vaxandi atvinnutækifæri
Farsæld íslendinga er ekki síst
undir því komin að allar atvinnu-
greinar fái að njóta eðilegra starfs-
skilyrða. Það er mikið hagsmuna-
mál verslunarinnar og þióðarinnar
allrar að hinn takmarkaði afli sé
veiddur á þann máta sem er hag-
kvæmastur en skapar um leið mesta
atvinnu. Þá á ég að sjálfsögðu við
smábáta og dagróðrarbáta. í landi
bíða svo nægar vinnufúsar hendur
til framleiðslu, flutninga og verslun-
ar með aflann.
Skilgreining á verslun hefur
breyst um leið og greinin þróast
stöðugt. Sú ímynd að verslun sé í
raun birting gróða og valds heyrir
sögunni til. í staðinn viðurkenna æ
fleiri mikilvægi greinarinnar í at-
vinnu- og verðmætasköpun. Fyrir
liggur að 1 af hveijum 6 vinnandi
Islendingum starfar við verslun og
líklega mun þeim störfum fjölga
talsvert á komandi árum.
Góða helgi
Sumarið er stutt og oft erfitt að
vinna langan vinnudag innandyra.
Verslunarmannahelgin er því kær-
komið tilhlökkunarefni sem gefur
tækifæri til ferðalaga og útivistar.
Á eftir koma menn úthvíldir og
margefldir til leiks. Góða helgi.
Höfundur er formaður Félags
íslenskra stórkaupmanna.
Jón
Ásbjörnsson
Hagsmunagæsla
smákónganna
HVAÐ þarf að gera til
að taka á óþolandi
launamisrétti og að-
stöðumun, jafna hér
lífskjörin, og koma á
öflugu og traustu at-
vinnulífi? Svarið er upp-
stokkun á öllum sviðum
þjóðlifsins og að þora
að ráðast í róttækar
þjóðfélagsumbætur
gegn varðhundum
óbreytts ástands.
Fjórflokkarnir og
hagsmunatengslin
Fyrsta skrefíð er
uppstokkun á flokka-
kerfinu, sem nokkrir
einstaklingar hafa
hagsmuni af að viðhalda til að
tryggja eigin völd og sérhagsmuni.
Jóhanna
Sigurðardóttir
í æðstu stofnunum fjór-
flokkakerfísins. Állir
einstaklingar innan
þessa valdakerfis eiga
það markmið sameigin-
legt að viðhalda ríkj-
andi ástandi. Þannig
veija þeir eigin kjör,
völd og hagsmuni.
Þetta er samtryggingin
í þjóðfélaginu í hnot-
skurn. Hennar sérkenni
er íhaldssemin. Af öllu
sem raskar ró þessa
samtryggingakerfis
stafar hætta. Sameig-
inlega ráðast þeir því
til atlögu gegn öllu því
sem ógnar valdi þeirra.
Til þess eru þeir oft í hagsmuna-
gæslu fyrir ýmsa hópa og valda-
blokkir í þjóðfélaginu hverra mark-
mið er gróðahyggja, valdabrölt og
hagsmunagæsla fárra á kostnað
heildarinnar. Innan fjórflokkakerf-
isins má fínna ótal hagsmunaðila,
sem nýta sér flokkakerfið til að veija
eigin hagsmuni. Hið rótgróna fjór-
flokkakerfi telur mikilvægt að eiga
sér bakland hjá aðilum vinnumark-
aðarins í sveitarstjórnum, innan
ýmissa hagsmunasamtaka, svo sem
í landbúnaði og sjávarútvegi og í
valdasamsteypum stórfyrirtækj-
anna.
Að viðhalda
ríkjandi ástandi
Forkólfar þessara valdablokka í
þjóðfélaginu eiga síðan gjarnan sæti
Ný hugsun á erfitt
uppdráttar
Þannig eiga allar nýjar hugmynd-
ir, ný hugsun og hugmyndafræði í
stjórnmálum um uppstokkun og
þjóðfélagsbreytingar til hagsbóta
fyrir heildina sér erfitt uppdráttar.
Sama gildir um ný framboð sem
reynt hafa að svara kalli fólksins
um breytingar í þjóðfélaginu. Sam-
trygging sérhágsmunanna ræðst
ávallt gegn þeirri ógn sem stafar
af nýjum framboðum með nýjar
áherslur og hugmyndir.
Uppstokkun á
stöðnuðu skipulagi
Af mörgu er að taka ef ráðast á
í nauðsynlega uppstokkun í þjóðfé-
laginu til að bæta hér lífskjörin.
Rótgróin er íhaldssemin um að við-
halda núverandi skipan flokkskerf-
Til að jafna lífskjörin og
koma á öruggu og
traustu atvinnulífi, segir
Jóhanna Sigurðardótt-
ir, þarf uppstokkun á
öllum sviðum þjóðlífsins.
isins, óbreyttri kjördæmaskipan og
úreltri skipan sveitarfélaganna. Það,
ásamt löngu stöðnuðu skipulagi
verkalýðshreyfíngarinnar og smá-
kóngaveldi lífeyrissjóðanna, eru
hrópandi dæmi um hvað eykur á
óréttlætið í tekjuskiptingunni og
heldur niðri lífskjörunum í þjóðfélag-
inu. Þeir sem hafa valdið til breyt-
inga í þessum efnum, þingmenn,
sveitarstjórnamenn og forystumenn
verkalýðshreyfingarinnar og lífeyr-
issjóða, eiga eitt sameiginlegt. Við-
halda ríkjandi ástandi og þar með
sínum eigin völdum og hagsmunum.
Þess vegna breytist ekkert.
Mál að linni
Hagsmunagæslu smákónganna
verður að linna. Ef hér á að takast
að jafna og bæta lífskjörin og hefja
öfluga sókn í atvinnumálum þjóðar-
innar þarf að fara í uppstokkun á
mörgum sviðum þjóðlífsins. Það þarf
að ráðast gegn íhaldssemi ríkjandi
hagsmunaástands sem dregið hefur
lífskjörin niður á sultarstig á mörg-
um heimilum í landinu.
Höfundur er alþingismaður.
MÖRKINNI 3 • SlMI 588 0640
Stretsbuxur
kr. 2.900
Miki6 úrval af
allskonar buxum
Opið ó laugardögum
- kjarni málsins!