Morgunblaðið - 19.08.1995, Blaðsíða 4
4 C LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995
Eitt hundrað ár frá fyrstu sýningu Cézanne í París
Misskilinn
snillingnr
HÉR ER nýleg ljósmynd af fjallinu frá sama sjónarhóli.
ÞEGAR gengið er um sveitirnar í
kringum Aix-en-Provance í Suður-
Frakklandi hlýtur mönnum að verða
hugsað til málverka kunnasta íbúa
borgarinnar fyrr og síðar, Paul Céz-
anne. Á síðustu tuttugu árum ævi
sinnar málaði hann ótal myndir af
Saint-Victoriefjalli og nánasta um-
hverfí þess. Bæjarbúum í Aix þótti
hins vegar ekki mikið til verka hans
koma.
í september verður opnuð sýning
á 200 myndum eftir Cézanne í
Grand Palais í París en þar á með-
al verða kunnustu verk hans frá
Provence-héraði. Sýningin, sem
haldin er í tilefni af því að hundrað
ár eru liðin síðan Cézanne hélt sína
fyrstu sýningu í París, mun fara til
Lundúna og Fíladelfíu á næsta ári.
„Monet er bara auga“
Sjálfum þótti Cézanne sér aldrei
takast nógu vel upp í list sinni, hann
var iðulega óánægður með verk sín
og taldi þau ekki í samræmi við þau
listrænu markmið sem hann setti
sér. íbúar í fæðingarbæ hans Aix
voru heldur ekki mjög hrifnir af list
hans, þeir fyrirlitu hann raunar og
útskúfuðu. Segja bæjarbúar nú að
hann hafi verið hinn dæmigerði mis-
skildi snillingur.
Cézanne hafði snúið aftur til Aix
árið 1882 að hluta til vegna þess
að honum hafði ekki gengið neitt
betur að vinna sér sess í París en í
heimabæ sínum. Verk hans voru
mun lengur að öðlast viðurkenningu
stórborgarinnar en verk impressjón-
istanna sem hann hafði sjálfur starf-
að með um hríð.
Hann fór fyrst til Parísar að
freysta gæfunnar árið 1861. Hann
kynntist þar danskfædda impress-
jónistanum Camille Pissaro sem sá
í verkum hans ýmis einkenni hinnar
nýju stefnu. Cézanne tók hins vegar
fljótlega að reyna að þróa þennan
stíl, hann vildi „gera impressjónis-
mann að einhverju varanlegu eins
og list safnanna". Honum þótti hið
vitsmunalega vanta í verk þessarar
stefnu, sagði að verk hennar væru
einungis lýsing á skynjun lista-
mannsins: „Monet er bara auga.“
Það var trú Cézanne að listamað-
urinn yrði að móta sína eigin sýn á
heiminn, „maður verður að sjá nátt-
úruna eins og enginn hefur séð hána
áður“. Sjálfur lagði hann áherslu á
form náttúrunnar. Verk hans eru
þó ekki hrein speglun náttúrunnar
heldur tjáning á þeim tilfinningum
sem form hennar vekja.
Viðurkenning
Cézanne vann að því allt til ævi-
loka að móta sinn eigin stíl, sína eig-
in sýn á náttúruna. „Eg verð að halda
áfram - ég einfaldlega verð að mála
náttúruna," skrifaði hann skömmu
fyrir andlát sitt í október árið 1906.
En þegar hér var komið sögu voru
Frakkar smátt og smátt að uppgötva
töfrana í verkum hans. Fyrsta sýning
hans í París árið 1895 vakti mikla
athygli og í kjölfarið eignaðist hann
nokkra unga fylgismenn. Cézanne
hefur reyndar oft verið talinn faðir
nútímamálaralistar.
Verk Cézannes voru hins vegar
lengi vel útilokuð frá bæjarlistasafn-
inu í Aix og komust ekki á veggi
þess fyrr en nokkrum árum eftir
dauða hans. Nú eru hins vegar
skipulagðar ferðir frá bænum til
þeirra staða sem Cézanne kaus helst
að stunda list sína á. Gatan sem
vinnustofa hans stóð við hefur og
verið nefnd í höfuðið á honum.
Svanhvít Egilsdóttir söngkennari í Vínarborg
Kennslan er mér allt
SVANHVÍT Egilsdóttir er borinn og
bamfæddur Hafnfirðingur og þar hóf
hún feril sinn sem tónlistarmaður.
Átta ára hóf hún píanónám hjá Ingi-
björgu Benediktsdóttur og sex árum
síðar var hún farin að leika á píanó
í bíói bæjarins. „Ég skil ekki hvemig
ég fór að því að túlka myndimar
með tónlist á þessum aldri þannig
að fólki líkaði," segir hún og hlær.
Hrakningar
Svanhvít hóf nám við Tónlistar-
skólann í Reykjavík sextán ára.
Kennari hennar var dr. Mixa en hjá
honum byijaði hún að læra að
syngja. Dr. Mixa átti reyndar eftir
að verða örlagavaldur í lífi Svanhvít-
ar löngu seinna þegar tékneskur eig-
inmaður hennar, Jan Morávek, var
á flótta undan nasistum í Þýskalandi
á stríðsárunum. Dr. Mixa útvegaði
Jan stöðu sem fyrsta klarinettuleik-
ara við óperuna í Graz þegar nas-
istar ætluðu að setja hann í herinn.
Að endingu þurftu þau hins vegar
að flýja frá Graz. Lentu þau í ótrú-
legum hrakningum á flóttanum sem
þau komust þó ósködduð frá, að
sögn Svanhvítar.
„Ég og Jan komum hingað heim
eftir stríðið. Ég hafði lofað Jan að
hér myndi allt verða betra en úti.
Það gekk hins vegar ekki eftir -
nema í mínu tilfelli. Mér var tekið
afskaplega vel en Jan ekki. íslensk-
um tónlistarmönnum þótti hann
ógna sér, þeir meinuðu honum jafn-
vel að starfa lengi vel. Jan var geysi-
lega hæfur tónlistarmaður. Hann
kunni á sextán hljóðfæri þegar hann
var sextán ára. 011 hljóðfæri hljóm-
uðu vel í höndum hans, jafnvel þau
sem aðrir töldu ekki góð. Hann var
ótrúlega næmur tónlistarmaður."
Tilurð kennara
Svanhvít hafði lært söng í Leipzig
á fjórða áratugnum. Um 1950 fór
hún til Ítalíu í frekara söngnám. Þar
kynntist hún Sigurði Demetz sem
síðar átti eftir að koma hingað til
lands að kenna söng. Seinna meir
stundaði hún nám í Salzburg. „Á
meðan ég var við nám þar voru aðr-
ir nemendur oft að koma til mín að
biðja mig um ráð. Ég sat því iðulega
við píanóið og leiðbeindi öðru fólki.
Ég var þannig farin að kenna án
Morgunblaðið/Sverrir
Svanhvít Egilsdóttir prófessor hefur kennt
söng í Vínarborg síðastliðin fjörutíu ár. Þessa
dagana heldur hún sitt árlega söngnámskeið
hér á landi í tíunda sinn. Þröstur Helgason
ræddi við Svanhvíti í tilefni þess um langan
og viðburðaríkan feril hennar.
þess að hafa nokkurntímann ætlað
út á þá braut. Ég hafði reyndar
gefið út þá yfirlýsingu að ég myndi
vilja taka mér flest annað fyrir hend-
ur en söngkennslu."
Frá Salzburg flutti Svanhvít til
Vínarborgar um 1960 þar sem _hún
tók að einbeita sér að kennslu. Áður
en langt um leið var henni boðin
kennarastaða við tónlistarakadem-
íuna í borginni sem hún þáði eftir
nokkrar fortölur. Nokkrum árum síð-
ar fékk hún þar prófessorsstöðu sem
hún gegndi í 23 ár. Á þessum tíma
segist hún hafa haft geysilega marga
góða nemendur sem náð hafa langt
í söngnum og nefnir hún sem dæmi
Robert Kerns, Renötu Holm, Gund-
ulu Janowitz og Helgu Dernesch sem
starfar nú við Metropolitan-óperuna.
„Helga sækir hjá mér tíma enn. Hún
kemur til að fá styrk og stuðning
auk þess sem það er nauðsynlegt að
láta fylgjast með röddinni.“
íslenskar raddir
Svanhvít segist einnig hafa haft
marga góða íslenska nemendur í
gegnum tíðina, s.s. Sigríði Ellu
Magnúsdóttur, Snorra Wiium, Þuríði
Baldursdóttur og Ingveldi Yr Jóns-
dóttur sem hún segir að sé geysilega
efnilegur söngvari. „Annars eru ís-
lenskar raddir einstakar. Þær eru
jafnhreinar og loftið og vatnið hér,
ómengaðar og náttúrulegar. Það er
líka einkennandi fyrir Islendinga
hvað þeir eiga gott með að tileinka
sér þessa tónlist, þeir taka fljótt við.
Þeir víla heldur ekki fyrir sér að
þurfa að hafa fyrir hlutunum sem
oft vill brenna við hjá erlendum nem-
endum mínum.“
Aðspurð segist Svanhvít eiga sér
marga eftirlætissöngvara hér á
landi. „Stefán íslandi og María
Markan voru miklir söngvarar. Mér
þykir líka Kristján Jóhannsson frá-
bær, hann sýnir mikla sönghæfni. _
Sömuleiðis er Kristinn Sigmundsson
með mjög fallega rödd.“
Á leiðinni heim
Svanhvít kennir enn úti í Vínar-
borg þótt tíu ár séu liðin síðan hún
hætti í háskólanum. „Kennslan er
mér allt,“ segir hún. Hópur nemenda
sækir einkatíma hjá henni og eru
þrír þeirra á námskeiði hennar hér.
Fá þeir að gista í húsi sem hún hef-
ur nýlega fest kaup á í Hafnarfirði.
Hefur hún lagt í þá fjárfestingu
vegna þess að hún vonast til að
geta flutt heim til íslands á næst-
unni. „Mér hefur alltaf liðið vel í
Vín en hér á ég heima og hvergi
annars staðar."
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 19. ÁGÚST 1995 C 5
EIN AF fjölmörgum myndum sem Cézanne málaði af Saint-Victoriefjalli.
íslensk ljósmyndun fær
góða dóma í Þýskalandi
ÍSLENSK ljósmyndsýning var
haldin í Krefeld í Þýskalandi á
dögunum á vegum Kjarvals-
staða. Þátttakendur voru fimm
ungir ljósmyndarar, Bragi Þór
Jósefsson, Éinar Falur Ingólfs-
son, ívar Brynjólfsson, Kristín
Bogadóttir og Þórdís Ágústs-
dóttir. Sýningin var hluti af ís-
lensku menningarhátiðinni sem
staðið hefur í sambandslandinu
Nordrhein-Westfalen síðan í
vor.
Gagnrýnendur Westdeutsche
Zeitung og Rheinische Post fara
lofsamlegum orðum um sýning-
una. I myndum Braga Þórs segja
gagnrýnendurnir að íslensk
náttúra kalli fram hughrif og
tilfinningar sem séu þeim fram-
andi. Einar Falur dregur fram
andstæður náttúru og mannlífs
á skýran og myndrænan hátt,
segir í dómi, og er dapurlegrar
bensínstöðvar í miðju hijóstrugs
landslags sérstaklega getið.
Myndir Ivars Brynjólfssonar
vekja upp spurningar um fram-
tíðina, þykir gagnrýnanda það
góð hugmynd og táknrænt að
taka myndirnar innan úr ófull-
gerðu húsi. Kristín Bogadóttir
kallar fram sérstæða fegurð í
myndum sínum; segir gagnrýn-
andi að mynd Kristínar af and-
liti með lokuð augu hafi draum-
FRÁ OPNUN sýningarinnar
í Krefeld.
kennt andrúm. Gagnrýnandi
bendir á hið leyndardómsfulla
og íróníska í myndum Þórdísar
Ágústsdóttur. I myndum hennar
er hinn kraftmikli blámi himins-
ins alsráðandi. Segir gagnrýn-
andi að landslagið í myndum
Þórdísar sé eins og leiksvið
mótífa hennar, fólks, dýra og
bygginga.
í öðrum heimi
þar sem þú býrð líka
Gunnar Ekelöf var meðal helstu skálda
Norðurlanda á öldinni. Landi hans Karl
Vennberg, sem lést fyrir skömmu, var
talinn í forystu sænskra skálda og gagnrýn-
enda. Jóhann Hjálmarsson fer nokkrum
orðum um hlut Vennbergs og segir frá minn-
ingum skáldsins og ritstjórans Olofs
Lagercrantz um Ekelöf. Heiti bókarinnar
er sótt í ljóð eftir Ekelöf: Ég bý í öðrum
heimi, en þú býrð þar líka.
hann í hópi áhrifa-
meiri gagnrýnenda og
menningarritstjóra.
Lengst inni í
rökkrinu
Meðal helstu ljóða-
bóka Vennbergs eru
frumraunin „Hymn
och hunger“ (1937),
„Halmfackla" (1944),
„Fiskefárd“ (1949) og
„Sju ord pá tunnelban-
an“ (1971), en fyrir
hana hlaut hann bók-
menntaverðlaun Norð-
urlandaráðs 1972.
Vennberg er oft nefndur í sömu
andrá og Erik Lindegren og þeir
tveir helstu skáld „fyrtiotalist-
anna“ svokölluðu. Þeir eru samt
ólíkir. Lindegren var torráðinn og
bölsýnn, en hjá Vennberg eru létt-
ari tónar. Hann beitti sjálfhæðni
og leitaðist við að yrkja sig í sátt
við umhverfið. Stjórnmálalega séð
Karl Vennberg
Olof Lagercrantz
Karl Vennberg fæddist í Bládinge
í Smálöndum 1910. Vennberg var
framarlega í flokki þeirra skálda
sem kennd eru við fimmta áratug-
inn og var alla ævi virkur í bók-
menntaumræðu. Hann kom fram
og starfaði með ungum skáldum
og lét sér mjög annt um þróun
ljóðlistarinnar. Um sína daga var
GIJNNAR Ekelöf 1957. „í fjarska en þó nærri.“ Ævisagnahöfund-
ar eru ekki sammála um áhrif drykkjusýki á líf hans og skáldskap.
var hann sósíalisti með trúarþörf.
Hann leyfði sér að yrkja um Guð
eða að minnsta kosti ávarpa hann
í ljóðum sínum.
„Lengst inni í rökkrinu / skaltu
búast til varnar“, orti Vennberg í
kunnasta ljóði sínu.
í eftirmælum sem ég hef lesið
um Karl Vennberg, en umfjöllun
um hann og verk hans er í fullum
gangi í Svíþjóð og víðar, er lögð
áhersla á manninn, hinn geð-
þekka og áhugasama bókmennta-
mann.
Ekelöf í augum Lagercrantz
Gunnar Ekelöf og Olof Lager-
crantz þekktust frá því um miðjan
þriðja áratuginn. Vinátta þeirra
var mjög náin og entist til æviloka
Ekelöfs 1968, en hann náði því
að verða sextugur. Skáldin áttu
margt sameiginlegt. Auk þess að
vera fjarskyldir voru þeir komnir
af yfirstéttarfólki og báðir áttu
geðveika foreldra, Ekelöf föður og
Lagercrantz móður.
Bók Lagercrantz sem kalla má
„vinarbók“ byggist á athugunum,
dagbókarbrotum og bréfum, með-
al annars frá Gunnari og Ingrid,
konu hans, til hjónanna Lagercr-
antz og Marinu. Um Ekelöf hefur
áður verið fjallað á mjög nærgöng-
ulan hátt, ekki síst í sex hundruð
síðna ævisögu eftir Carl-Olof
Sommar. En Lagercrantz gengur
lengra, einkum í lýsingum sínum
á takmarkalausri drykkju Ekelöfs.
Það sem einkenndi Ekelöf frá upp-
hafi kynna þeirra Lagercrantz var
óhófleg áfengisneysla.
Áfengið og það'að vera
utangarðs
Svo margt hefur verið skrifað
um drykkju skálda að það er
ómaksins vert að hyggja að því
sem jafn glöggur maður og Olof
Lagercrantz hefur að segja um
þetta efni. Hann nefnir mörg dæmi
um bágborið ástand skáldbróður
síns og það sem íþyngdi honum
eftir drykkju að sögn Ingrid Ekel-
öf. En hvorki Lagercrantz né
Ingrid eru reiðubúin til að dæma
Gunnar Ekelöf.
Að mati Lagercrantz var Ekelöf
í góðu jafnvægi og hamingjusamur
maður þrátt fyrir drykkju og til-
finninguna að vera utangarðs.
Sköpunarkrafturinn hélt aftur af
því sem var stjórnlaust og þrúg-
andi. Lagercrantz skrifar:
„Hlutverk áfengisins í lífi Gunn-
ars getur enginn skýrt fullkom-
lega. Áfengið er þar, en það sem
mestu skiptir er það sem Gunnar
kom til leiðar en ekki hvernig lífí
hann lifði. Áfengið fór illa með
hann og stytti líf hans en var líka
hvati til sköpunar. Því meira sem
ég velti þessu fyrir mér verður
augljósara hversu flókið það er.
Ekkert af því sem ég hef heyrt
eða lesið í óstöðvandi umræðu um
áfengismál gildir um Gunnar. Mig
grunar að það séu til álíka margar
tegundir drykkjusýki og mann-
eskjur sem drekka."
Heimsókn engilsins
Það er staðreynd að Gunnar
Ekelöf orti oft undir áhrifum
áfengis, „furstaljóðin“ og „undir-
heimaljóðin“ í síðari bókum hans
munu mörg þannig tilkomin.
í samræðum þeirra Lagercrantz
og Ingrid Ekelöf um drykkju
Gunnars lætur Ingrid eftirfarandi
orð falla: „En það er þegar hann
drekkur sem engillinn kemur til
hans. Það er þá sem hugmyndirn-
ar kvikna, honum vitrast hlutirnir.
Síðan vinnur hann úr þeim. Þetta
er eins konar undur.“
Þolinmæði Ingrid, lífsförunaut-
ar Ekelöfs, og óttinn við að allt
færi úr skorðum án hennar styrkti
hana og efldi. Henni er ljóst að
hún verður að standa vörð um
mann sinn. Samkvæmt fræðunum
er hann dæmigerður alkóhólisti
hvað sem Olof Lagercrantz segir.
Skáldið og bókmenntafræðing-
urinn Reidar Ekner hefur haft
umsjón með verkinu Gunnar Ekel-
öf: Skrifter (útg. Bonniers, átta
bindi, 2.500 síður). í Skrifter er
að fínna allt sem Ekelöf samdi og
þýddi og töluvert af áður óbirtu
efni. Ekelöf var snjall ljóðaþýðandi
og líka meistari prósans. Hann var
meðal þeirra fyrstu sem kynntu
franskan súrrealisma á Norður-
löndum.
Fá eða engin norræn skáld hafa
náð lengra en Gunnar Ekelöf í
ljóðlist sinni hvort sem hann var
staddur í sænskum hversdagsleika
eða býsönskum helgidómum.
Hann leitaði æ oftar til Grikklands
og Tyrklands, framandi menning-
ar sem var honum þó nákomin.
Hjá honum renna líf og dauði
saman í eitt og verða eins og Lag-
ercrantz bendir á „kvenvera með
sköp“ sem hann þrengir sér inn í
„með fæturna á undan og höfuðið
á eftir andstætt venju en eins og
ég fæddist".
í áður tilvitnuðu ljóði Ekelöfs
stendur:
Spyijirðu hvar ég sé
þá bý ég hér bak við fíðllin.
Það er í fjarska en ég er nærri.
Ég bý f öðrum heimi
en þú býrð þar líka.
i