Morgunblaðið - 09.08.1995, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Kraftblökkin
M/sFanney
Vorið 1945 var Ingvar Einarsson,
skipstjóri, sendurti! Bandaríkjanna,
á vegum Síldarverksmiðja ríkisins
og Fiskimálanefndar. Átti hann að
athuga hvort síldveiðitækni og skip
á Kyrrahafsströnd Bandaríkjanna
hentuðu hér við land. Ingvar lagði
til að keypt yrði skip, sem var í
smíðum í Takoma í Washington-
fylki. Skipið var 136
bt.tn. að stærð, með
320 ha. Atlas dieselvél.
Það var keypt og
kom hingað til lands í
októberlok 1945.
Hlaut það nafnið
Fanney. Kostnaðar-
verð skipsins hingað
komið, með veiðarfær-
um, var 932.413,24 kr.
og áttu SR. og Fiski-
málanefnd skipið, að
hálfu hvor aðili. Sum-
arið 1946 hélt skipið
til sfldveiða fyrir
Norðurlandi.
Ellefu manna áhöfn
var á skipinu og öfluðu
2590 mál og 820 tunn-
ur síldar á vertíðinni. Nótin var úr
amerísku efni, en sett upp hér
heima eftir amerískri teikningu, en
fellingin meiri en til var ætlast.
Sú tækninýjung fylgdi Fanneyju,
að nótinni var kastað beint af skip-
inu. Lítill prammi með einum manni
var hafður við þann enda nótarinn-
ar sem byrjað var að kasta. Skipinu
var síðan siglt umhverfis síldartorf-
una. Rann þá nótin afturaf palli
aftast á dekkinu og snerist hann
þegar skipið beygði og lagaði sig
þannig að hringferli skipsins þegar
kastað var.
Herpilínan var dregin með vökva-
spili og nótin dregin með vökvadrif-
inni kraftblökk. Pokinn var í enda
nótarinnar, í stað þess að vera fyr-
ir miðju eins og venjulegt var. Nót-
in var 250 faðma löng og 33 faðma
djúp. Fanneyjarmenn náðu ekki
tökum á kraftblakkartækninni og
var blökkin sett í land. Tngvar Ein-
arsson var skipstjóri fyrstu tvö árin
og Jónmundur Guðmundsson frá
Akranesi, var yfirvélstjóri frá 15.
jan. 1946 til 1962.
Jón B. Einarsson
varð skipstjóri á m/s
Fanneyju 13. júlí,
1948. Hann reyndi að
nota kraftblökkina en
án árangurs. Var hún
þá lögð til hliðar og
nótin snörluð inn. Nót-
in virtist of garnmikil
og gekk þess vegna
ekki í gegnum blökk-
ina. íslenzku neta-
mennimir felldu næt-
urnar meira en Amer-
íkanar og mun það
hafa gert gæfumuninn.
Þessi mistök neta-
mannanna tafði því til-
komu þessarar tækni
hérlendis til ársins
1959. Nokkrir skipveijar á Fann-
eyju voru frá Akranesi, sumir allt
frá byrjun. Mun sú nýjung í veiði-
tækni, sem skipinu fylgdi, hafa ver-
ið vel kunn þar, frá upphafi tilraun-
anna á Fanneyju.
M/s Böðvar
Árið 1956 ákvað Haraldur Böð-
varsson útgerðarmaður á Akranesi
að gera tilraun með kraftblökkina
á sumarsíldveiðunum fyrir Norður-
landi. Haraldur fékk allar myndir,
sem teknar voru við tilraunirnar á
Fanneyju og skýrslu skipstjórans
um tilraunina. Einnig veitti Jón-
mundur Guðmundsson, yfirvélstjóri
Þáttaskil urðu
í sögu síldveiða, segir
Einar Vilhjálmsson,
með tilraunum á
kraftblökkinni
á Fanneyju, Haraldi upplýsingar um
tæknibúnað skipsins. Haraldur
treysti sér ekki kostnaðarins vegna
að gera tilraunina alfarið á eigin
kostnað og leitaði til Vilhjálms Þór,
aðalbankastjóra Landsbankans.
Vilhjálmur fékk samþykkt að bank-
inn kostaði tilraunina að hálfu.
Haraldur ákvað að nota m/b
Böðvar, 85 tonna tréskip, við til-
raunina. Hann pantaði kraftblökk
og aflmikið spil hvorttveggja vökva-
drifið, síldardælu, Kyrrahafsnót og
kanadískt flottroll til síldveiða.
Settar voru tvær járnbómur á
möstur skipsins og var önnur þeirra
níu metra löng. Sett var 12 tommu
síldardæla í skipið, ásamt 64 hest-
afla mótor, sem aflgjafa. Var gert
ráð fyrir að hægt væri að dæla
aflanum yfir í flutningaskip á mið-
unum. Þá var m/b Böðvar útbúinn
þannig að kasta mátti nótinni frá
borði og nótabátur því óþarfur.
Gerð var úr svonefndu Hvalfjarð-
arneti 250 faðma löng nót, 50
faðma djúp og að auki grunnnót
úr sama efni. Skipið var ekki til-
búið á veiðar fyrr en 28. júní 1956.
M/b Böðvar var þá sendur á miðin
fyrir Norðurlandi ásamt m/b Reyni,
sem átti að fylgja honum og taka
á móti afla á miðunum.
Skipstjóri á m/b Böðvari var
Hannes Ólafsson. Sturlaugur H.
Böðvarsson útgerðarstjóri fór með
skipinu norður og var um borð
meðan á tilrauninni stóð. Kyrra-
hafsnótin var ekki komin til lands-
ins, þegar m/b Böðvar fór norður
og ekki heldur kanadíski skipstjór-
inn, sem ráðinn var til leiðbeiningar.
í fyrstu veiðiferð komu í ljós
ýmsir gallar, sem óhjákvæmilegt
var að laga og var farið inn á Siglu-
fjörð þess vegna. Lagfæringin tók
hálfan mánuð. Hófst nú veiðin og
fengust 3491 mál & tunnur síldar,
þrátt fyrir stirðar gæftir. Kraft-
blökkin reyndist vel en spilið illa
og skilaði ekki því afli, sem það var
gefið upp fyrir. Mestu af aflanum
var dælt yfir í m/b Reyni og kom
síldin lifandi og óskemmd frá dæl-
unni. Dælan afkastaði allt að 400
tunnum á klst.
Viku af ágúst tók fyrir alla veiði
út af Norðurlandi og var þá haldið
heim. Þá var Kyrrahafsnótin komin
og einnig kanadíski skipstjórmn, til
leiðbeiningar. Honum fannst miður
að tilraunin fór ekki fram á m/s
Fanneyju sem var samskonar skip
og notuð voru til þessara veiða vest-
anhafs. Þótti honum m/b Böðvar
lítill og óhentugur til þessara til-
rauna og mundi það ráða úrslitum
um árangurinn. Frétzt hafði um
síld úti af ísafjarðardjúpi og var
haldið þangað, þar sem veður var
hagstætt. Varð að ráði að reyna
Kyrrahafsnótina. Var henni kastað
tvisvar og fengust í hana 50 tunnur
af síld. Tilraunin tókst vel, en spilið
reyndist aflvana. Þegar suður kom
var reynt að endurbæta spilið, en
árangurslaust. Tvær tilraunir voru
enn gerðar á m/b Böðvari með
kraftblökkina og var Ingvar Pálma-
son, skipstjóri, fenginn til þess að
stjórna þeirri síðari, þar sem kana-
díski skipstjórinn var ekki ráðinn
lengur.
Þetta var um miðjan október og
átti bæði að reyna kyrrahafsnótina
og flottrollið. Arangur varð enginn
og taldi Ingvar tilgangslaust að
halda þessum tilraunum áfram, þar
sem spilið væri of kraftlítið.
Þar með lauk þessum tilraunum
án árangurs og var tap útgerðarinn-
ar 700 þúsund krónur en tap Lands-
bankans nokkru meira.
M/s Sigurkarfi GK 480 búinn
kraftbiökk
Árið 1959 var m/s Sigukarfi, GK
480, (Í84 br.tn) búinn til síldveiða
með hringnót og kraftblökk. Var
það gert að áeggjan Einars Guð-
finnssonar í Bolungarvík. Á ísafirði
var útibúinn nótarkassi á bátadekki
og var nótinni kastað og dregin af
skipinu. Ekki tókst að yfirstíga
tæknileg vandamál, og mistókst því
tilraunin. Lítið aflaði skipið þetta
sumar. Tilraunin var gerð á kostnað
útgerðarinnar.1
M/s Svanur RE 88
Tilraun Andrésar Finnbogasonar
með hringnót án nótabáts 1957:
Stór véldrifin tromla var sett á dekk
skipsins, framan við stjórnborðs-
ganginn. Nótinni var kastað af og
hún dregin inn á tromluna. Svanur
var plásslítill aftan við stýrishús og
var því ekki hægt að hafa búnaðinn
þar. Tilraunin heppnaðist ekki. Til-
raunin var gerð á kostnað Jóns
Magnússonar, sem leigði skipið og
hlaut hann opinberan styrk til verk-
efnisins.
Árið 1960var sett ný yfirbygging
á Svaninn. Árið eftir var hann bú-
inn kraftblökk og nótinni komið
fyrir aftan við stýrishús.2
M/b Guðmundur Þórðarson
Þann 21. júní, 1959 hélt m/s
Guðmundur Þórðarson, RE 70 til
síldveiða við Norðurland, með
hringnót og búinn kraftblökk. Nót-
inni var komið fyrir aftast á þilfari
skipsins og henni kastað og hún
dregin af skipinu, en ekki notaður
nótabátur. Lítill vélbátur var hafður
meðferðis, var hann hafður í enda
nótarinnar þegar kastað var og síð-
an til þess að halda nótinni frá skip-
inu á meðan háfað var.
Kraftblökkinni var komið fyrir í
bómu á afturmastri skipsins og
voru stjórntækin fyrir blökkina við
mastrið. Bóma var höfð tvo metra
aftan við bakka og korkaendi nót-
arinnar bundinn fremst á hana,
Einar
Vilhjálmsson
Opið bréf til land-
búnaðarráðherra
ÁGÆTI landbúnaðar-
ráðherra!
í dag er mikið fund-
að út af endurskoðun
á búvörusamningi
vegna sauðfjárræktar.
Gamli samningurinn er
fullkomlega genginn
sér til húðar og orsakar
ekkert annað en hraðf-
ara dauða allra sem
hafa stærstan hluta
tekna sinna af sauð-
fjárrækt.
Ég bið þig lengstra
orða að lenda ekki í
þeirri gryíju að ætla
að stjórna sauðfjár-
framleiðslunni með
þeim föðurlega hætti sem lýsir sér
í þeim samningspunktum sem nú
eru á borði samningamanna við
gerð á nýjum búvörusamningi
vegna sauðfjárframleiðslunnar og
lögleiða í leiðinni að gera okkur
alla sem sauðfjárrækt stunda í dag
að öskuköllum framtíðarinnar svo
við fáum skrimt.
Byggðastefnan og
sauðfjárræktin
Við skulum gera okkur grein
fyrir því að sá stuðningur sem
sauðfjárræktin nýtur ein kjötfram-
leiðslugreina, er að stórum hluta
stuðningur til að halda jafnvægi í
byggð landsins og til að bjóða neyt-
endum ódýrara kjöt en ella. Stað-
reyndin er, að við erum of margir
að framleiða á innanlandsmarkaði
en erlendir markaðir sem greiða
viðunandi verð fyrir kjötið eru mjög
fáir og ennþá engir nýir markaðir
sem höfða til sérstöðu
kjötsins, vistvæni og
hollustu. Þessa mark-
aði á eftir að byggja
upp, sem er mikið verk
og dýrt.
Tveir kostir
Við höfum aðeins
tvo kosti í stöðunni,
annaðhvort að viðhalda
framleiðslustýrikerfi
sem yrði að gjörbreyta
og miða kvótann við
ásetning, á sama hátt
og viðgengst í nokkr-
um nágrannaríkjum
okkar innan ESB, það
er að taka upp lög um
búfjárhald og búfjármerkingar, þar
sem framleiðsluheimildirnar eru
miðaðar við ásetning, eftirlit og
talningar. Yrðu bændur eða búfjár-
eigendur uppvísir við talningu að
vera með of marga gripi þá misstu
þeir framleiðsluréttinn og bein-
greiðslur fyrir fullt og allt og þyrftu
að auki að greiða til baka allt sem
búið væri að greiða þeim undanfar-
ið. Þessi aðferð minnir á lögreglu-
ríki sem er stjómað með valdi lög-
gjafans. Þessa aðferð tel ég henta
mjög illa íslenskri bændastétt, því
ennþá er Bjartur í Sumarhúsunum
mikilsráðandi í stéttinni.
Sú aðferð, sem ég tel farsælasta,
til lengri tíma litið, er einfaldlega
sú að greiða beingreiðslurnar beint
til þeirra bænda sem nú þegar
stunda sauðfjárrækt óháð því hvort
þeir halda áfram að framleiða dilka-
kjöt eða reyna að hasla sér völl í
annarri starfsemi, t.d. ferðaþjón-
Þeim tilmælum
er beint til landbúnaðar-
ráðherra af Einari E.
Gíslasyhi, að sauðfjár-
ræktendur verði ekki
gerðir að öskuköllum
framtíðarinnar.
ustu, fískeldi, refarækt, skógrækt,
eða stunda vinnu út á við, t.d. land-
græðslustörf svo eitthvað sé nefnt.
Burt með framleiðslu-
hvetjandi kerfi
Núverandi kerfi, þar sem bein-
greiðslur eru miðaðar við fram-
leiðslu, er mjög framleiðsluhvetj-
andi og eykur stöðugt á birgða-
vandann, auk þess minnka tekjur
sauðfjárbænda árlega með breytt-
um matarvenjum þjóðarinnar og
aukinni framhjásölu sem er beinn
fylgifiskur verndarstefnunnar. Nú
þegar hafa nettótekjur sauðfjár-
bænda dregist saman um það bil
um helming frá upphafi búvör-'-
samnings. Það sjá allir að slíkt get-
ur ekki haldið áfram án þess að til
fjölgagjaldþrota komi og flest
byggðarlög landsins bíði ómetan-
legt tjón af þeirri grisjun byggðar,
því með henni fara skólarnir úr
sveitunum, læknisþjónustan og
margt fleira hverfur eða minnkar
og dregur fleiri úr framleiðslunni á
landsbyggðinni.
Einar E. Gíslason
Kosningaloforðin
Eftir því sem alþingismenn í öll-
um flokkum sögðu í kosningabar-
áttunni og yfirlýst stefna Fram-
sóknarflokks og Sálfstæðisflokks
er, að styrkja þurfi landsbyggðina
og í stjómarsáttmála segir „Atak í
útflutningi landbúnaðarafurða verði
stutt sérstaklega á grundvelli nýrra
laga um vöruþróun og markaðs-
starf sem byggist á hreinleika og
hollustu". Stefnuyfirlýsing beggja
stjórnarflokkanna og stjórnarsátt-
málinn ætti að tryggja það að þessi
stjórn vilji í alvöru leggja fé til að
viðhalda núverandi byggð að mestu
á landinu með því að styðja við þá
sem stunda sauðíjárbúskap nú. Það
er ljóst að þeir geta ekki allir lifað
á sauðíjárrækt eins og staðan er
nú og verður því að veita þessa
byggðastyrki í nokkur ár á meðan
þeir koma undir sig fótunum á öðr-
um vistöðvum.
TiIIaga til framfara
Mín tillaga er sú, að grunntalan
í byggðastyrknum sé þessi 8.150
tonn af dilkakjöti sem upphaflega
var samið um og honum skipt niður
á þær jarðir sem eiga kvótann í
dag, með því er verið að styðja við
um 7.000 tonna framleiðslu dilka-
kjöts á heimamarkað og afganginn
til útflutnings og koma þar lögin
um stuðning við markaðsöflun til
góða. Þar held ég að besta lausnin
sé að setja ekki upp fleiri útflutn-
ingsráð eða toppa, heldur semja
einfaldlega við sölusamtök fiskiðn-
aðarins að sjá um markaðssetning-
una, en þau reka nú þegar mjög
öfluga markaðsstarfsemi og hafa
náð mjög góðum árangri og búa
yfir feikna reynslu á þessu sviði.
Okkur horssabændum hefur reynst
vel að fá þau til að aðstoða við að
markaðssetja hrossakjöt. Samfara
þessum byggðastyrk verði, innan
tíðar og ekki seinna en að tveim
árum liðnum, allt verðlag á sauð-
fjárafurðum gefíð frjálst en heimilt
verði með lagabreytingum að setja
viðmiðunarverð. Eins og þetta er
nú, vemdar þessi fasta verðlagning
fyrst og fremst aðra kjötsölu og
þá sem stunda framhjásölu, þótt
þeir hafi ekki beingreiðslur á fram-
leiðsluna, þá losna þeir við að greiða
verðmiðlunargjald, sjóðagjöld og
virðisaukaskatt, auk beinna skatta
af sölunni, en þetta er álíka upphæð
og fæst í gegnum beingreiðslur.
Birgðavandinn
Þá verður að hreinsa allar kjöt-
birgðir út sem til verða á markaðn-
um haustið 1996 með því að taka
lán sem síðan greiðist með hluta
af heildarstuðningi við sauðfjár-
ræktendur á nokkrum árum. Æski-
Iegt væri að bjóða þeim bændum
sem vilja hætta sauðfjárbúskap í
haust, uppkaup á bústofni, jörð og
beingreiðslum í 2-3 ár, en sú að-
gerð mun létta á framtíðinni.
Þessi byggðarstyrkur verður ekki
söluvara og því aðeins greiddur að
búseta sé á jörðinni 12 mánuði árs-
ins. Þennan samning þarf að gera
til 10 ára en með endurskoðunar-
möguleikum eftir 5 ár. Þessi ár
hefur viðkomandi bóndi möguleika
á að aðlaga sig að markaðnum eða
hætta sauðfjárframleiðslu og hefja
annan rekstur, eða halda henni
áfram en reyna að auka tekjur sín-
ar á annan hátt.
Afleiðingar
Fyrstu afleiðingarnar verða
eflaust mikið verðhrun á markaðn-
um en hann mun fljótlega ná jafn-
vægi og það ætti að vera tiltölulega
auðvelt fyrir þá sem njóta þessa
stuðnings að standast þá raun. Á
sama tíma komast menn að því að
hagræðingar sé þörf í slátrun og
sölu varanna, hafi þeir ekki þegar
nýtt sér aðlögunartimann sem fyrr
er getið, sláturleyfishafar og fram-
leiðendur verða að ná saman í heild-
arsamtök sem hafa með alla dreif-
ingu varanna að gera, í samræmi
við það sem breski markaðssér-