Morgunblaðið - 20.08.1995, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
6 B SUNNUÖAGUR 20. ÁGÚST 1995
Veiðijakkar og buxur
á mjög góðu verði
Jakki m/lausu fóðri kr. 4.970
Buxurkr. 2.300
5% staðgrelðsiuafsláttur,
einnig af póstkröfum
greiddum innan 7 daga.
UTILIFf
GLÆSIBÆ - SÍMI 581 2922
MAIMNLÍFSSTRAUMAR
TÆIÍNlÆr hcegt ad segja s'ögufyrstu
hundrab ára kjamorkunnarf
ítilefni afhálfrar
aldar afinæli
sprengjunnar mildu
SVAR spurningarinnar er: Já. Við reynum. Fyrstu sextíu árin eru liðin.
Verulega líklega er hægt-að spá um hin óiiðnu fjörutíu. Fyrir nærri því
réttum 50 árum, eða 16 júlí 1945, var fyrsta kjamorkusprengjan sprengd
í Nevada-eyðimörkinni í Bandaríkjunum. Saga kjarnorkunnarvarþó hafin
áður. Gróflega má segja að hún hefjist upp úr 1935, þegar menn fara að
henda reiður á hvemig sé hægt að kljúfa kjarna með nifteindaskothríð.
Notum tilefni þessa hálfrar aldar „afmælis" og gerumst svo djörf að spá
um næstu fjörutíu árin, ef við segjum svo að sextíu séu liðin. Spádómar
um næstu íjörutíu árin eru settir fram með þó nokkrum líkindum, út frá
því sem hefur þegar gerst, og út frá því sem er verið að rannsaka sem stend-
ur og menn ætla að beina kröftum sínum að því að rannsaka á tuttugustu
og fyrstu öldinni. Lítum á helstu áfanga þessarar hundrað ára þróunar:
Forveri allra rannsókna var vita-
skuld afstæðiskenning Ein-
steins sem leiddi í ljós jafngildi orku
og efnismagns, hina frægu formúlu,
E=m c2. Forverar tilraunaspreng-
inga og orkufram-
leiðslu með kjarn-
orku verða á síðari
hluta íjórða ára-
tugar, er þýski
efnafræðingurinn
Otto Hahn klauf
kjarna fyrstur
manna og árið
1942, þegar ítalski
eðlisfræðingurinn Enrico Fermi bjó
til lítinn kjarnakljúf í Chicago. Helstu
áfangar hinnar tæknilegu hliðar þró-
unarinnar fram til okkar dags eru
síðan, vitaskuld:
1) Fyrrnefnd fyrsta sprengja
Bandaríkjamanna árið 1945.
2) Sprenging Bandaríkjamanna á
vetnissprengju við kjarnasamruna
árið 1952.
3) Sovétríkin koma sér upp kjama-
vopnum og koma á fót fyrsta kjarn-
orkuverinu. Síðasttalda atriðið er
árið 1954. (Englendingar koma sér
upp sínu fyrsta veri árið 1956).
4) Skip, fiugvélamóðurskip, ís-
brjótar og kafbátar verða kjamorku-
knúin. Þetta verður um og eftir 1960.
5) Afturkippur verður í framþró-
uninni vegna umhverfisslysa í kjarn-
orkuverum. Hér er átt við slysið á
Þrímílueyju í Bandaríkjunum árið
1979, en einkum Tsjemobyl-áfallið í
Úkraínu árið 1986. En önnur rekstr-
arslys urðu einnig í kjamorkuvemm,
á Englandi en einkum í Sovétríkjun-
um. Þessi slys urðu mjög til að við-
halda þeirri almennu andstöðu gegn
kjamorku sem var fyrir hendi áður
en þau urðu.
6) Árin 1991 og 1993 heppnast
eftir Egil
Egilsson
MÖRG orkuver sömu gerðar og við Tsjernobyl eru enn í notkun
austan gamla járntjaldsins. Rekstrarsljóri þessa vers við Vilníus
er áhyggjufullur.
að koma af stað hægfara kjarna-
samrana í alþjóðlegum rannsóknará-
ætlunum sem fara fram í Bretlandi
og í Bandaríkjunum. í seinna tilfell-
inu, í Prineeton, eru framleidd tíu
megavött!
7) 1995-2035 heldur áfram risa-
vaxin alþjóðleg rannsóknaráætlun
um hægfara kjarnasamrana. Menn
þreifa sig hægt áfram í átt til rekstr-
arhægs og efnahagslega hagkvæms
samrunaofns, sem fer á markað
skömmu eftir 2035. Umhverfís-
áhætta í mynd sprenginga í orkuver-
um og geymslu á langæjum geisla-
virkum úrgangi verður smám saman
úr sögunni að langmestu leyti. Með
notkun litíums ásamt tvívetni vferður
engin myndun nifteinda, sem leit út
fyrir að verða helsta vandamál samr-
unans um tíma. Aðeins er um að
ræða smávægilega geislavirkni á
málmhlífum kjarnaofnsins, sem úr-
eldast hægt.
8) Rannsóknir fara fram á næstu
öld með það markmið að hagnýta
kjarnorku til geimferða og rann-
sókna rúmsins. Slíkt hefur verið gert
í litlum mæli, þegar litlir kjarnakljúf-
ar hafa verið notaðir fyrir orkugjafa
í gervihnöttum. Hér er þó um að
ræða allt aðra notkun, með það fyrir
augum að knýja geimför og ná með
því álitlegu broti af ljóshraða. Þetta
er forsenda þess að ná að gagni út
fyrir sólkerfíð Tikkar með mælitæki
og mönnuð geimför. Aðferðir sem
er verið að velta fyrir sér eru þrenns
konar. í fyrsta lagi að sprengja litlar
kjarnasprengjur við „afturenda"
geimfarsins. Höggin rækju geimfarið
áfram. I öðra lagi myndi hægfara
kjarnasamruni (sjá lið 7) vera nýttur
þannig að hitun efnis með honum
gæfí útstreymi eldsneytis með marg-
földum hraða á við aðferðir hins
vanalega efnisbruna sem er notaður
nú. í þriðja lagi er metnaðarfyllsta
áætlunin sú að framleiða andefni sem
myndi breytast í orku með samrana
við venjulegt efni. Líkt og í fyrr-
nefndu aðferðinni myndi hitun efnis
valda útstreymi eldsneytis með ofur-
hraða. Með þessu móti nægir brot
úr grammi okkur til tunglferðar! Lík-
legt er að einhveijum af þessum
rannsóknaráætlunum hafi skilað
dijúgt áleiðis við lok þessa umrædda
tímabils.
TILBOÐ
ÓSKAST
í GeoTracker4x4, árgerð ’94 (ekinn 9 þús. mílur), Mitsub-
ishi Montero RS (Pajero) 4x4, árgerð '91, Chevrolet Blaz-
er S-10 Sport 4x4, árgerð '90, Mercury Sable árgerð ’87
og aðrar bifreiðar, er verða sýndar á Grensásvegi 9, þriðju-
daginn 22. ágúst kl. 12-15.
Ennfremur óskast tilboð í Pennine Campertjaldvagn, 6
manna, árgerð '91 og Landrover (langan) 4x4, árgerð '84.
Tilboðin verða opnuð á sama stað kl. 16.
SALA VARNARLIÐSEIGNA
Blab allra landsmanna!
- kjarni málsins!
VERALDARVAFSTUR/Berast sýkingar milli fólks án sýklaf
Misskilningur Pasteurs
ÁRIÐ 1923 kemur út bók í London
eftir Ethel Douglas Hume, sem hún
hafði tekið að sér að skrifa fyrir
Lupton, fyrrverandi þingmann. En
kveikjan að bókinni kom frá Dr. M.
Leverson, bandarískum lækni, sem
hafði fyrir tilviljun farið að grafast
fyrir um frægan franskan vísinda-
mann, Pierre Jacques Antoine Béc-
hamp, fyrir dauða þess merka manns
árið 1908.
I-fjós kom skjalfest saga, sem fallin
var í gleymsku og dá nokkram
áratugum áður. Hún snerist um átök
á vísindasviðinu á milli Béchamp og
Pasteurs. Þessir tveir menn voru
mjög ólíkir að gerð:
Béchamp var
skólabókardæmi
um vísindamann.
Hann kærði sig
kollóttan um met-
orð en hafði aldrei
nógan tíma til að
sinna vísindastörf-
um. Hann gerði
hveija uppgötvunina á fætur annarri
á sviði fruma, geijunar og lífeðlis-
fræði almennt. Pasteur var hins veg-
ar metorðagjarn hrokagikkur, sem
sveifst einskis við að fullyrða um
vísindarannsóknir sínar, en snerist
svo 180 gráður með kenningar sín-
ar, þegar hann loks viðurkenndi, að
skoðanir andstæðinga hans, aðallega
Béchamps, sem hann hafði áður lagt
sig í framkróka við að gera lítið úr
við hvaða tækifæri sem gafst, vora
réttar. Þá fullyrti Pasteur hins vegar
áð þetta hefði hann einmitt sjálfur
uppgötvað.
Það var meðal annars þessi eðlis-
munur þessara tveggja manna, sem
gerir að verkum að við sitjum í dag
uppi með vísindakenningar á sviði
ónæmisfræði og sjúkdómsvama, sem
eru vægast sagt vafasamar. Auglýs-
ingamaðurinn varð ofan á. Hann oln-
bogaði sig fram til metorða með sam-
ansafn af mistúlkunum í farteskinu
en hafði ekki nægan skilning til að
hirða líka eina merkustu uppgötvun
Béchamps.
Á æviskeiði Béchamps 1816-1908
var hann óumdeildur vísindamaður
en tók engan þátt í pólitík vísinda-
valdhafanna. Við dauða hans þurfti
níu heilar síður í ritinu Motiuer Sci-
entifique til að birta lista víndarit-
verka hans. Hann bar tíu vísindatitla
og þar að auki þijá heiðurstitla við
ævilok.
í bókinni er borið saman lið fyrir
lið allt það sem skrifað er á Pasteur
af vísindakenningum og borið saman
við það, sem Béchamp var áður bú-
inn að segja um hið sama. í Pasteur-
stofnuninni í Lille era taldar upp
átta uppgötvanir Pasteurs: Geijun
1857, svokölluð sjálfkrafa þróun
1862, rannsóknir á víni 1863, veiki
silkiorma 1865, rannsóknir á bjór
1871, illkynja sýklasjúkdómar 1877,
bólusetning við vírusum 1880 og
varnir gegn hundaæði 1885. Þegar
tekinn er saman árangurinn af því,
sem hann bar fram verður hann því
miður aðeins neikvæður. Tökum sem
dæmi varnir gegn hundaæði, sem í
alfræðiorðabókum er talið hans ótrú-
Iegasta afrek:
Hinn 18. janúar árið 1886 varþing-
að um árangur aðferða Pasteurs í
frönsku vísindaakademíunni. Prófess-
or Peter bar fram spurninguna: „Hef-
ur dauðsföllum vegna hundaæðis í
Frakklandi fækkað vegna þessara
lyfla?" Svar: Nei. „Hefur dauðsföllum
þá fjölgað síðan gripið var til mótað-
gerða?“ Svar: Já. „Hver er þá hagnað-
urinn?“ Því var ekki svarað en auðvit-
að var hagnaðurinn þeirra sem fengu
leyfí til framleiðslu á „lyfinu“!
Eins og við vitum eru bólusetning-
ar við sjúkdómum komnar frá kenn-
ingum Pasteurs. Vegna þesa er hann
almennt talinn til mestu vísinda-
manna læknavísindanna og bjarg-
vættur mannkyns. Bólusetningin er
talin koma í veg fyrir sjúkdóma sem
sýklar valda, en með henni er varn-
MANNVINURINN Louis
Pasteur.
arkefí líkamans virkjað og hrindir
þannig árás sýklaskarans, sem berst
eins og eldur í sinu frá manni til
manns. Frægustu dæmin í dag eru
inflúensufaraldramir, sem eiga að
spretta upp í Asíu og berast hingað
nokkram mánuðum seirina. Rétt er
að orða þetta „era taldir" áður en
annað kemur í ljós.
Það var nefnilega ein af megin-
uppgötvunum Béchamps og vísinda-
lega mjög vel studd fræðikenning,
að stjómendur frumanna, míkrósóm-
arnir, hefðu þann „hæfileika" að
safnast saman og mynda sýkla af
hvers kyns gerð! Hann kallaði þessar
lífverar reyndar míkrózyma. Þetta
þýðir að sýklasjúkdóraar berast ekki
endilega með sýklum milli fólks og
því tilgangslaust að bólusetja gagn-
vart slíku. Það þýðir einnig að lífver-
ur eru með efnið í alla sýkla í sér
frá fæðingu. Hvaða áhrif það era,
sem fá míkrósómana til að breyta
sér í eina eða aðra sýklagerð með
tilheyrandi afleiðingum, er enn
óþekkt. Gæti það verið hugurinn og
trú fólks? Alveg eins og það er vel
hugsanlegt að trú fólks á því að
bólusetning lækni það sé hin raun-
verulega lækning?
eftir Einor Þorstein