Morgunblaðið - 09.08.1995, Blaðsíða 37

36 MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995 37
JltorggittMiiMfe
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁBYRGÐ í ÚTHAFS-
VEIÐIMÁLUM
SAMÞYKKT hins nýja úthafsveiðisáttmála Sameinuðu þjóð-
anna hefur sögulega þýðingu. Ríki heims hafa náð sam-
stöðu um mikilvæga útvíkkun þjóðaréttarins og þannig lagt
grundvöll að því að leysa megi átök um fiskimið víða um heim,
sem eitra samskipti ríkja og hafa jafnvel orðið mannskæð. Jafn-
framt er úthafsveiðisáttmálinn mikilvægt skref í þá átt að vernda
auðlindir jarðar fyrir rányrkju og koma þess í stað á skynsam-
legri vernd og stjórnun á nýtingu þeirra.
ísland og önnur strandríki geta vel unað við niðurstöðu úthafs-
veiðiráðstefnunnar í#New York. Raunar höfðu margir ekki búizt
við því að sum úthafsveiðiríki myndu samþykkja samninginn
og gangast þannig undir skuldbindingar hans. Samþykki þeirra
ber vott um breytt viðhorf til umgengni um auðlindir hafsins.
Stjórnvöld og hagsmunaaðilar í sjávarútvegi víða um heim
ættu hins vegar ekki eingöngu að horfa á úthafsveiðisáttmálann
út frá þröngum skammtímahagsmunum hvers ríkis um sig.
Hinir mikilvægu hagsmunir í málinu eru auðvitað varðveizla
lífríkis hafanna og þau not, sem komandi kynslóðir hafa af
þeim til lengri tíma. í því ljósi ber svo að hafa í huga ábyrgð
sérhvers ríkis samkvæmt samningnum - ekki aðeins tækifæri
til ávinnings.
Fram hefur komið að úthafsveiðisáttmálinn er ekki töfra-
lausn, sem leysir allar deilur sjálfkrafa. Hann er fyrst og fremst
rammi um samninga ríkja sín á milli. Eins og við er að búast
um nýjan þjóðréttarsamning, verður hann án efa túlkaður með
mismunandi hætti. Slíkur skoðanamunur virðist nú þegar vera
að koma fram á milli íslenzkra og norskra stjórnvalda varðandi
túlkun „íslenzka ákvæðisins" um aðild strandríkja, sem háð eru
fiskveiðum, að svæðisstofnunum.
Þrátt fyrir allan skoðanamun leggur samþykkt úthafsveiði-
sáttmálans aðildarríkjum hans nú í raun ríka skyldu á herðar
að uppfylla ákvæði hans og leysa deilur sín á milli.. Nærtæk-
ustu deilurnar, sem þar um ræðir, eru auðvitað deilur íslands
og Noregs um veiðar í Smugunni í Barentshafi og um stjórnun
á veiðum úr norsk-íslenzka síldarstofninum.
Þótt samningurinn hafi enn ekki öðlazt gildi og geri það
ekki fyrr en 30 ríki hafa fullgilt hann, er einstökum ríkjum
heimilt að beita ákvæðum hans til bráðabirgða. Það er engin
ástæða til annars en að hefja sem fyrst samningaviðræður á
grundvelli sáttmálans, sem taki til veiða í Smugunni, Síldar-
smugunni og á Reykjaneshrygg, með þátttöku Islands, Noregs,
Færeyja og Rússlands. Þríhliða fundur sjávarútvegsráðherra
íslands, Noregs og Rússlands í Pétursborg um miðjan mánuðinn
verður vonandi upphaf á alvörusamningaviðræðum.
Þar er erfitt verk fyrir höndum og ekki augljóst hvaða stofnan-
ir eiga að sjá um kvótaúthlutun úr viðkomandi stofnum, hvaða
ríki eiga að fá aðild að þeim eða hvernig kvótaskipting eigi að
vera. Slíkt er einfaldlega samningsatriði. íslenzkir og norskir
stjórnmálamenn hafa lengi vísað til þeirra möguleika, sem vænt-
anlegur úthafsveiðisamningur myndi fela í sér til lausnar á fisk-
veiðideilum ríkjanna. Nú er hins vegar ekki eftir neinu að bíða.
Fiskveiðiríkin við Norður-Atlantshafið eiga að ganga á undan
með góðu fordæmi og axla þá ábyrgð, sem þeim ber.
TVEIR SENTIMETRAR
HJÁ TRY GGIN G ASTOFNUN
SVÖR eins og þau sem Tryggingastofnun ríkisins veitti hér
í Morgunblaðinu um reglur sem eru í gildi í stofnuninni,
að því er varðar þátttöku í kostnaði jieirra sem þjást af Perthes-
sjúkdómnum, eru ekki viðunandi. I umfjöllun Morgunblaðsins
um Perthes-sjúkdóminn 1. ágúst sl. kom fram, að það eru um
það bil tíu börn sem greinast með þennan sjúkdóm á ári hverju,
en hann lýsir sér í því að það verður drep í mjaðmarlið, þegar
blóðflæði til hans stöðvast. Ekki er hægt að takast á við sjúkdóm-
inn, fyrr en skaðinn er skeður og börnin eru farin að haltra.
Börnin geta eftir greiningu þurft að undirgangast erfiðar skurð-
aðgerðir á mjaðmarlið og þurfa á eftir að búa við það, að fæt-
ur þeirra eru mislangir, sem hefur aftur ýmis óþægindi og kvilla
í för með sér.
Ótalinn er sá andlegi og félagslegi vandi, sem börn eiga við
að stríða, sem við þessa fötlun búa. Því eru órökstudd svör
Tryggingastofnunar um að lengdarmismunur fóta barnanna
verði að vera meiri en tveir sentimetrar, til þess að stofnunin
taki þátt í kostnaði vegna upphækkunar í skóm þeirra, ófullnægj-
andi.
Það er hárrétt sem Gunnar Þór Jónsson prófessor og sérfræð-
ingur í bæklunarlækningum sagði í ofangreindri úttekt Morgun-
blaðsins, að nær væri að sérfræðingar í bæklunarlækningum
legðu mat á þörf barna og unglinga fyrir upphækkaða skó.
Enda er það út í hött að í þessum efnum skuli fylgt einhverri
tveggja sentimetra reglu.
Heilbrigðis- og tryggingayfirvöldum ber að breyta afstöðu
sinni og vinnubrögðum og koma til móts við þarfir þessara barna.
UNDANFARIN tvö ár hafa
hjónin Jónína Einarsdóttir
mannfræðingur og Geir
Gunnlaugsson bamalækn-
ir búið ásamt þremur sonum sínum í
Gíneu-Bissau í Vestur-Afríku þar sem
þau hafa unnið fyrir Hjálparstofnun
dönsku kirkjunnar.
Þetta er ekki í fyrsta skipti sem
hjónin búa í Gíneu-Bissau því árið
1982 héldu þau fyrst þangað. Geir
hafði þá lokið prófi í iæknisfræði og
Jónína var með próf í efnafræði og
kennarapróf. Þau komust í samband
við hjálparstofnanir í Svíþjóð og voru
send til Gíneu-Bissau. Þar dvöldu þau
í þrjú ár þar sem Geir vann fyrir
Sænsku þróunarstofnunina sem lækn-
ir innan barnaheilsugæslunnar og Jón-
ína vann fyrir sænsk þróunarsamtök
við starfsmenntun meinatækna.
Árið 1985 fluttu þau til Svíþjóðar
þar sem Geir hóf framhaldsnám í
bamalækningum og Jónína fór að
nema mannfræði. Átta árum síðar,
Geir með doktorspróf í barnalækning-
um í farteskinu, Jónína með próf í
mannfræði og hjónin þremur bömum
ríkari, fluttu þau aftur til Gíneu-Bis-
sau. „Við höfum aldrei sleppt hend-
inni af þessu og fylgst vel með land-
inu,“ segir Geir. „Okkur langaði alltaf
til að snúa aftur.“
Fjölskyldunni líkar vel lífið í Vestur-
Afríku þó óneitanlega sé það talsvert
öðravísi en á norðlægari slóðum. Þau
tala kreólamálið reiprennandi, sem er
mál alþýðunnar, og hefur tekist vel
að aðlaga sig aðstæðum. Flestir
menntamenn í landinu tala einnig
portúgölsku, en landið er fyrrum port-
úgölsk nýlenda.
Jónína og Geir vinna bæði fyrir
Hjálparstofnun dönsku kirkjunnar og
segir Jónína að það sé vilji stofnunar-
innar að báðir aðilar vinni. Geir er
læknisfræðilegur ráðunautur í heilsu-
gæsluverkefni í Biombo-héraði, sem
er lítið hérað um 1.000 ferkílómetrar
að stærð og búa þar um 60.000
manns. Héraðið liggur næst höfuð-
borg landsins, Bissau, er að mestu
byggt fólki af Papel-ættbálknum og
er eitt það þéttbýlasta í landinu.
Jónína vinnur sem sjálfboðaliði hjá
Hjálparstofnuninni við að safna upp-
lýsingum er varða heilsugæslu, sér-
staklega hvað varðar líf mæðra með
ung börn og vandamál sem koma upp
vegna sjúkdóma. Einnig vinnur hún
að doktorsritgerð sinni í mannfræði,
en verkefni hennar tengist þessari
upplýsingaöflun.
Búa í venjulegu afrísku þorpi
Jónína, Geir og synirnir þrír, þeir
Gunnlaugur 9 ára, Einar 8 ára og
Ólafur Páll 4 ára, búa í 3.000 manna
þorpi sem heitir Quinhamel, sem er
um 40 km frá höfuðborginni og mið-
stöð stjórnunar í Biombo-héraði. Þau
segja þorpið vera venjulegt afrískt
þorp og þau eina hvíta fólkið sem þar
býr ef frá em taldir einn Portúgali
og nokkrir kaþólskir trúboðar sem
hafa búið þar í fjölda ára.
Skólahald eldri sonanna hefur verið
með öðrum hætti en flest böm eiga
að venjast því undanfarin tvö ár hefur
þeim verið kennt af tveimur íslenskum
konum. Fyrra árið kenndi Hólmfríður
systir Geirs þeim en á síðasta ári
dvaldi Björk Alfreðsdóttir, vinkona
Hólmfríðar, hjá Geir og Jónínu. Stýrðu
báðar skólahaldi með íslensku náms-
efni.
Sænskur skóli er í Bissau sem
Gunnlaugur og Einar byija í með
haustinu. Geir og Jónína völdu heima-
kennslu fyrstu tvö árin því vegurinn
á milli Quinhamel og Bissau var mjög
slæmur. Nú er kominn nýr og betri
vegur, sem þau segja vera besta veg-
inn í landinu, og ætlar Jónína að keyra
synina til og frá skóla. Verður Ólafur
Páll á dagheimili sem Svíar reka og
dagana í Bissau mun Jónína nota til
að vinna úr þeim gögnum sem hún
hefur safnað vegna doktorsritgerðar-
innar. Er hún búin að koma sér upp
vinnuaðstöðu í borginni. „Mitt áhuga-
svið er brjóstagjöf," segir Jónína. „Það
er spennandi líffræðilegt fyrirbæri og
er afar misjafnt hvernig mannskepnan
lítur á það.“ I tengslum við þær r; in-
sóknir ætlar Jónína að kanna hvaða
vandamál Papel-mæður eiga við að
stríða.
Þau segja að börnunum líði vel í
Gíneu-Bissau. Fyrsta árið hafi verið
aðlögunartími en á öðru ári hafi dren-
girnir hellt sér á fullt í lífið í þorpinu
og nú tali þeir kreól reiprennandi.
Húsnæði fjölskyldunnar telst gott á
mælikvarða innfæddra, það er múr-
Fólk er allt eins en
umhverfið mismunandi
Hjónin Jónína Einars-
dóttir mannfræðingur og
Geir Gunnlaugsson
barnalæknir hafa undan-
farin tvö ár unnið fyrir
Hjálparstofnun dönsku
kirkjunnar í Gíneu-Bis-
sau, Þar búa þau ásamt
þremur ungum sonum í
3,000 manna afrísku
þorpi. Aslaug Asgeirs-
dóttir ræddi við þau um
störf þeirra og lífið í
Vestur-Afríku.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
FJÖLSKYLDAN á íslandi, f.v.: Einar, Jónína Einarsdóttir, Gunnlaugur, Ólafur Páll og Geir Gunnlaugsson.
Ljósmynd/Geir Gunnlaugsson
FLESTIR íbúar Gíneu-Bissau flokkast undir hefðbundin trúar-
brögð. Hér stendur einn Papeli við bjórflösku fulla af landa og
skreyttur þurrum jurtum sem eiga að vernda þorpsbúa gegn kóleru.
húðað leirhús með bárujárnsklæddu
þaki.
Almennt býr fólk þröngt í landinu,
enda er húsnæði álitið vera geymsla
fyrir veraldlegar eigur og svefnstað-
ur. Yflrleitt eru fjölskyldur stórar, fjöl-
kvæni algengt og almennt eru á milli
12 og 15 manns í fjölskyldu.
Rafmagn hefur verið af mjög skorn-
um skammti, dælumál á vatni í lama-
sessi og þurfa þau yfirleitt að sækja
vatn í tunnur. Þau segja að fjölskyld-
an sé þó vel í sveit sett hvað varði
rafmagn, þau nýti sólarorku sem knýr
tæki og ljós sem krefjast lítillar orku
eins og til dæmis fartölvur, farsíma
og sjónvarp, auk þess að vera með
litla rafstöð. „Við emm vel dekkuð,"
segir Jónína. „Við lifum vel með þetta
rafmagn."
Fjöskyldan hefur sloppið vel hvað
varðar hitabeltissjúkdóma, en Geir
segir að líklegt sé að einn sonurinn
hafi fengið malaríu. „Maður verður
auðvitað alltaf hræddur þegar dreng-
irnir fá hita,“ segir hann.
Verkefnið kostar um 22
milljónir íslenskra króna
Hjálparstarf dönsku kirkjunnar í
Biombo hófst árið 1991, eða tveimur
árum áður en Geir og Jónína fluttu
til Gíneu-Bissau í annað sinn. Verk-
efni Hjálparstofnunarinnar felst í að
styðja ríkisrekna heilsugæslu í hérað-
inu, en alls eru sjö heilsugæslustöðvar
þar. Auk ríkisreknu stöðvanna reka
trúboðar þijú sjúkrahús.
Peninga skortir til að reka heilsu-
gæslustöðvarnar og styðja Danirnir
rekstur þeirra beint peningalega auk
þess sem Geir er ráðinn læknisfræði-
legur ráðunautur stöðvanna. Hann
segir að verkefnið kosti um 2 milljón-
ir danskra króna á ári, eða um 22
milljónir íslenskra króna. í heilsugæsl-
unni starfa um 40-50 gíneaskir hjúkr-
unarfræðingar, ljósmæður, meina-
tæknar og einn innfæddur læknir.
Heilsugæslustöðvamar í Biombo
eiga lítið sameiginlegt með slíkum
stöðvum hér á landi. Þær em vanbún-
ar tækjum og í þeim sinna nær ein-
göngu hjúkrunarfræðingar sjúkdóms-
greiningu, læknar koma þar lítið við
sögu, enda starfar einungis einn inn-
fæddur læknir í héraðinu. Fjölgar
læknum í tvo í haust. Geir starfar
ekki við lækningar beint heldur sinnir
hann fyrst og fremst skipulags- og
menntamálum heilsugæslunnar í hér-
aðinu.
Undanfarið hefur verið unnið að
því að styrkja stjórn stöðvanna, auka
þekkingu starfsfólks og laga húsa-
og tækjakost. „Við fáum peningana
beint til héraðsins og getum því ákveð-
ið sjálf hvernig þeim er eytt,“ segir
Geir. Meðal þess sem gert hefur verið
er að byggja þijár heilsugæslustöðv-
ar, mála þær sem fyrir em, byggja
bmnna og halda námskeið. Einnig
hafa verið byggð þijú þorpsapótek
sem heilsuliðar reka og em apótekin
í bæjum sem eru íjarri heilsugæslu-
stöðvum. Þá er búið að kaupa mótor-
hjól á allar stöðvarnar, hjól fyrir
starfsfólk og loks einn sjúkrabíl.
Breyting til batnaðar
Jónína og Geir segja að mikil breyt-
ing hafi orðið á svæðinu á þeim fjórum
áram sem Danir hafa kostað verkefn-
ið í Biombo. Þó er enn langt í land
að markmiðum sé náð, til dæmis hvað
varðar barnadauða. Breytingarnar
felist í að starfsfólk heilsugæslustöðv-
anna hefur fengið í hendur ákveðin
verkfæri til að bæta starfið. Nú er
lögð áhersla á skipulega söfnun ganga
um starfsemi heilsugæslustöðvanna
og ársfjórðungslegir fundir haldnir
þar sem árangur starfsins er metinn,
t.d. hvað varðar bólusetningar og
mæðraskoðun.
Verkefnið beinist fyrst og fremst
að konum og börnum, enda eru þau
um 80% þeirra sem koma á heilsu-
gæslustöðvarnar. Er markmiðið meðal
annars að lækka bama- og mæðra-
dauða en Geir segir að ástandið í
Biombo sé slæmt í þeim málum. Af
hveijum 1.000 börnum sem fæðast,
deyja um 4-500 börn áður en þau ná
5 ára aldri, eða nærri því annað hvert
bam.
Jónína segir að barnadauði sé mik-
ið vandamál og því fylgi mikil sorg
að missa barn. Hún segir að ýmiss
konar helgisiðir fylgi því að missa
barn og miðast þeir allir við að reyna
að gleyma sorginni. Til dæmis er bólu-
setningarskírteini barnsins alltaf
brennt og ef móðir missir fyrsta barn
sitt ber henni að fara að heiman í
tvær vikur, helst til foreldra sinna.
Einnig lýsir sorgin sér á þann hátt
að þegar mæður sem hafa misst börn
eru spurðar um hversu mörg börn þær
hafi alið þá er algengt að þær nefni
aðeins börnin sem enn eru á lífi.
Geir segir að engar öruggar tölur
séu til um mæðradauða, en miðað við
önnur þróunarlönd sé hann hár í
Gíneu-Bissau og miðað við ísland þá
telur hann að mæðradauði í Gíneu-
Bissau sé allt að 1.000 sinnum hærri
en hér á landi.
Meðal verkefna Jónínu hefur verið
að taka viðtöl við íbúa héraðsins um
viðhorf þeirra til heilsugæslunnar.
„Mín skoðun er sú að ef fólk fær þjón-
ustu sem hjálpar því þá notar það
hana,“ segir Jónína. „Fólk er móttæki-
legt fyrir nýjum hugmyndum ef það
sér árangur. Fólk gerir allt sem það
getur til að fá lækningu."
Geir bætir við að fólk sé misjafn-
lega meðvitað um þá þjónustu sem
hægt er að fá hjá heilsugæslunni en
áberandi sé þó hversu hratt það spyrj-
ist út ef hjúkrunarfræðingur á einni
stöð er góður. „Það kemur fram í
aukinni aðsókn,“ segir hann. Þau
segja að til heilsugæslustöðvanna sé
mikið leitað til að fá malaríulyf, sýkla-
lyf og verkjalyf og einnig til að fá
sprautur, en fólk hafi mikla trú á þeim.
Jónína segir að hins vegar séu
ákveðnir sjúkdómar sem heilsugæslu-
stöðvunum hafi gengið illa að lækna
og því sæki fólk ekki þangað í leit
að lækningu. Þetta séu sérstaklega
sjúkdómar sem kallast dýrasjúkdómar
því þeir heita allir eftir dýrum. Geir
segir að sjúkdómar þessir séu yfirleitt
tengdir langvinnandi vannæringu á
einn eða annan hátt. Þeim fylgi einn-
ig flókin sjúkdómseinkenni sem heil-
sugæslan og trúboðssjúkrahúsin ráði
ekki við. „Stofnanirnar hafa ekki til
þess tæki og tól,“ segir Geir. „Er sagt
að orsaka sjúkdómanna sé að leita í
menningarlegum þáttum sem vestræn
heilsugæsla er vanbúin að takast á
við.“
Jónína segir að þegar dýrasjúkdóm-
ar herja á fólk sæki það frekar í hefð-
bundnar læknisaðferðir, eins og anda-
og náttúrulækningar. Geir segir að
til dæmis sé í Biombo stórt sjúkrahús
sem geti hýst um 100 manns og byggi
á hefðbundnum lækningum Gíneu-
búa. Hann segir að meðferðin þar
taki langan tíma og fólk komi alls
staðar að. Samstarf ríkisreknu heilsu-
gæslunnar við þá hefðbundnu segir
Geir vera góða.
Geir segir að vangeta heilsugæslu-
stöðvanna og trúboðssjúkrahúsanna
helgist aðallega af vanbúnaði. Hann
segist sannfærður um að ef þessar
stofnanir hefðu þau sjúkdómsgrein-
ingartæki sem vestræn sjúkrahús og
heilsugæslustöðvar hefðu þá væri
hægt að sjúkdómsgreina flesta og
veita þeim hjálp. „Kerfið er of veik-
burða til að takast á við þetta enn sem
komið er,“ segir hann.
Ólíkt því sem gildir um hjúkrunar-
fólk og meinatækna hér á landi, em
karlmenn í miklum meirihluta í þess-
um störfum í Gíneu-Bissau. Jónína
og Geir segja að ástæðan sé sú að
meiri hefð sé fyrir skólagöngu karla
og einnig séu félagslegar skyldur
kvenna þannig að þær geti illa unnið
launavinnu. Almennt em konur álitnar
.erfiður starfskraftur vegna mikilla
fjarvista sem aftur á móti þykja sjálf-
sagðar. „En auðvitað era svo valkyij-
ur innan um,“ segir Geir.
Utbreiðsluleiðir kóleru
kannaðar
Síðastliðið haust kom upp kóleruf-
araldur í Gíneu-Bissau og stakk hann
sér einnig niður í Biombo. Jónína og
Geir unnu hörðum höndum að því að
gera úttekt á faraldrinum og út-
breiðslu hans, en kólera smitast þegar
maður borðar eitthvað sem inniheldur
sýkilinn. Eru þau nú á leið til banda-
rísku sjúkdómsvarnamiðstöðvarinnar,
CDC, í Atlanta þar sem verður unnið
úr gögnunum. Alls voru 1.200 kóleru-
tilfelli skráð í héraðinu og létust 62.
Þau segja að áhugavert hafí verið
að sjá hvernig kerfinu, sem hjálpar-
stofnunin var búin að koma upp, hefði
tekist að ráða við faraldurinn. Lítil
utanaðkomandi hjálp, fyrir utan lyf,
hafi borist til svæðisins og starfsfólk
heilsugæslunnar séð um að sinna sjúk-
um og hafi það verið nánast eina verk
þeirra í nóvember og desember. Til
samanburðar hafi kólera einnig borist
til landsins árið 1987 og þá hafí hjúkr-
unarfólk verið sent til Biombo annars
staðar frá. „í þetta sinn var starfsfólk
heilsugæslunnar í Biombo sjálft í eldl-
ínunni,“ segir Geir. „Við ráðum lítið
við útbreiðsluna, en við getum læknað
fólk.“
Biombo-hérað er að mestu byggt
fólki af Papel-ættbálknum og grunar
Geir og Jónínu að sérstakar útfarar-
venjur þess stuðli frekar að útbreiðslu
kóleru. Hjá Papel-fólkinu tíðkast lík-
þvottur og einnig að bíða með greftr-
un látinna í nokkra daga meðan verið
er að undirbúa viðamikla jarðarför.
Leiða þau hjón getum að því að
þeir sem annast líkþvottinn eigi frekar
á hættu að smitast og einnig þeir sem
koma til jarðarfararinnar og neyta þar
matar. Ef grunur þeirra reynist réttur
segja þau aðgerðir til að minnka hættu
á smiti verði að taka tillit til þess að
Papel-mönnum þyki mikilvægt að fá
veglega jarðarför og ekki gangi að
skipa þeim að jarða fólk strax, því
láta þurfi ættingja vita af dauðsfallinu
og -boða þá í jarðarför og slíkt geti
tekið tíma í landi þar sem fæstir hafa
síma.
Geir og Jónína eru einnig að vinna
úr gögnum sem gætu skýrt áhættu-
þætti sem leiða til dauða þegar fólk
fær kólera. Til að afla upplýsinga
ræddu þau við alla þá sem áttu ætt-
ingja sem dóu úr kóleru og skráðu
niðurstöður viðtalanna skipulega.
Leiðir sú vinna vonandi til betri undir-
búnings og meðferðar þegar kólera
heijar næst.
Alltaf að læra eitthvað nýtt
Geir og Jónína eru búin að búa í
Gíneu-Bissau í samtals fimm ár og
segja þau að erfítt sé að segja til um
hvort þau séu orðin fullnuma í menn-
ingu Papel-fólksins í Biombo-héraði.
Þau séu alltaf að læra eitthvað nýtt
og það auki alltaf skilninginn á samfé-
laginu.
Þótt lífið í Vestur-Afríku sé á marg-
an hátt öðruvísi en á Vesturlöndum
álíta þau að fólk sé allsstaðar eins,
einungis umgerðin er mismunandi.
Fólk sé hrætt um börnin sín, allir eigi
sér drauma, fólk tali um íjölskylduna
og veðrið, vilji mennta sig og börnin,
eiga gott hús sem það geti dyttað að
og einnig vilji fólk vinna og ferðast
um.
Þau hjón hafa fylgst með Gíneu-
Bissau í 13-14 ár og segja breyting-
ar, sem hafa orðið í landunu á þeim
tíma, vera bæði til góðs og ills. Vem-
leg framför hafi orðið í heilbrigðismál-
um undanfarin tíu ár, menntun sé
alltaf að aukast og vöruúrval hafi
aukist. Á hinn bóginn hafa glæpir
aukist, þó að landið sé enn mjög ör-
uggt. Einnig er efnahagslífið í molum,
verðbólga er há og spilling hefur auk-
ist. Spillingin skýrist að einhveiju leyti
af verðbólgunni sem hefur rýrt kjör
fólks verulega og þarf það því að
bjarga sér á annan hátt.
Sem dæmi um verðbólgu og rýrn-
andi kaupmátt segja þau að fyrir 10
áram hafí hjúkrunarfræðingur getað
keypt allt að fímm 50 kg hrísgijóna-
poka fyrir mánaðarlaunin, nú sé svo
komið að launin dugi ekki einu sinni
fyrir einum poka. „Það er gullgrafara-
tími i landinu nú,“ segir Geir. „Það
er allt leyfílegt og það ríkir nánast
stjómleysi í lagageiranum."
Vilja láta þróa mislingapróf
Geir og Jónína eru með ýmislegt á
pijónunum til að efla heilsugæslu í
Biombo og tengist ein hugmynd þeirra
íslenskri líftækni. Yfir kaffibolla með
vini þeirra Herði Kristjánssyni lífefna-
fræðingi, sem vinnur hjá ísteka hf.,
kom upp sú hugmynd að þróa einfalt
mislingapróf sem byggir á sömu hug-
mynd og fylpróf fyrir hryssur sem
fyrirtækið hefur þróað. Yrði prófíð
þróað í samvinnu við ísteka, og Stokk-
hólmsháskóla. Það eina sem vanti til
að geta hafið tilraunir er fjármagn til
verkefnisins og eru þau að reyna að
fínna það.
Geir segir að mislingar séu ein
skæðasta sóttin sem heiji á böm í
Gíneu-Bissau og því mikilvægt að
greina strax hvort barn sé með misl-
inga á einfaldan hátt.
Isteka hafi fyrir nokkru síðan þróað
fylpróf fyrir hryssur sem sýni hvort
þær eru fylfullar eða ekki og getur
hvaða bóndi sem er notað prófið.
Hugmyndin sé að þróa sams konar
próf fyrir mislinga sem hjúkrunar-
fræðingar geti notað. Svona próf séu
ekki til og ef takist að þróa þau sé
örugglega til markaður fyrir þau.
H
*
SIGURÐUR Líndal og Davíð Oddsson fræða dönsku forsætisráð-
herrahjónin um Þingvöll. Á bak við þau má sjá Ólaf Egilsson,
sendiherra, og Ástríði Thorarensen.
POUL Nyrup Rasmussen skrifar í gestabók Ráðhúss Reykjavíkur,
en með honum á myndinni eru Lone Dybkjær og Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borgarsljóri.
Evrópumálin
efst á baugi
POUL Nyrup Rasmussen,
forsætisráðherra Dan-
merkur, kom hingað til
lands í opinbera heimsókn
í fyrrakvöld og átti fund með Dav-
íð Oddssyni og Halldóri Ásgríms-
syni í ráðherrabústaðnum við
Tjarnargötu.
Poul Nyrup lenti á Keflavíkur-
flugvelli með eiginkonu sinni, Lone
Dybkjær, og föruneyti í fyrrakvöld
og tóku Davíð Oddsson, forsætis-
ráðherra, og eiginkona hans,
Ástríður Thorarensen, á móti þeim.
Á leið af flugvellinum var höfð
stutt viðdvöl í Bláa lóninu, en svo
hófst formleg dagskrá í gærmorgun
á fundi með Davíð Oddssyni, for-
sætisráðherra, og Halldóri Ás-
grímssyni, utanríkisráðherra, í ráð-
herrabústaðnum við Tjarnargötu.
Að sögn Pouls Nyrups var mikið
rætt um Evrópumál á fundinum.
íslendingar og Danir væru í mis-
munandi stöðu gagnvart Evrópu-
sambandinu, en Danir legðu þunga
áherslu á að upplýsa Islendinga um
þróun mála á þeim vettvangi.
Heimsóknin er hluti af undirbún-
ingi fyrir fund ráðherra af Norður-
löndum á Grænlandi í næstu viku.
Þar verður meðal annars rætt um
Schengen-samkomulagið, sem
kveður á um að ekki þurfi vegabréf
við ferðalög innan Schengen-ríkja
ESB, en hins vegar verði eftirlit
hert við ytri landamæri þess svæð-
is. Með aðild Svíþjóðar, Finnlands
og Danmerkur að samkomulaginu,
yrði ekki lengur hægt fyrir Norð-
menn og íslendinga að ferðast
þangað án vegabréfa.
íslendingar og Norðmenn hafa
verið í viðræðum við ESB um að
fá að njóta samkomulagsins, án
beinnar aðildar. Það sem helst hef-
ur staðið í vegi fyrir því er að báð-
ar þjóðirnar yrðu líklega að taka
að fullu þátt í kostnaði við fram-
kvæmd samkomulagsins, en fengju
hins vegar ekki ákvörðunarvald.
Við þetta hafa ráðamenn í Noregi
og á íslandi ekki verið sáttir. Poul
Nyrup sagðist þó vera bjartsýnn á
að samningar tækjust og það innan
skamms tíma.
Poul Nyrup sagði að ekki hefði
verið vikið beint að Smugudeilunni
á fundinum. Það hefði þó komið
fram á fundinum að Danir og Fær-
eyingar hefðu líka ákveðinna hags-
muna að gæta í þessu máli eins og
íslendingar. Þeir hagsmunir ættu
þó ekki að vera ósamrýmanlegir
hagsmunum Islendinga.
Að fundinum loknum var farið í
sýnisferð um Nesjavelli og Þing-
velli og snætt á Hótel Valhöll. Um
eftirmiðdaginn var svo farið í Ráð-
hús Reykjavíkur, þar sem Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir, borgarstjóri, og
eiginmaður hennar Hjörleifur
Sveinbjörnsson tóku á móti danska
forsætisráðherranum. Þá var geng-
ið yfir í Alþingishúsið, þar sem
Geir H. Haarde, formaður utanrik-
isnefndar, vísaði danska forsætis-
ráðherranum um þingheim. I gær-
kvöldi var svo kvöldverður í Perl-
unni. í morgun var áætlað að Poul
Nyrup færi í sýnisferð til Vest-
mannaeyja og þaðan til Mývatns
og Námaskarðs. Þá var áætlað að
borða hádegismat í „guðsgrænni
náttúrunni“ við Höfða eða Hótel
Reynihlíð ef rigndi. f
Að því loknu var áætlað að skoða
Dimmuborgir og halda svo aftur til
Reykjavíkur. Þar verður óformlegut
kvöldverður með Davíð Oddssyni
og Ástríði Thorarensen í Ráð-
herrabústaðnum við Tjarnargötu.
Heimsóknin stendur yfir fram á
föstudagsmorgun.