Morgunblaðið - 10.08.1995, Side 4
4 B FIMMTUDAGUR 10. ÁGÚST 1995
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Rífandi ávöxtun á
hlutabréfamarkaði
Fjármál á fimmtudegi
*
Hlutabréfaverð á Islandi hefur hækkað um
40% samtals árín 1994 og 1995, skrifar
Sigurður B. Stefánsson. Horfur í þjóðarbú-
skap nágrannalandanna séu yfirleitt góðar
og ástæða til bjartsýni varðandi ávöxtun á
hlutabréfamarkaði næstu misserin
ÞANN 27. júlí sl. varð hluta-
bréfaverð á íslandi hærra en það
hafði orðið síðan í ágústmánuði
árið 1991. Hlutabréfavísitala sem
mælir meðalverð á hlutabréfum í
stærstu almenningshlutafélögum á
íslandi nær aftur til janúar 1987
en fyrir þann tíma er naumast
hægt að reikna meðalverð þótt
skráningar á formlegum viðskiptum
nái aftur til haustsins 1985. Eins
og efsta myndin hér á síðunni sýn-
ir hækkaði verð á hlutabréfum allt
frá upphafi viðskipta uns það náði
hámarki þann 22. ágúst 1991 en
þá tók við lækkun.
Eftir á að hyggja ætti sú þróun
ekki að koma á óvart. Hagnaður
skráðra fyrirtækja minnkaði um
helming milli áranna 1990 og 1991
og um mitt það ár var ljóst að efna-
hagssamdráttur var framundan,
skerðing þorskveiðikvóta, lækkun á
markaðsverði helstu útflutnings-
vara o.s.frv. Hlutabréfaverð lækk-
aði um meira en fjórðung frá haust-
inu 1991 til miðs árs 1993 og tók
ekki að hækka aftur fyrr en á út-
mánuðum 1994 eftir um tveggja
prósenta lækkun raunvaxta haustið
1993. Frá marslokum 1994 til júlí-
loka 1995 nemur hækkunin nærri
42% eða um 30% m.v. heilt ár. Það
er því von að menn spyrji hvort
hlutabréfaverð geti enn haldið
áfram að hækka eða hvort hámarki
hafi verið náð á nýjan leik.
Dregið hefur úr framleiðslu-
aukningu í Bandaríkjunum
Hagnaður fyrirtækja er grund-
völlur hækkandi hlutabréfaverðs.
Árið 1992 var hagnaður allra fyrir-
tækja skráðra á hlutabréfamarkaði
samanlagt svo til enginn. Þau fyrir-
tæki sem voru rekin með hagnaði
náðu varla að jafna tap annarra.
Árið 1993 varð viðsnúningur til
hins betra. Hafa verður í huga að
árin 1992 og 1993 var gengi krón-
unnar lækkað samtals um 15-16%.
Mörg útflutningsfyrirtækjanna
voru því með gengistap í reikning-
um sínum þau árin en lágt raun-
gengi skilar sér á síðari árum í
hærri útflutningstekjum og betri
afkomu. Árið 1994 varð hagnaður
skráðra fyrirtækja um 2,8 ma.kr.
Markaðsverðmæti fimmtán stærstu
fyrirtækjanna er nú um 36 ma.kr.
og hagnaðurinn 1994 svarar því til
um 8% arðsemi m.v. markaðsverð-
mæti. Árið 1995 gæti
árangurinn orðið jafn-
góður eða betri.
Þegar lengra er litið
þarf að hafa í huga að
afkoma íslenska þjóðar-
búsins á sífellt meira
undir jákvæðri þróun í
efnahagsmálum meðal nágranna-
þjóðanna. Fyrirtæki í útflutnings-
greinum þurfa að geta selt fram-
leiðslu sína greiðlega og á góðu
verði og sama gildir um ferðmanna-
þjónustu, samgöngur og margar
aðrar atvinnugreinar. Vaxandi tekj-
ur fólks í viðskiptalöndum okkar
hafa því góð áhrif á þjóðarbúskap-
inn hér en lækkandi tekjur leiða til
minni eftirspurnar og lakara verðs.
Auk þess hafa vextir á alþjóðlegum
markaði áhrif á þróun vaxta á ís-
landi nú eftir að síðustu höftum í
gjaldeyrismálum var rutt úr vegi.
Þess vegna þarf að gæta að stöðu
efnahagsmála hjá nágrannaþjóðun-
um.
Nú eru þijú og hálft ár liðin síð-
an framleiðsla tók að aukast aftur
í Bandaríkjunum eftir síðasta sam-
dráttarskeið þar árin 1990 til 1991.
Árin 1992 til 1995 teljast því til
fyrri hluta hagsveiflunnar, þess
hluta þar sem framleiðsla fer að
jafnaði vaxandi án þess að verð-
bólga aukist að ráði eða vextir
hækki mikið. Árið 1994 greip
bandaríski seðlabankinn til vaxta-
hækkana til þess að hægja á aukn-
ingunni vegna ótta um að vænting-
ar um verðbólgu kynnu að blossa
upp á ný. Vextir af lánum seðla-
bankans til viðskiptabanka voru
hækkaðir úr 3% í febrúar 1994 í
mörgum litlum skrefum uns þeir
náðu 6% á fyrri hluta þessa árs. í
fyrstu viku júlímánaðar sl. voru
vextirnir síðan lækkaðir aftur í
5,75% enda hefur dregið verulega
úr framleiðsluaukningu í Bandaríkj-
unum og er talið að hún verði lítil
sem engin á öðrum og þriðja árs-
fjórðungi þessa árs.
Hátt gengi gjaldmiðlanna
dregur úr útflutningi
Þjóðverja og Japana
Bandaríska þjóðarbúið telst því
vera komið inn í miðja hagsveifl-
una. Þá má eiga von á ýmsu og
áhætta á fjármálamarkaði eykst að
jafnaði nokkuð af þeim sökum.
Þjóðarbúskapurinn er auk þess sí-
breytilegur og aldrei er unnt að
draga fullnaðarályktanir um at-
burði næstu missera af því sem
gerðist i síðustu sveiflu. Svo mikið
er víst að straumar á alþjóðafjár-
málamarkaði valda mönnum nokkr-
um heilabrotum um þessar mundir.
Hagvöxtur í Bandaríkjunum,
langstærsta iðnríkinu, varð 4,1% í
fyrra og 5,1% (m.v. heilt ár) á fyrsta
fjórðungi þessa árs. Síðan snöggdró
úr vaxtarhraðanum og eins og fyrr
segir. Á fyrri hluta ársins varð þó
umtalsverð lækkun á langtímavöxt-
um í Bandaríkjunum eða úr 7,9% í
um 6,5% nú auk þess sem gengi
dollarans fell mikið gagnvart þýsku
marki (og jeni. Hátt gengi síðar-
nefndu myntanna dregur nú úr
möguleikum þýskra og japanskra
fyrirtækja til að keppa á
alþjóðlegum markaði
vegna þess hve vörur
þeirra eru orðnar dýrar í
öðrum löndum. Allt þetta
er talið munu leiða til þess
að hagvöxtur í helstu iðn-
ríkjum á árinu 1995 verði
nokkru minni en áður hafði verið
búist við þótt enn sé reiknað með
meiri framleiðsluaukningu en árið
1994 (sjá nánar í efri töflunni hér
á síðunni).
Hækkandi verð á hlutabréfum
og skuldabréfum vegna minni
hættu á þenslu
Þegar hægir á með þessum hætti
eykst lausafé fyrirtækja til muna,
fé sem ella hefði runnið til fjárfest-
ingar til að auka framleiðslugetu
en er í staðinn ávaxtað á verðbréfa-
markaði um sinn. Eftirspurn eftir
hlutabréfum og skuldabréfum á
verðbréfamarkaði eykst og verð
tekur að hækka og vextir þar með
að lækka. í Bandaríkjunum hafa
vextir lækkað síðan í febrúar sl. en
í Þýskalandi og Japan hafa þeir
verið lækkandi í mun lengri tíma.
Þessi vaxtalækkun hefur valdið
uppgripum á skuldabréfamarkaði
síðustu tólf mánuðina eins og sést
í neðri töflunni (lækkandi vextir
valda hækkandi verði á skuldabréf-
um með föstum vöxtum og því
meiri verðhækkun sem lánstími
skuldabréfanna er lengri). Ávöxtun
skuldabréfa í Bandaríkjunum síð-
ustu tólf mánuðina var t.d.
9,3-12,5%, í Japan 10,6-15,2%, í
Þýskalandi 7,4-8,1% og 8,8-9,2% í
Bretlandi svo að dæmi séu tekin
af stærsta markaðinum.
Neðri myndirnar tvær sýna
hlutabréfaverð í Bandaríkjunum og
í Þýskalandi. í New York hefur
verðið hækkað um 18% sem af er
árinu en um 24% síðustu 12 mánuð-
ina (sjá einnig í neðri töflunni).
Samtals hafa hlutabréf í Bandaríkj-
unum um það bil þrefaldast í verði
síðan 1987 og svarar hækkunin til
liðlega 12,2% ávöxtunar á hveiju
ári. Til gamans má geta þess að
sú árlega hækkun er nærri því ná-
kvæmlega sú sama og árleg meðal-
hækkun hlutabréfa i Bandaríkjun-
um allt tímabilið frá 1926 til 1988
eða í 63 ár en hún var 12,1%.
Margir telja nú að framundan sé
tímabil „aðlögunar" á hlutabréfa-
markaði í Bandaríkjunum, verðið
sé orðið yfirspennt, en samanburður
á meðaltalsávöxtun bendir ekki til
að ástandið sé alvarlegt. í Þýska-
landi hefur ekki orðið nein hækkun
á hlutabréfaverði að jafnaði síðustu
tólf mánuðina og þar ríkir nú meiri
bjartsýni á hækkun á næstu misser-
um.
Ósennilegt að bölsýnismenn
hafi rétt fyrir sér núna
Eins og endranær greinast menn
nú í hina bölsýnu og bjartsýnu.
Svartsýnismenn telja að framundan
kunni að vera samdráttarskeið í
Bandaríkjunum á árinu 1996. Á
öðrum og þriðja ársfjórðungi þessa
árs verður líklega engin teljandi
framleiðsluaukning þrátt fyrir jafn-
gildi 5,1% ársaukningar á þeim
fyrsta. Fátítt sé að hagvöxtur taki
sig upp eftir svo snögga stöðvun.
Það sé eðli þjóðarbúskaparins að
framleiðsla fari vaxandi um tíma
en nái síðan hámarki og taki þá
að dragast saman aftur. Aukning
í smásölu er lítil eða hverfandi á
síðustu mánuðum og skuldir heimil-
anna eru afar háar og neytendur
geta því ekki aukið kaupgetuna til
muna með því að taka lán.
Þeir bjartsýnu eru þó fleiri og
telja að framundan séu þó nokkur
ár ennþá með vaxandi framleiðslu
(sjá efri töfluna). Gríðarlega hefur
verið fjárfest í tækninýjungum til
sparnaðar í rekstri og í fyrirtækjum
í þekkingar- og upplýsingagreinum
með háa arðsemi. Jafnvel sé unnt
að h'kja síðasta áratug aldarinnar
við áratugina þegar bylting varð í
samgöngum á sjó og með jámbraut-
um vegna tilkomu gufuvéla og
framfaraskeiðið þegar fjöldafram-
leiðsla í iðnaði olli stökkbreytingu í
þjóðarbúskap á Vesturlöndum. Upp-
lýsingabyltingin og markaðsvæðing
í nýiðnaðarríkjum um allan heim
muni valda aukningu í hagvexti í
iðnríkjunum þannig að hann verði
ekki um 2,5-2,6% að jafnaði á ári
yfir hagsveifluna eins og mestallt
eftirstríðstímabilið heldur mun meiri.
Það eru lægri vextir í Bandaríkj-
unum og horfur um lága verðbólgu
sem vekja bjartsýni um að hagvöxt-
Líklegt að
hlutabréfa-
verð haldi
áfram að
hækka
Hlutabréfaverð á íslandi er í sögulegu hámarki
900-
Hlutabréfaverð í Bandaríkjunum og í Þýskalandi
til samanburðar
300
Vísitölur, 1. jan. 1987 = 100
í Bandaríkjunum-
200
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
Hagvöxtur í nokkrum helstu ríkjum heims 1993-98
1993 1994 1995 1996 1997 1998
Bandaríkin 3,1 4,1 2,8 2,4 1,5 1,9
Bretland 2,2 3,9 3,4 2,8 2,0 1,6
Frakkland -1,5 2,8 3,0 2,8 2,8 2,5
ítalla -1,2 2,2 3,8 3,3 3,0 2,6
Japan -0,2 0,5 0,7 1,7 2,6 2,7
Þýskaland -1,1 3,0 3,5 3,5 3,2 3,1
Suður-Ameríka 3,4 2,7 0,7 0,9 2,1 2,9
Kína 13,4 11,8 10,3 9,8 10,8 11,5
Öll lönd samtals 1,8 3,0 3,5 3,7 3,8 3,8
Heimild: Oxford Economoc Forecasting/FT
Ávöxtun í gjaldmiðli hvers lands til 20. júlí sl.
Laust fé Banda- ríkin Breyting (%) yfir tímabilið til 20. júlí sl , Þýska- Frakk- Japan land land ltal,a Bret- land
mánuður 0,51 0,11 0,38 0,61 0,90 0,55
ár 5,50 2,44 4,94 5,93 9,19 6,06
Skuldabréf, þriggja til fimm ára
mánuður -0,34 0,72 -0,18 0,70 1,04 0,28
ár 9,30 10,63 8,05 7,18 8,62 8,75
Skuldabréf, sjö til tíu ára
mánuður -1,13 1,01 -0,43 0,24 1,23 -0,37
ár 12,50 15,19 7,38 6,68 4,44 9,21
Hlutabréf
mánuður 1,70 9,20 2,00 0,40 1,50 1,10
ár Heimild: Financial Times 24,00 -26,30 -0,10 -2,50 -10,30 13,20
ur kunni að haldast 3-4% að jafn-
aði í stærstu ríkjum allt fram til
aldamóta. í svipinn ganga yfir erfið-
leikar í þjóðarbúskap Japana. Þegar
úr rætist í Japan og uppbygging
Austur-Evrópu tekur að skila fram-
leiðsluaukningu í Vestur-Evrópu-
ríkjum er þess að vænta að hækk-
andi tekjur í þessum löndum vegi
upp á móti hægari framleiðsluaukn-
ingu í Bandaríkjunum á síðustu
árunum fyrir aldamótin.
Horfur eru á góðum hagvexti
árin 1996 til 1999
Hér hefur verið dregin upp mynd
af þjóðarbúskap helstu ríkja á árun-
um fram til aldamóta. Hún byggir
á forsendum sem gætu brugðist að
einhveiju leyti. Ástæða er þó til að
ætla að góð eftirspurn verði eftir
útflutningi íslendinga á vöru og
þjónustu næstu árin í -----------
helstu viðskiptalöndum
okkar og á nýjum útflutn-
ingssvæðum. Fiskverðið
skiptir mestu máli. Fis-
kvemd og aukin ná-
kvæmni við stjórn veiða
meðal samkeppnisþjóða
Hlutfall hluta-
bréfa í eigu
útlendinga
varla
mælanlegt
gæti leitt til verðhækkunar á fiski
á næstu árum meðan fiskistofnar
víða um höf eru í lægð. Þá skiptir
miklu máli fyrir íslendinga að áform
um frekari sölu á raforku til orkuf-
reks iðnaðar takist á næstu misser-
um til að unnt sé að halda áfram
við að beisla ónýtta orku í fallvötn-
um og á háhitasvæðum landsins.
Ferðaþjónusta og útflutningsiðnað-
ur ætti að geta gengið vel við þess-
ar aðstæður.
Hlutabréfaverð á íslandi gæti
hækkað áfram haustið 1995
ogárið 1996
Markaðsvirði fimmtán stærstu
almenningshlutafélaganna í byijun
ágústmánaðar 1995 er um 36
ma.kr. en markaðsvirði allra fyrir-
tækja sem skráð eru á Verðbréfa-
þingi Islands eða listuð á Opna til-
boðsmarkaðnum er um 48 ma.kr.
Til að standa undir ágætri ávöxtun
hlutabréfa á innlendum markaði
þurfa fímmtán stærri fyrirtækin því
að vera með samtals um þrjá millj-
arða króna í hagnað eða öll fyrir-
tækin samtals með a.m.k. fjóra
milljarða króna á árinu 1996 en
þessar tölur svara til um átta pró-
senta ávöxtunar af markaðsvirði
fyrirtækjanna. Sú ávöxtun er raun-
ar aðeins um helmingur af 15-16%
ávöxtun á hlutabréfamarkaði í
Bretlandi og Bandaríkj-
unum en varla er raun-
hæft að reikna með hærrí
tölu á íslandi en um 8%
í bráð.
Ef þessar hugmyndir
gengju nokkurn veginn
* eftir er líklegt að hluta-
bréfaverð á íslandi haldi áfram að
hækka nokkuð á síðari hluta þessa
árs og árið 1996, Hækkunin verður
vonandi hægari en síðustu átján
mánuðina og vel er hugsanlegt að
við taki vikur eða mánuðir þar sem
verðið hækkar og lækkar til skiptis.
Slíkt er eðli hlutabréfamarkaðs og
þátttakendur í viðskiptum þar verða
að rækta með sér sterkar taugar
og læra að stýra eignum sínum í
gegnum súrt og sætt.