Morgunblaðið - 09.08.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 9. ÁGÚST 1995 C 3
MÖNINIUN FISKVINNSLUNNAR
ATVINNULEYSI hefur
ekki mælst á Flateyri í
fjölda ára, nema einn til
tvo daga á árinu vegna
hráefnisskorts. Steinþór Bjami
Kristjánsson, skrifstofustjóri hjá
Fiskvinnslunni Kambi hf., segir erf-
iðieikum bundið að fá fólk til starfa
í fískvinnslu. Bendir hann á að á
Flateyri eins og í sjávarplássum
allt í kringum landið sé heimafólk
í lykilstöðum á fískiskipum og í
frystihúsum en til þess að geta sinnt
álagspunktum og ná hámarksnýt-
ingu framleiðslutækja þurfi alltaf
viðbótar vinnuafl. Hafí margir leyst
þetta með því að ráða útlendinga
til starfa. Þeir komi með það fyrir
augum að vinna í tvö til þrjú ár og
oft lengur og þeim fylgi ekki ís-
iensk verbúða„menning“ eins og
Steinþór orðar það. Nú sé hins veg-
ar mun erfíðara að fá atvinnuleyfi
fyrir útlendinga en áður var. Vísað
sé til mikils atvinnuleysis hér innan-
lands. Það gangi hins vegar illa að
fá fólk af atvinnuleysisskrá og
reynslan af fólkinu misjöfn.
SkrúfaA fyrir atvinnuieyfi
útlendinga
Eftir að nýr ráðherra kom í fé-
lagsmálaráðuneytið við stjómar-
skiptin í vor hefur nánast verið
skrúfað fyrir útgáfu nýrra atvinnu-
leyfa. Er þá átt við fólk utan Evr-
ópska efnahagssvæðisins því EES
er sameiginlegur vinnumarkaður.
Gylfí Kristinsson, deildarstjóri í
ráðuneytinu, segir að eftirlit vegna
útgáfu nýrra atvinnuleyfa hafí ver-
ið stórhert eftir ríkisstjórnarskiptin
og fá leyfi verið gefín út frá því í
apríl. Töluvert er um erlent verka-
fólk i fiskvinnslu sem komið var til
starfa áður en eftirlitið var hert en
ráðuneytið hefur ekki upplýsingar
um fjöldann.
Gylfi segir að fiskvinnslufyrir-
tæki þrýsti mjög á að fá að ráða
útlendinga. Á það aðallega við um
fyrirtæki á Vestfjörðum og Snæ-
fellsnesi en einnig hefur komið
beiðni frá fyrirtæki á Suðurnesjum.
Segir hann að atvinnurekendur beri
sig illa undan afstöðu ráðuneytisins
og nefnir sem dæmi að hann sé nú
með til umfjöllunar umsókn frá fisk-
vinnslufyrirtæki sem í tvígang hafi
fengið synjun á sams konar um-
sókn.
„Við höfum fyrir okkur tölur um
atvinnuleysi í landinu. Þær segja
okkur að hér sé 5% atvinnuleysi sem
þýðir að nærri 7.000 manns em án
vinnu. Við bendum atvinnurekend-
um á þessa einstaklinga, þeir eru
á skrá hjá vinnumiðlun. Bendum
þeim á að vinnumálaskrifstofa fé-
lagsmálaráðuneytisins og vinnu-
miðlanir landsins eigi að geta lið-
sinnt þeim,“ segir Gylfí. Hann telur
að flestir íslendingar séu þannig
aldir upp að þeir geti gengið í öll
störf. „Við teljum að þeir sem eru
á atvinnuleysisskrá séu reiðubúnir
að taka hvað sem er,“ segir Gylfí.
Erf itt að fð fólk
Þó félagsmálaráðuneytið vilji líta
svo á að 7.000 manns séu að leita
sér að vinnu og eigi að geta gengið
í allt virðist það ekki vera þannig
í raunveruleikanum, að minnsta
kosti ekki á meðan fiskvinnslufyrir-
tæki á landsbyggðinni geta ekki
mannað vinnsluna. Því er haldið
fram að ástæðan sé sú að ekki sé
í tísku að vinna í fiski og að atvinnu-
leysistryggingakerfið sé misnotað
og það sé þannig byggt upp að
fólk sé verðlaunað fyrir að hætta í
vinnu.
Sveitarstjórinn á Flateyri sendi
auglýsingu fyrir Kamb á margar
vinnumiðlanir en Steinþór segir að
lítið hafi komið út úr því. Tíu hafi
hringt fyrsta daginn til 'að spyrjast
fyrir um vinnu en svo hafi þetta
koðnað niður.
Atli Viðar Jónsson, fram-
kvæmdastjóri Hraðfrystihúss
Grundarfjarðar hf., segir að svo
virðist sem frekar erfitt sé að fá
fólk til starfa í fískvinnslu. Það
hafi þó gengið ágætlega hjá Hrað-
frystihúsinu. Segist hann vera með
nokkra útlendinga og skólafólk úr
Reykjavík en ekki fólk af atvinnu-
leysisskrá. Eiríkur Böðvarsson,

Fá ekki fólk í
atvinnuleysinu
Fréttaskýring
Illa gengur að manna fískvinnslu í sumum landshlutum þó nærri
7.000 manns gangi um atvinnulausir í landinu. Fyrirtækin geta
ekki bjargað sér með erlendu verkafólki því útgáfa atvinnuleyfa
hefur nánast verið stöðvuð. Fram kemur hjá Helga Bjamasyni
að svo virðist sem það sé ekki í tísku á vinna í fískvinnslu og að
fólk komist upp með að neita vinnu. Einnig að eftirlit sé ekki
mikið með misnotkun fólks á kerfínu.
framkvæmdastjóri Trostans ehf. á
Bíldudal, segir að ekki sé hægt að
skrúfa algerlega fyrir innflutning
vinnuafls. Segist hann reka físk-
vinnsluna á skólafólki og í haust
verði aðeins eftir í snyrtingunni 6-8
konur. Rækjuvinnsla hefst hjá
Trostan í haust og segist Eiríkur
verða að loka fiskvinnslunni á með-
an ef ekki fáist fleira fólk til starfa.
Oddrún Kristjánsdóttir, fram-
kvæmdastjóri vinnumiðlunar
Reykjavíkurborgar, segir að fólk
með reynslu úr fískvinnslu sé á
atvinnuleysisskrá í Reykjavík. Hún
segir nokkuð um að vinnumiðlanir
og fyrirtæki úti á landi leiti eftir
fólki. Það gerist ýmist með því að
hengdar séu upp auglýsingar á
skrifstofunni og þá snúi fólkið sér
beint til viðkomandi fyrirtækis eða
að vinnumiðlunin sjálf reyni að út-
vega fólk. Segir Oddrún að reynt
sé að uppfylla þær beiðnir sem ber-
ast en það gangi misjafnlega.
Þokkalega hafí gengið með þær
beiðnir sem nú liggja fyrir.
Geta neitað vegna
heimillsaðstæðna
Stjórnandi fiskvinnslufyrirtækis
úti á landi lýsir þeirri skoðun sinni
í samtali við blaðamann að sér
þætti það stundum undarlegt þegar
hann væri að leita að starfsfólki
að frétta af atvinnulausu fólki í
Reykjavík sem ekki vildi hreyfa sig,
jafnvel þó báðar fyrirvinnumar
mældu göturnar. Oddrún segir að
vinnumiðlunin líti svo á að það fólk
sem skráð er atvinnulaust sé í at-
vinnuleit. Sumir eigi þó óhægt um
vik vegna fjölskylduaðstæðna að
fara í vinnu út á land. í lögum um
atvinnuleysistryggingar segir að
þeir sem neita starfí eigi að missa
atvinnuleysisbætur. Frá þessu eru
þó undantekningar. Maður sem
hefur verið í stuttan tíma á bótum,
fjórar vikur eða skemur, getur t.d.
hafnað vinnu í starfsgrein sem hann
hefur ekki áður stundað, enda fylgi
starfinu mun meiri áreynsla og vos-
búð en hann hefur vanist. Þá geta
menn hafnað vinnu fjarri heimili
eða af „öðrum ástæðum", ef úthlut-
unarnefnd atvinnuleysisbóta metur
heimilisaðstæður þannig.
Margrét Tómasdóttir, forstöðu-
maður Atvinnuleysistrygginga-
sjóðs, segir að oft standi fjölskyldu-
fólki ekki til boða húsnæði á við-
komandi stöðum. Því hafí orðið að
horfa meira til yngra fólks en einn-
ig þá verði vart við vandkvæði
vegna húsnæðis. Virðist henni að
stundum sé erfíðara að útvega ís-
lendingum húsnæði en útlending-
um. Spurð um ástæðurnar fyrir því
segir hún hugsanlegt að erlenda
verkafólkið sætti sig við annan að-
búnað en það íslenska. Þá sé hægt
að ímynda sér að viðkomandi at-
vinnurekendur vilji frekar útlend-
ingana.
Spllað á kerflð
Steinþór á Flateyri segir að
reynslan af fólki sem ráðið er af
atvinnuleysislistum sé því miður
æði misjöfn. „Það er einhvern veg-
inn þannig að þó svo fólk hafi náð
tvítugsaldriuum hefur það enga
virðingu fyrir vinnunni og almenn
verkkunnátta og vilji til lærdóms
er enginn. Launaupphæðin á launa-
seðlinum er afgangsstærð en ein-
blínt á fjölda unninna stunda til
þess að fylgjast með hvenær hægt
er að melda sig á atvinnuleysisbæt-
urnar aftur,“ segir hann. Fólk fær
lágmarks bætur þegar það hefur
unnið 425 dagvirmustundir á síð-
ustu tólf mánuðum, eða sem svarar
tæplega þrem mánuðum í starfi.
Segist Steinþór vita dæmi þess
að þegar tiltekinni tölu er náð þá
fari fólk að slá slöku við í vinnunni
og mæta eftir eigin geðþótta og
bendir á að fólk komist fyrr á bæt-
ur ef þvi er sagt upp en ef það
hættir af fúsum og frjálsum vilja.
Hann vísar þarna í ákvæði laganna
um atvinnuleysisbætur þar sem
kveðið er á um að þeir sem sagt
hafa starfi sínu lausu án gildra
ástæðna eða misst vinnu af ástæð-
um sem þeir sjálfír eiga sök á missi
bætur í 40 daga, þurfí sem sé að
bíða eftir bótum í 8 vikur. Segir
Steinþór að stundum hverfi fólk
einfaldlega og hringi svo til að biðja
um vottorð vinnuveitanda vegna
atvinnuleysisbóta við verklok og oft
nefni það í lokið hvort ekki sé mögu-
legt að krossa við reitinn „Var sagt
upp“. Segist hann vita um fyrirtæki
þar sem nær allir íslenskir starfs-
menn sem hætta af fúsum og frjáls-
um vilja biðji um slíkt vottorð, án
þess að aðstæður fyrirtækisins
bjóði.
Oddrún Kristjánsdóttir segir að
hætta sé á misnotkun í öllum kerf-
um og býst við því að sama eigi
við um atvinnuleysisbæturnar. Hún
segir að vinnumiðlunin hafí ekki
mannskap í eftirlit en rætt hafi
verið um nauðsyn þess að allar þær
stofnanir sem að þessu komi taki
höndum saman til að bregðast við
fregnum af misnotkun
Treystum náunganum
Eitt af þeim dæmum um „mis-
notkun" kerfisins sem blaðamaður
heyrði við efnisöflun fyrir þessa
grein er af félagsmálaskrifstofu í
bæjarfélagi á landsbyggðinni.
Þangað kom atvinnulaus kona í
sumarfríinu sínu til að tilkynna sig
vegna atvinnuleysisbóta. Þegar far-
ið var að kanna málið kom í ljós
að eftir henni beið vinna sem hún
gat byijað í á stundinni. En hún
svaraði einungis með formælingum
og blótsyrðum. Heimildarmaður
blaðsins segir að þama hafi greini-
lega verið búið að eyðileggja fyrir
konunni þetta ágæta sumarfrí á
kostnað íslensku þjóðarinnar. Og
svo er verið að hvetja íslendinga
til að ferðast um eigið land!, bætir
hann við.
Margrét Tómasdóttir segist
heyra það að margir þiggi atvinnu-
leysisbætur en ætli ekki í vinnu þó
hún bjóðist eða séu jafnvel í „svartri
vinnu“. „Það er eins erfitt fyrir
okkur að henda reiður á þessu eins
og tilfellin eru mörg,“ segir hún.
Margrét segir að eftirlit með kerf-
inu gæti vissulega verið meira. Það
fari fyrst og fremst fram með þeim
hætti að fólk þurfi að koma í eigin
persónu og skrá sig einu sinni í
viku hjá vinnumiðlun. Þar undirriti
fólk yfírlýsingu um að það stundi
ekki vinnu. Síðan úrskurði úthlut-
unarnefnd á hveijum stað um bæt-
ur. „Menn vilja treysta náunganum.
Það hefur komið í ljós í einstaka
tilviki að fólki er ekki treystandi
en ekki er hægt að dæma fjöldann
út frá því,“ segir Margrét.
Varðandi einstök atriði gagnrýn-
innar segist hún telja það fólk mjög
undarlega hugsandi sem hætti eftir
þriggja mánaða vinnu því það fái
þá aðeins lágmarksbætur. Fáir geti
skrimt af þeim. Hún segist ekki
vita til þess að atvinnurekendur
veiti fólki sem sjálft hættir vottorð
um að því hafí verið sagt upp. Með
því væru þeir uppvísir að því að
gefa stjórnvöldum rangar upplýs-
ingar.
Ætla sér ekki að vinna
Margrét segir vitað að stór hópur
á atvinnuleysisskránni sé í raun
ekki á vinnumarkaði. Nefnir sem
dæmi fólk sem býr við heilsubrest
og ætti frekar að vera á örorkubót-
um en atvinnuleysisbótum. Þetta
sé hins vegar sálrænt atriði, það
sé fólki mikilvægt að telja sig á
vinnumarkaði þó það geti ekki
gengið í öll störf. Við núverandi
atvinnuástand fái aðeins þeir
hraustustu vinnu og þeir sem komn-
ir eru á efri ár séu ekki lengur gjald-
gengir á vinnumarkaðnum. Þá seg-
ir hún að við þessar aðstæður kom-
ist fólk upp með það að skrá sig
atvinnulaust þó það ætli sér ekki
að vinna. Það hugsi sér að vera
skráð þar til það geti ekki komist
hjá því að neita vinnutilboði.