Morgunblaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 20

iíi iiUTc'.fJZj..ll hllDPll MíJi-.r
20 ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 1995
(I <í 'i..£ U.I'.I JIi
MÖRGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Náttúran í ull
MYNPLIST
Gallcrí Úfflbra
PRJÓN-IIÖNNUN
SIRKKA KÖNÖNEN
Opið þriðjud.-Iaugard. kl. 13-18
og sunnud. kl. 14-18 til 23. ágúst.
Aðgangur ókeypis
VIÐ íslendingar höfum löngum
stært okkur af þeim ullarvörum, sem
hér hafa verið framleiddar. Peysur,
húfur, vettlingar og treflar úr ull
hafa vissulega verið þjóðinni skjól
um aldir, og nokkuð fram eftir þess-
ari öld voru þessar flíkur áberandi
hjá fjöldanum. Nú er sannleikurinn
hins vegar sá, að íslenskar ullarvör-
ur eru langt frá því að vera almenn-
ar í fatnaði landsmanna, og er frem-
ur hægt að segja að við ætlum þær
erlendum ferðamönnum; markaðs-
setning þeirra er með þeim hætti,
að helst ber að álykta að framleið-
endur séu búnir að gefa upp alla von
um að uilin geti náð fyrri vinsældum
hér í samkeppni við önnur efni.
Ein líklegasta skýring núverandi
stöðu liggur í hönnun þessa fatnað-
ar. Hefðin hefur verið sterk og marg-
reynd „þjóðleg" mynstur orðin nán-
ast sígild - en slíkt er aðeins fyrsta
stig stöðnunar og þar með áhuga-
leysis nýrra kynslóða. Hönnun hefur
aldrei verið mikilvægari en einmitt
nú, þegar þarf fólk með listræna
innsýn og metnað fremur en stefnu-
litla handverkskunnáttu til að finna
nýjar leiðir og glæða nýjan áhuga
fyrir fatnaði úr þessu efni.
Sirkka Könönen hefur verið í slíku
hlutverki í fínnskri fatahönnun í
meira en hálfan annan áratug. Hún
lauk námi frá Listiðnaðarháskólan-
um í Helsinki 1979, og hefur síðan
tekið þátt í íjölda alþjóðlegra textíl-
og fatahönnunarsýninga víða um
heim, auk þess að hafa haldið einka-
sýningar bæði heima og erlendis, en
hún sýndi m.a. hér á landi 1987;
hún hefur hlotið ýmsar viðurkenn-
ingar fyrir verk sín, og var m.a.
Það sem Sirkka
Könönen hefur
einkum gert í sinni
fatahönnun er að
leita til náttúrunnar
um myndefni og
mynstur; burknar,
blóm, landslag og
dýralíf - refurinn er
sérstakt einkenni á
hennar verkum - eru
henni endalaus upp-
spretta og birtast
síðan í endurnýjaðri
mynd í peysum, sjöl-
um, húfum og trefl-
um úr ull, auk þess
leðurtöskur fylgja
með á stundum.
Þetta sést vel í
þeim peysum, sem
hér eru settar upp á
skemmtilegan hátt.
Sniðin eru einföld
og handverkið ekki
flókið - hér eru bæði
hand- og vélprjón-
___________________________________________________ aðar flíkur - en það
BURKNI: Ein af peysum Sirkku Könönen. mynstrin og lit-
bngði þeirra, sem
útnefnd textfllistamaður ársins 1993 gefa peysunum líf og fyllingu.
í Finnlandi. Þessi fatnaður virkar þokkafullur
og þægilegur, um leið og unnið er
eftir kröfum um listrænan metnað.
Langar húfur og treflar, sem lögð
eru með nokkrum af peysunum,
fylgja þessum ímyndum síðan ágæt-
lega eftir.
Listakonan hefur einnig sett hér
upp veggteppi úr jútareipi. Myndefn-
ið tengist á vissan hátt því sem sjá
má í peysunum, en hið ólíka efni og
staðsetning gerir það að verkum að
það verður ekki virkur hluti þeirrar
heildar, sem fatnaðurinn myndar í
fremra sýningarrýminu, og er því
raunar óþörf viðbót við sýninguna.
Einhverra hluta vegna hefur
hönnun á íslenskum ullarvörum ekki
náð sér á strik um langa hríð, og
vinsældir þeirra dvínað í kjölfarið.
Ef til vill hafa tískustraumarnir ver-
ið of sterkir, og ranglega verið leit-
ast við að fylgja þeim, í stað þess
að leita nýrra leiða. Hér birtist ein
slík leið í hönnun þessarar fínnsku
listakonu, og mætti ætla að hennar
verk gætu gefið íslensku listafólki
ýmsar hugmyndir um tengsl náttúr-
unnar við ullina í þeirri endalausu
viðleitni sem metnaðarfull hönnun-
arvinna vissulega er.
Eiríkur Þorláksson
KENNARAHÁSKÓLI íslands
Vísindarit um uppeldismál
Leikið á
íslenska tungu
BOKMENNTIR
Uppcldismál
UPPELDI OG MENNTUN
Tímarit Kennaraháskóla íslands.
3. árg. 1994 —132 síður.
TÍMARITIÐ Uppeldi og menntun,
sem gefið er út af Kennaraháskóla
íslands er sérfræðilegt vísindarit
helgað uppeldi og menntamálum.
Tímarit um uppeldis- og mennta-
mál eiga sér langan aldur hérlendis.
Tímaritið Menntamál hefur verið
gefið út frá því á þriðja áratug þess-
arar aldar og Heimili og skóli var
gefið út um langt árabil. Fleiri hafa
þau verið. En þessi rit voru fræðslu-
rit, ætluð kennurum, öðrum skóla-
mönnum og foreldrum. Enda þótt
oft birtust í þessum ritum fræðilegar
ritgerðir voru ekki gerðar vísindaleg-
ar sérfræðikröfur til efnis.
Uppeldi og menntun er fýrsta ís-
lenska tímaritið helgað þessum mála-
flokki sem slíkar kröfur gerir. Rit-
gerðir eru ritdæmdar í handriti af
ritnefnd og leitað er umsagna sér-
fræðinga áður en birting er sam-
þykkt. Fylgt er þeim reglum sem
tíðkast í erlendum sérfræðitímarit-
um;
Ég býst við að útkomu þessa tíma-
rits megi skoða sem tákn um kyn-
slóðaskil. Á seinustu árum hefur
komið til starfa nokkur hópur uppeld-
isfræðinga, kennslufræðinga og sál-
fræðinga, sem hlotið hefur þjálfun
til vísindalegra rannsóknarstarfa og
vinnur að slíkum rannsóknum. Þess-
ir fræðimenn þurfa að sjálfsögðu
vettvang til að birta niðurstöður sín-
ar. Þijú tímarit hafa komið fram á
sjónarsviðið á seinustu árum sem öll
birta ritgerðir af þessu fræðasviði
og öðrum skyldum. Auk Uppeldis og
menntunar eru það Tímarit Sálfræð-
ingafélags íslands og íslensk félags-
rit, gefin út af Félagsvísindadeild
Háskóla íslands.
Það er vissulega fagnaðarauki að
íslenskir fræðimenn skuli leggja
metnað sinn í að birta rannsóknarrit-
gerðir á íslensku. Óneitanlega er það
nokkru erfiðara en skrifa á erlendum
málum, en með^þessu móti kemst
rannsóknarvinna þeirra inn í umræðu
á innlendum vettvangi. Sá hlýtur að
vera megintilgangur rannsókna á
íslandi að þær gagnist samfélaginu
og öðlist aðild að þeirri framþróun
og breytingum sem hljóta að verða.
Tímaritið Uppeldi og menntun
skiptist í tvo efnishluta, Um fræði-
legt efni og Frásagnir úr skóla-
starfi. í stuttri dagblaðaumsögn
gefst vitaskuld ekki ráðrúm til að
fjalla að neinu gagni um hveija rit-
gerð fyrir sig. Væntanlegum lesanda
til glöggvunar skal þó í fáeinum orð-
um getið efnissviðs ritgerðanna.
Hrafnhildur Ragnarsdóttir, pró-
fessor í KHÍ, á hér ritgerð sem nefn-
ist „Hann afi minn er búinn að flytja
sér aðra mömmu“. Hvemig læra
börn hugtök um fjölskylduvensl?
Þetta er greinargerð um rannsókn
sem höfundur gerði á skilningi bama
á aldrinum þriggja til átta ára á
nokkrum frændsemishugtökum.
Rannsóknin náði til danskra og ís-
lenskra bama. Voru böm af ólíkum
málsvæðum valin til að kanna hvern
hlut tungumálið kynni að eiga í þró-
un frændsemishugtaka (rökræn þró-
un). Ekki virtist sá hlutur vera eins
mikill og ætla mátti. Hins vegar kom
í ljós þrepskipt þróun skilnings. Rit-
gerð þessi er ágætlega skýr og vel
uppbyggð, studd mörgum töflum.
Guðný Guðbjömsdóttir, dósent í
Félagsvísindadeild HÍ, skrifar rit-
gerðina „Strákar og stelpur í takt
við tímann". Mat á áhrifum þróunar-
verkefnis á viðhorf skólabama til
jafnstöðu kynjanna. Hér er um að
ræða rannsókn sem er ólík hinni fyrr-
nefndu að eðli. Tveir sambærilegir
hópar bama voru teknir til rannsókn-
ar. Annar fékk tiltekna þjálfun í viss-
an tíma, en hinn enga. Að Ioknu
þjálfunartímabili var síðan metið með
vísindalegum aðferðum hvaða ár-
angri þjálfunin hafði skilað. Ég hygg
að rannsókri sem þessi geti orðið
kennurum lærdómsrík, því að sáralít-
ið hefur verið um slíkar rannsóknir
hérlendis og eru þær þó vissulega
nauðsynlegar.
Þriðja fræðiritgerðin er eftir Börk
Hansen, dósent við KHÍ, og nefnist
hún „Svona gerum við hlutina hér!“
Stofnanamenning, stjómun, gæði.
Grein þessi má kallast greining og
skilgreining á hugtakinu stofnana-
menning og þá sérstaklega hugað
að skóla sem stofnun. Höfundur reif-
ar niðurstöður nokkurra rannsókna
og dregur ályktanir af þeim.
Þá á Jón Torfi Jónasson, dósent í
Félagsvísindadeild HI, hér grein sem
nefnist Skipt um skoðun. Um flutn-
ing nemenda á milli þrenns konar
námsbrauta í framhaldsskóla. Höf-
undur tók sér fýrir hendur að fylgj-
ast með námsframvindu framhalds-
skólanema sem fæddir voru árið
1969. Hann greindi framhaldsskóla-
nám í þijá þætti: iðnnám, annað
starfsnám og bóknám og athugaði
flutningstíðni nemenda milli þessara
þriggja brauta. Sömuleiðis skoðaði
hann hveiju þetta tengdist helst.
Niðurstöður hans eru hinar athyglis-
verðustu og þá ekki síður hugleiðing-
ar hans.
Síðasta ritgerðin í þessum flokki
er eftir Guðmund B. Arnkejsson,
kennara í Félagsvísindadeild HÍ. Tit-
ill hennar er Athugun á samræmdum
lokaprófum grunnskóla. Þáttaupp-
bygging og próffræðilegir eiginleik-
ar. Hér er um að ræða tölfræðilega
rannsókn á próffræðilegum eiginleik-
um samræmdra lokaprófa grunn-
skóla og samræmi þeirra við skóla-
einkunnir í nokkrum greinum. Höf-
undur hefur hér unnið þarft og gott
verk af mikilli vísindalegri nákvæmni
og góðri aðferðarfræðilegri þekk-
ingu. Þó að þessi grein sé kannski
nokkuð hörð undir tönn ættu skóla-
menn að lesa hana vandlega.
{ öðrum hluta ritsins eru þijár
greinar. Jóhanna G. Kristjánsdóttir,
sérkennari á Vestfjörðum, reynir að
svara spumingunni Er sérkennsla til
óþurftar? Þar reifar hún gagnrýni
sem fram hefur komið og sýnir fram
á að sérkennsla á fullan rétt á sér,
en e.t.v. í eitthvað breyttri mynd.
Þorsteinn Hjartarson skólastjóri í
Brautarholtsskóla á Skeiðum ritar
greinina Brautarholtsskóli og ind-
verski systurskólinn í Bedkuvador.
Lesandinn fær að vita í hveiju systur-
skólastarf er fólgið og hvemig Braut-
arholtsskólinn hefur rækt það. Er
það einkar ánægjuleg og áhugavekj-
andi frásögn. Þá er að lokum stutt
sögulegt yfirlit um starfsemi Sál-
fræðideildar skóla í Reykjavík eftir
Kristin Björnsson fyrrum forstöðu-
mann. Höfundur rekur þar stefnur
og mismunandi hugmyndafræði eins
og hún hefur þróast í tímans rás.
Eins og sést á framangreindri
upptalningu er þetta hefti einkar
efnismikið. Allar ritgerðirnar eru hin-
ar vönduðustu og í þeim öllum er
gripið á verðugum viðfangsefnum
af færum mönnum.
Sigurjón Björnsson
LEIKLIST
Kafnicikhúsið
SPEGILL UNDIR
FJÖGUR AUGU
Eftir Jóhönnu Sveinsdóttur. Flytj-
endur Sigrún Sól Ólafsdóttir leik-
kona, Steinunn Ólafsdóttir leikkona
og Marta Halldórsdóttir söngkona.
Tónlist: Þorsteinn Hauksson.
Leikstjóri: Hlín Agnarsdóttir.
Föstudagur 11. ágúst.
UÓÐABÁLKURINN Spegill
undir fjögur augu eftir Jóhönnu
Sveinsdóttur var frumfluttur þann
25. júní síðastliðinn fyrir pakkfullu
húsi, á fæðingardegi Jóhönnu, en
hún lést í hörmulegu slysi þann 8.
maí í vor. Upphaflega stóð ekki til
að hafa fleiri sýningar á þessari
dagskrá, en svo vel þótti til takast
að hópurinn var hvattur til að gefa
fleirum tækifæri á að
njóta sýningarinnar.
Og það er full ástæða
til. Þessi dagskrá er
einstök í sinni röð, sam-
an fer fijór og spenn-
andi texti og frábær
flutningur.
Segja má að tungu-
málið sjálft sé aðalvið-
fangsefni „Spegilsins“,
mál skáldskaparins fest
á blað með hinu „svarta
sæði Satúmusar": blek-
inu. Gmnntónn verks-
ins er erótískur: „rödd“
verksins er kvenrödd
sem lýsir reynslu og
skynjun sinni af um-
hverfinu á gáska- og
kynþokkafullan hátt á máli sem er
Ijóðrænt og lifandi, en fyrst og
fremst „skapandi" á þann hátt að
myndir fæðast í sífellu sem af sjálfu
sér, sprottnar af orðaleikjum, hrynj-
andi og hljómi tungunnar. Það er
sjaldgjæft að sjá svo fijóa og bein-
línis nautnalega notkun á íslenskri
tungu eins og í „Speglinum", hin
erótíska orðræða hefur einhvern
veginn ekki verið hluti hins íslenska
frásagnarháttar, ef svo mætti að
orði komast.
Hlín Agnarsdóttir leikstjóri hefur
búið Ijóðabálkinn til flutnings og er
uppsetning hennar afar vel heppn-
uð. Hún hefur fengið til liðs við sig
tvær leikkonur, eina söngkonu og
eitt tónskáld. Það fer vel á því að
láta rödd verksins skiptast í tvennt,
um leið og það skapar vissa fjöl-
breytni fyrir áhorfandann er leikið
með spegilhugmyndina: leikkonurn-
ar spegla hvor aðra um leið og leik-
ur hvorrar fyrir sig tvinnast leik
hinnar á óijúfanlegan hátt. Sigrún
Sól og Steinunn virðast sem sniðnar
í hlutverk sín. Báðar ná þær að
sýna þann ísmeygilega húmor og
íroníu sem textinn býr yfir jafnframt
því að koma vel á framfæri hinum
fallega Ijóðræna streng sem er
burðarás verksins í heild. Steinunn
Ólafsdóttir hefur volduga rödd (sem
í djúpum hljómi sínum nálgast hina
fögru og dulúðugu rödd sem Jó-
hanna Sveinsdóttir var fræg fyrir)
og rödd Sigrúnar býr yfir gáska og
léttleika sem einnig fellur vel að
textanum. Leikkonurnar tvær, sem
voru klæddar í flegna svarta kjóla
og með rauða varaliti, voru einnig
hæfílega „sexí“ og höfðu sterka lík-
amlega návist þrátt fyrir takmark-
aða hreyfingu meðan á flutningi
stóð.
Þá er ógetið þriðju raddarinnar í
þessum leikflutningi, en það er rödd
Mörtu Halldórsdóttur söngkonu sem
syngur hluta textans
við lag sem Þorsteinn
Hauksson frumsamdi
fyrir þessa uppsetn-
ingu. Og hér er það
sama uppi á teningn-
um, rödd Mörtu var
sterk og hljómmikil og
hún virtist ráða mjög
vel við jafnt háa sem
lága tóna laglínunnar,
sem var grípandi og
áhrifamikil. Það er
vissulega ástæða til að
óska öllum hlutaðeig-
andi til hamingju með
þessa glæsilegp upp-
setningu í Kaffileik-
húsinu. Þessi sýning
er listviðburður sem
áhugasamir ættu ekki að láta fram
hjá sér fara. Sérstaklega er ástæða
til að benda unnendum fagurs texta
á sýninguna; það er ekki á hvetjum
degi sem slíkur texti eftir íslenskan
höfund nær eyrum landsmanna.
Jóhanna Sveinsdóttir sýndi í fyrstu
ljóðabók sinni, sem kom út í fyrra,
að hún var höfundur sem vænta
mátti mikils af í framtíðinni. Það
er ekki laust við að manni finnist
örlögin hafa svikið mann illa með
ótímabæru láti Jóhönnu, en hinu ber
að fagna að Spegill undir fjögur
augu var til í handriti höfundar -
og sitt hvað fleira mun óbirt af verk-
um hennar.
Þá er rétt að benda á að Kaffileik-
húsið býður upp á máltíð á undan
sýningu, sem er elduð samkvæmt
uppskriftum úr matreiðslubók Jó-
hönnu sem gaf sjálfri sér viðurnefn-
ið Matkráka.
Soffía Auður Birgisdóttir
Jóhanna
Sveinsdóttir