Morgunblaðið - 17.08.1995, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
UNDIRHEIMAR
HÖFUÐBORGAR-
SVÆÐISINS
/3LÆPASTARFSEMI í svokölluðum undirheimum
höfuðborgarsvæðisins er umfjöllunarefni frétta-
skýringar hér í blaðinu síðast liðinn sunnudag. Þar
segir að í flestum tilfellum sé helber tilviljun hvar inn-
brotsþjófar, sem flestir séu eiturlyfjafíklar, beri niður.
Á hinn bóginn sé meira skipulag á viðskiptum með
þýfi, það er á starfsemi aðila sem kaupi þjófstolin
verðmæti og greiði aðallega með eiturlyfjum, einkum
amfetamíni. Þess séu einnig dæmi að aðilum, sem stol-
ið er frá eða jafnvel tryggingafélögum þeirra, sé falboð-
ið þýfið.
Heimildarmenn, sem fréttaskýringin byggir á, telja
að allt að 200 til 300 fíklar stundi þjófnaði úr heima-
húsum, fyrirtækjum og bifreiðum til að fjármagna fíkn
sína. Þeir leita einkum að verðmætum, sem auðvelt
er að afsetja, svo sem tölvum. Síðan liggur leiðin til
þeirra sem verzla með þýfið, greiða fíklunum, oft með
eiturlyfum, um þriðjung svartamarkaðsverðsins, og
koma þýfinu í peninga eftir ýmsum leiðum. „I undir-
heimum Reykjavíkur er stóri framadraumur þeirra, sem
þar hafa tögl og hagldir, sá“, segir í fréttaskýringu
blaðsins, „að þeir verði sá, sem nær að koma skipulagi
á óreiðuna og stendur uppi sem guðfaðir íslenzkrar
mafíu, sem beri nafn með rentu.“!
Ástandið og framvindan í þessum efnum er löngu
óviðunandi fyrir fólk og fyrirtæki hér á höfuðborgar-
svæðinu. Nauðsynlegt er að bregðast við vandanum
með marktækum hætti - áður en hann vex í illviðráðan-
legan óskapnað. í þessum efnum duga engin vettlinga-
tök. Efla þarf löggæzlu, sem þessum málum sinnir,
og herða viðurlög. Nýtt fangelsi, sem senn kemur í
gagnið, á að auðvelda að taka höfuðpaura starfsemi
af þessu tagi, sem og annað brotafólk henni tengt,
úr umferð. Og síðast en ekki sízt þarf að hjálpa fíkl-
um, sem í raun eru langt leiddir sjúklingar, til heilsu
og heimkomu í samfélag heiðarlegs, vinnandi fólks á
nýjan leik.
Mergurinn málsins er sá að það er meir en tíma-
bært að tryggja - að þessu leyti og mun betur en nú
er gert - eignir og öryggi heimila, fyrirtækja og ein-
staklinga i íslenzku samfélagi.
GEGN VILJA FÓLKSINS
TjAÐ ER EKKI hlutverk kjörinna fulltrúa almenn-
-*■ ings að ganga gegn augljósum vilja meirihlutans.
Slíkt er andlýðræðislegt og í engu samræmi við nauð-
synlegt siðgæði í opinberu lífi. Þetta hefur þó gerzt nú
í sameinuðu sveitarfélagi Keflavíkur, Njarðvíkur og
Hafna, sem hlotið hefur nafnið Reykjanesbær með
fulltingi níu bæjarfulltrúa af ellefu. Samþykktin er
gerð, þótt ljóst sé að yfirgnæfandi meirihluti íbúa þessa
sameinaða sveitarfélags er andvígur nafninu. Nægir
að benda á þá afstöðu, sem kom fram í atkvæða-
greiðslu 8. apríl sl., þar sem 71% þeirra treysti sér
ekki til að samþykkja nafnið Reykjanesbær eða orðs-
krípið Suðurnesbær. Til hvers var atkvæðagreiðslan
haldin, ef fyrirfram var ákveðið að hunza afstöðu fólks-
ins?
Morgunblaðið hefur áður lýst þeirri skoðun sinni,
að nærtækasti valkosturinn á nafni fyrir nýja sveitarfé-
lagið sé Keflavík. Á heimskortinu skipar Keflavík sér
við hlið örfárra íslenzkra örnefna, sem þekkt eru utan
landsteinanna, eins og t.d. Geysir og Hekla. Ætli
mönnum brygði ekki í brún, ef meirihluti hreppsnefnd-
ar ákvæði að kalla Geysi Biskupstungnahver?
Morgunblaðið/Kjartan Þorbjörnsson
FYRIR fáeinum árum var örfoka land við Skógey við Hornafjörð. Þar er nú fjölbreyttur gróður í votlendi og kríur og endur verpa við tjörnina.
ATÆPUM áratug hefur
undraverður árangur
náðst við uppgræðslu
4.000 hektara örfoka
lands við Skógey í Hornafirði. Þar
hafði uppblástur og sandfok eytt
öllum gróðri á þessum fyrrum slægj-
um og beitarlandi Hornfirðinga, sem
heimildir herma að hafi verið byggt
18 bæjum fyrr á öldum. Frá því
fyrst var sáð í Skógey árið 1986
hefur gróður sótt á sandinn og leir-
urnar ár frá ári og nú er svo komið
að þorri svæðisins er gróinn og
Skógey er orðin griðland fjölbreytts
fuglalífs.
„Þetta er einhver glæsilegasti
árangur sem náðst hefur í land-
græðslustarfi hér á landi og það
má segja að hann sé vel til þess
fallinn að efla landgræðslumönnum
og öllum Islendingum eldmóð til
landgræðslustarfs. Það er erfitt fyr-
ir vegfarandann sem fer um í dag
að trúa því hve stutt er síðan þetta
var allt sandi orpið,“ segir Sveinn
Runólfsson, landgræðslustjóri.
Eyddist í sandbyljum
Annálar greina frá því að sand-
byljir hafi leikið þetta engjaland
Hornfirðinga grátt fyrr á öldum en
á nítjándu öld og fram á þessa er
ljóst að þar var gróður í góðu horfi
fram á þessa öld. Hornfirðingar sem
komnir eru yfir miðjan aldur minn-
ast þess þegar bændur heyjuðu í
Skógey og Hrísey.
1009 gekk mikill sandbylur yfir
Skógey og fyllti lautir svo engjar
tók af. Gróðureyðingin jókst við
sandbyl 1929 og þegar sandur gekk
enn yfir 1959 jókst gróðureyðing til
muna og réði miklu um þann upp-
blástur sem síðar varð. Um árabil
urðu Hornfirðingar fyrir miklum
óþægindum vegna sandstorms frá
Skógeyjarsvæðinu sem gekk við til-
teknar aðstæður yfir byggðina á
Höfn og raskaði jafnvel atvinnu- og
bæjarlífi.
Endurheimt og uppgræðsla Skóg-
eyjar komst á dagskrá landgræðslu
hér með þjóðargjöfinni 1974 og þeim
landgræðsluáætlunum sem eftir
fylgdu.
Forsenda þess að stöðva landeyð-
inguna og endurheimta landið var
að beisla Hornafjarðarfljót og Hof-
fellsá, sem flæmdust um svæðið og
fauk úr leirunum þegar minnst var
í ánum. Ánum var því komið í far-
veg með gerð varnargarða og graf-
inn var stokkur fyrir farveg Hof-
fellsár.
Tilraunasáningar sem gerðar
voru í nokkra tugi hektara lands
gáfu góða raun og árið 1986 var
Þrúðmar Sigurðsson bóndi í Miðfelli
ráðinn landgræðsluvörður á svæðinu
og hefur hann haft umsjón með
starfinu síðan. Þá var Skógey girt
og friðuð fyrir búfjárbeit og í fram-
Sigrast á
sandinum
Skógey í Homafirði er veglegur minnisvarði
um árangur í landgræðslustarfi undanfarinn
áratug. Pétur Gunnarsson fór í Skógey og
kynnti sér þann árangur sem þar hefur náðst.
SÉÐ heim að Árnanesi frá leirunum á Skógeyjarsvæðinu.
EGILL Jónsson alþingismaður var leiðsögumaður Morgunbláðs-
manna um svæðið en hann hefur verið sérstakur áhugamaður um
uppgræðslu svæðisins og var einn frumkvöðla þess að hafist var
þar handa við landgræðslu. Hann sýndi ljósmyndaranum klifurjurt-
ina umfeðming sem er sjaldgæf hér á landi en hefur náð nokk-
urri útbreiðslu á svæðinu. Á þessum stað var fyrir fáum misserum
stórgrýtt en umfeðmingurinn hefur vafið sig um gijótið
og rutt öðrum gróðri braut.
5km
haldi af því hófst markviss upp-
græðsla svæðisins.
Vötnin beisluð
Sveinn Runólfsson landgræðslu-
stjóri sagði að aðstæður við Skógey
hefðu verið mjög sérstakar þar sem
uppgræðslutilraunir hafi orðið að
haldast í hendur við aðgerðir til að
verjast ágangi vatnanna og mark-
visst og stórt átak í uppgræðslu til
að hefta frekara sandfok. Mestu
réði um þann frábæra árangur sem
náðst hefur að tekist hefði að gera
stórt átak í upphafi en þó einkum
frá árunum 1988-1992. Einnig hafi
há grunnvatnsstaða átt þátt í því
hve vel tókst til.
Alls hefur verið sáð í um það bil
3.000 hektara lands á svæðinu sem
kennt er við Skógey, aðallega tún-
vingli en einnig vallarsefgrasi og
melgresi. Þá var plantað nokkru af
víði en í kjölfar grassáninganna
náði villtur íslenskur víðir að breið-
ast út, eins og fjölmargar aðrar
gróðurtegundir sem numið hafa
þarna land og náð mikilli útbreiðslu.
Sveinn segir að hin skjóta gróð-
urframvinda á svæðinu hafi komið
landgræðslumönnum á óvart. Sér-
staklega væri gaman að fylgjast
með skriðlynggresi, sem virðist
kunna vel við sig í rakanum á leir-
unum, þar sem það breiðist hratt
út, sigrast á sandinum, bindur jarð-
veginn og ryður öðrum gróðri braut.
Sennilega hafi hagstætt veðurfar í
Hornafirði þessi áhrif.
Nýtt vistkerfi
Á Skógeyjarsvæðinu hefur á tæp-
um áratug, sem unnið hefur verið
að landgræðslu og svæðinu hlíft við
beit og hefðbundnum landnytjum,
náð að dafna þar nýtt og ósnortið
vistkerfi.
Egill Jónsson alþingismaður á
Seljavöllum, sem býr í næsta ná-
grenni Skógeyjar og er einn af frum-
kvöðlum þess að ráðist var í upp-
græðslu svæðisins á sínum tíma
segir að framfarirnar í gróðurlífi á
svæðinu ár frá ári séu ótrúlegar og
ekki síður hve fjölbreytt fuglalíf
dafni þar og hve mikil fjölgun verði
í fuglabyggðini ár frá ári.
Mun bera nafn með rentu
Egill segist vonast til að á næst-
unni verði ráðist í framkvæmdir við
slóða við girðingar í útjaðri svæðis-
ins til að unnt verði að gera þetta
friðland aðgengilegra til skoðunar-
ferða en nú er. Skógeyjarsvæðið er
þó þegar orðið alleftirsótt útivist-
arsvæði og þangað kemur fólk í
fuglaskoðun og til að fylgjast þar
með landnámi gróðurtegunda.
„Fyrr á öldum var þarna skógur
og ef landið verður ekki tekið til
annarra nytja má segja að það stefni
í það að Skógey beri aftur nafn með
rentu,“ sagði Sveinn Runólfsson.
FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 1995 29
Herferð Bandaríkjaforseta gegn reykingum ungmenna
LAGT TIL ATLOGU VIÐ
ÖFLUGAN ÞRÝSTIHÓP
I
I
i
I
Bandaríkjaforseti hefur í nafni heilsuverndar
bandarískrar æsku blásið til orustu gegn ein-
um öflugasta þrýstihópi Bandaríkjanna, tó-
baksframleiðendum, og uppskorið málaferli,
sem reynzt gætu langvinn. Auðunn Arnórs-
son kynnti sér málið.
Reuter
BILL Clinton Bandaríkjaforseti bendir á útsmoginn óvin heilbrigð-
is bandarískrar æsku, sem hann hefur nú ákveðið að ráðast til
atlögu gegn: Tóbaksframleiðendur.
BILL Clinton, Bandaríkjafor-
seti, lýsti því yfir síðastlið-
inn fimmtudag, að hann
hygðist ráðast til atlögu
gegn sölu tóbaks til ungmenna.
„Hernaðaráætlun“ hans felur meðal
annars í sér að banna sígarettusjálf-
sala og tóbaksauglýsingar á íþrótta-
kappleikjum.
Grundvöllur tillagna Clintons er sá,
að níkotín sé fíkniefni. Tillögurnar
eiga að verða að nýrri reglugerð
Matvæla- og lyfjaeftirlits Bandaríkj-
anna (FDA), en gefinn er 90 daga
frestur á gildistökunni, sem þýðir að
þeir sem vilja hreyfa mótbárum verða
að gera það innan þessa frests.
Tillögunum er ætlað að skera niður
reykingar unglinga í Bandaríkjunum
um helming á næstu sjö árum. Fyrstu
aðgerðirnar eiga að felast í áróðurs-
herferð til að upplýsa ungmenni í
Bandaríkjunum um skaðsemi reyk-
inga. Kostnaðinn við þessa herferð,
150 milljónir bandaríkjadala, á að
skylda tóbaksframleiðendur til að
bera. I öðru lagi á að banna tóbaks-
auglýsingar í sambandi við íþróttavið-
burði, þar sem sígarettutegundir eru
auglýstar. Ennfremur eiga tóbaks-
auglýsingar á vörum sem eru alls
óskyldar tóbaksframleiðslu, s.s.
hornaboltahúfum og stuttermaboium,
að vera bannaðar.
Frekari aðgerðum reglugerðarinn-
ar er ætlað að felast í eftirfarandi:
- Tóbaksauglýsingar yrðu tak-
markaðar við svart/hvítan myndar-
lausan .texta ef þær birtast í tímarit-
um sem eru lesin af stórum hópi
unglinga
- Tóbaksauglýsingar utandyra
yrðu bannaðar innan 300 metra frá
skólum og leikvöllum.
- Þess yrði krafizt að allir tóbaks-
kaupendur sönnuðu aldur sinn. Ald-
urstakmarkið verður 18 ár.
- Markaðssetningarbrögð á borð
við ókeypis sýnishorn eða sölu á stök-
um sígarettum yrði bönnuð.
- Sala á tóbaki í póstkröfu og í
sjálfsölum yrði bönnuð.
- Framleiðendur og dreifingar-
aðilar yrðu gerðir ábyrgir fyrir sölu
tóbaks til ungmenna undir lögaldri.
Þar með færist réttarábyrgðin af
herðum hins unga kaupanda og smá-
söluafgreiðslumannsins.
Heilbrigðisstofnanir fagna
Þetta skref Clintons hefur verið
lofað af tóbaksvarnarsamtökum og
heilbrigðisstofnunum um allan heim,
með Heilbrigðisstofnun SÞ, WHO,
fremsta í flokki. Talið er að um þijár
milljónir manna út um allan heim
deyi nú á ári hveiju úr sjúkdómum
sem rekja megi til reykinga, en WHO
segir að í það stefni að þessi tala
hækki í um 10 milljónir innan næstu
fjögurra áratuga. Talsmaður WHO í
Genf sagði á föstudag, að helmingur
allra þeirra ungl-
inga, hvort sem er
karl- eða kvenkyns,
deyi af völdum reyk-
inga ef þeir byija
að reykja sem tán-
ingar og halda því
áfram frameftir
ævinni. Hann sagði
stofnunina fagna sérstaklega öllum
aðgerðum sem miða að vernd ungl-
inga gegn reykingum.
Clinton játar sig sekan um
dálæti á vindlum
Clinton kynnti tillögur sínar á
fréttamannafundi, þar sem hann dró
ekkert undan og lét tóbaksframleið-
endur heyra, að sér væri alvara með
að stöðva það sem hann kallaði
hræsni í auglýsingamennsku þeirra,
sem beint væri gegn börnum. Sala á
tóbaki til barna og unglinga undir
lögaldri er bönnuð í Bandaríkjunum,
en samt er miklum hluta auglýsinga-
og markaðssetningarbrellna tóbaks-
framleiðenda beint til þessa hóps.
Clinton sagði unglinga ekki byrja að
reykja fyrir einhveija tilviljun. Þeir
væru fórnarlömb auglýsingaherferða
sem upphugsaðar
væru af hæfustu
sálfræðingum og
áróðursmeisturum.
Þetta segist forset-
inn vilja stöðva með
aðgerðum sínum nú.
Á fundinum var
Clinton þráfaldlega
spurður um, hvort hann væri hættur
að reykja vindla, eins og hann er
þekktur fyrir að gera við einstaka
tækifæri, þótt hann hafi ofnæmi fyrir
þeim. Hann svaraði því til, að málið
snerist ekki um það, hvort hann
minnkaði neyzlu sína á vindlum úr
5-6 á ári niður í núll eða ekki, heldur
um sígarettureykingar barna og ungl-
inga í landinu. Hann sagðist ekki
reykja „á neinn þann hátt, sem gæti
skapað slæmt fordæmi," en játaði sig
sekan um að hafa enn ekki alveg lát-
ið af þessum ávana sínum.
Eins og við var að búast, brugðust
samtök tóbaksframleiðenda harka-
lega við tillögum Bandaríkjaforseta.
Strax eftir að Clinton hafði kynnt
hugmyndir sínar lá fyrir kæra frá
fimm stærstu tóbaksframleiðendum
Bandaríkjanna, sem telja að boðáðar
aðgerðir séu ólög-
legar.
Samtök tóbaks-
framleiðenda í
Bandaríkjunum eru
mjög öflugur þrýsti-
hópur, sem stjórnin
hefur oft hikað við
að ganga gegn.
Talsmenn stjórnarinnar í Washington
segja að ein leið sé fær til að afstýra
því að FDA setji reglugerðina sam-
kvæmt tilskipun forsetans, en hún sé
sú að þingið setji lög sem kveði á um
sömu hluti og reglugerðin.
Það sem mest fer fyrir bijóstið á
tóbaksframleiðendum er að forsetinn
skuli vilja fá tóbak flokkað sem fíkni-
efni. Þeir hafa áratuga reynslu af
málaferlum, en þau sem framundan
eru milli þeirra og forsetans munu
verða frábrugðin öllum fyrri.
Síðastliðna fjóra áratugi hafa ótal
einstaklingar, sem skaðást hafa af
völdum reykinga, staðið í málaferlum
gegn tóbaksframleiðendum. Fram-
leiðendur hafa varizt fimlega öllum
slíkum ákærum og unnið hver einustu
málaferli af þessu taginu hingað til.
Ekkert tóbaksfyrirtæki hefur þurft
að greiða svo mikið sem krónu'1 f
skaðabætur til reykingaskaðaðra ein-
staklinga. '
Skorið úr um lögsögu
Aðalatriðið, sem tekizt verður á
um í komandi málarekstri, verður
ólíkt öllum einkareknum málum. Nú
mun dómsvaldið þurfa að skera úr
um, hvort ríkisstofnunin FDA, þ.e.
Matvæla- og lyfjaeftirlit Bandaríkj-
anna, hafi lögsögu í málum er varða
sígarettur. í fyrri tóbaks-dómsmálum
var ávallt um ábyrgð framleiðanda á
framleiðslu sinni að ræða; hvort tób-
aksframleiðendur beri ábyrgð á sjúk-
dómum tóbaksneytenda, sem - að
sögn framleiðendanna - neyta fram-
leiðslu þeirra af fúsum og frjálsum
vilja.
Bandarískir sérfræðingar í dóms-
málum álíta, að nú séu líkurnar á að
framleiðendur fái niðurstöðu sem er
þeim að skapi mun minni en í þeim
málum sem fjölluðu um ábyrgð þeirra
á framleiðslu sinni.
Einn sérfræðinganna, Stuart Fri-
edel, lögræðingur í New York, segir
langa hefð vera fyrir því hjá banda-
rískum dómstólum að taka verulegt
tillit til ríkisstofnana, þegar um það
er að ræða að túlka hvað falli unife
lögsögu þeirra. En ef dómstólarnír
álíta aðgerðir stofnunarinnar ganga
út fyrir tilætlaðan ramma, „munu
þeir ekki hika við að dæma aðgerðirn-
ar ómerkar,“ sagði Friedel.
Niðurstaða málaferlanna mun að
öllum líkindum fara eftir því hve vel
FDA hefur undirbúið sitt mál, til að
sannfæra dómstóla um að stofnunin
hafi lögsögu yfir sígarettum. Fram-
leiðendur segja FDA hafa farið út
fyrir lögsögu sína.
Annað mál sem til kasta dómstól-
anna kemur í þessum málaferlum er
hvort þær takmarkanir á auglýsing-
um sem stofnunin stefnir að brjóti
gegn tjáningarfrelsi tóbaksframleið-
enda, sem fyrsta grein stjórnaskrfe-
innar á líka að vernda.
Málflutningur FDA mun byggjast
fyrst og fremst á því, að stofnunin
hafi lögsögu yfir lyfjum og lækninga-
tækjum og því, að sígarettur verði
skilgreindar sem framleiðsla, sem
falli undir þetta hvort tveggja. Sígar-
ettur innihaldi níkotín, ávanabindandi
lyf, sem framleiðendur stjórni magn-
inu af, og sígarettur séu lækninga-
tæki („medical device“), þar sem fólk
fái níkotín úr sígarettum.
Löng málaferli í vændum
Enginn dregur í efa, að tóbaks-
framleiðendur stjórni því hve mikið
níkotín sé í sígarettum. Aðallaga-
þrætan mun snú^t.
um það, hverS
vegna framleiðend-
ur geri það og hver
sé tilgangur þeirra
með því. Fulltrúar
framleiðenda hafa
margsinnis haldið
því fram að níkotín-
magni sé stjórnað eingöngu til að
hafa áhrif á bragð og þéttleika fram-
leiðslunnar og að níkotín sé hvorki
ávanabindandi né lyf.
Með tilvísunum í eigin rannsóknir
tóbaksframleiðenda sýnir FDA fram
á að fulltrúar tóbaksframleiðenda
hafi lengi vitað um skaðsemi og
ávanabindandi eiginleika níkotíns.
FDA heldur meira að segja því fram,
að framleiðendur ráðskist vísvitandi
með níkotínmagnið í sígarettum til
að halda reykingamönnum háðum.
Það stoði því ekkert fyrir framleiðend-
ur að halda öðru fram í málaferl-
unum, sem gætu orðið löng.
Stefnan að minnka
reykingar ungmenna
um 50%
Tóbaksframleið-
endur hafa unnið öll
málaferli í 40 ár