Morgunblaðið - 20.08.1995, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST 1995 B 7
FJÖLSNÆRDUR
FURÐUFUGL
Young samdi og hljóðritaði grúa
góðra laga á þessum árum, þó
ekki vildi hann gefa þau út.
Reyndar var hann í einskonar
stríði við útgáfu sína, Geffen, sem
meðal annars fór í mál við hann
og sakaði hann um að gera vísvit-
andi lélégar plötur. Eftir á að
hyggja er þó margt gott á Geffen-
plötum Youngs, meira að segja á
Trans, en hann lýsti því í viðtali
fyrir skemmstu að hann hafi tekið
þá ákvörðun í upphafi áratugarins
að byggja sjálfan sig upðp að
nýju, og til þess hefði hann þurft
að rífa ýmislegt gamalt og leggja
fyrir róða.
Hljóðskúlptúr úr
hljóðtruflunum
Tíunda áratuginn byijaði Yo-
ung með látum; hann sendi frá
sér snarpa ádeilu á MTV-sjón-
varpsrásina og sölumennskuna
sem gegnsýrir poppheiminn, This
Note’s for You. Myndband við lag-
ið var lengi bannað á MTV og þó
því banni hafi verið aflétt var það
aldrei sýnt í heild. Næsta plata á
eftir, Freedom, var enn sterkari,
og á henni beitt ádeila á vestrænt
þjóðskipulag, Rockin’ in the Free
World. Enn sótti hann í sig veðrið
með Crazy Horse-plötu, Ragged
Glory, og tveim tónleikaskífum,
Weld og Arc, en sú síðarnefnda
er einskonar hljóðskúlptúr úr
hljóðtruflunum og bjögun sem
klipptar voru af Weld. Þessar plöt-
ur þrjár féllu í kramið hjá nýrri
kynslóð rokkáhugamanna, sem
hreifst af Seattle-rokkinu og það
þótti mikil upphefð að fá að hita
upp fyrir Young og Crazy Horse
á tónleikum. 1992 kom svo
út einskonar fram-
hald Harvest,
Harvest Moon,
róleg plata
og myrk
þar sem
Young
fékk til liðs
við sig flesta
þá sem komu
að Harvest
upptökunum
og í kjölfarið
kom svo plata í
úgáfuröð MTV, Un-
plugged, þar sem Young
fór á kostum í gömlum
, lögum og nýjum, eins og
margir muna en þáttur-
inn var sýnd í Sjón-
varpinu fyrir nokkru.
Enn breytti
Young um stefnu,
aftur til rokksins
og tók upp
breiðskífuna
Sleeps With
Angels með
félögum
sínum í Crazy Horse, sem er með
mest seldu plötum hans til þessa.
Fýrir skemmstu kom svo út sjö-
unda breiðskífa Neils Youngs á
fimm árum, Mirror Ball, sem hann
vann með liðsmönnum Pearl Jam.
Sérkennilegur listamaður
Eins og ráða má af þessari
stuttu samantekt er Neil Young
sérkennilegur listamaður um
margt. Hann hefur átt erfitt mneð
að festa hugann við eina gerð tón-
listar en farið um víðan völl, allt
frá kassagítarblús í groddalegt
hrátt rafrokk og tölvupopp. Ekki
hafa allar tilraunir gengið upp og
menn greinir á um hvort fjöl-
breytnin sé til marks um hug-
myndaauðgi og sköpunargleði,
eða kæru- og stefnuleysi manns
sem sé sífellt að leita leiða til að
halda sér í sviðsljósinu. Enginn
frýr honum þó hæfielka og margt
af því sem hann hefur sent frá
sér er hæglega með því besta sehi
komið hefur út rokkyns og allt
gegnsýrt persónuleika Youngs.
Þannig er því til að mynda farið
með nýjustu plötu Youngs, Mirror
Ball, sem hann gerði með liðs-
mönnum Pearl Jam, eins og áður
er getið. Mikil var látið með það
í fjölmiðlum að hljómsveitarinnar
er ekki getið með nafni á umslag-
inu vegna deilna útgáfu sveitar-
innar og útgáfu Youngs, en á plöt-
unni sjálfri eru liðsmenn Pearl Jam
svo í skugga Youngs, að hún er
hrein sólóplata.
Neil Young verður fimmtugur
á þessu ári og þætti sjálfsagt
mörgum tími kominn að setjast í
helgan stein. Þó þessi áratugur
sé ekki nema hálfnaður er ekki
um að villast að hann er upp full-
ur með þrek og sköpunargleði
og þó mótsetningarn-
ar angri suma, gleðjast
aðrir sem kunna fjöl-
brejdninni vel.
Þó kanadíski tón-
listarmaðurinn Neil
Young verði fímmtug-
ur síðar á árinu hefur
hann sjaldan verið
afkastameiri. Árni
Matthíasson rekur
sögu hans og veltir því
fyrir sér hvort marg-
lyndi hans í tónlist sé
kostur eða löstur.
ROKKIÐ er komið af léttasta
skeiði, komið á sextugsaldurinn,
en það er nú svo að þegar rokk-
æði tekur menn, er ekki gott að
hætta. Þeir eru og legíó rokkar-
arnir sem hafa verið að í áratugi,
jafnvel allt frá því í árdaga, en
fáir þeirra eru enn að gera eitt-
hvað sem kalla má nýtt og/eða
ferskt, flestir láta sér nægja að
róa á vísan. Einn þeirra fyrrnefndu
er Neil Young, sem sent hefur frá
sér sjö breiðskífur á þessum ára-
tug og virðist ekkert klát á sköp-
unargleði og hugmyndaauðgi.
Neil Young er kanadískur,
fæddur í Toronto í nóvember
1945, og þó hann hafi búið í
Bandaríkunum mestan hluta
ævinnar hefur hanna alltaf haldið
kanadískum ríkisborgararétti.
Faðir hans var blaðamaður og fjöl-
skyldan oft á faraldsfæti, en þeg-
ar slitnaði upp úr hjónabandi for-
eldra hans 1960 fluttist Young
með móður sinni til Winnipeg,
þegar ákveðinn í að verða tónlist-
armaður. Snemma var hann farinn
að leika í hljómsveitum og stofn-
aði eina slíka sjálfur, en gekk illa
að halda sveitinni saman, því ekki
voru félagarnir eins áhugasamir
og hann. 1963 fluttust feðginin í
betra hverfi og Young í nýjan
skóla og þar stofnaði hann hljóm-
sveitina The Squires sem hermdi
eftir Hank Marvin og Skuggunum.
Enn má heyra áhrif frá Marvin í
gítarleik Youngs, þó heldur sé
stíllinn hrárri.
The Squires komust einhvern
veginn í hljóðver og tóku upp
tveggja laga smáskífu með leikn-
um lögum eftir Young. Platan
náði nokkurri hylli og sveitin fékk
nóg að gera; það mikið reyndar
að Young lagði í nokkur útgjöld
við að kaupa sér betri tól og líkbíl-
inn Mort sem átti eftir að reynast
honum vel, en um hann söng Yo-
ung eftirminnilega í laginu Long
May You Run. Síðla árs 1964 fóru
þeir félagar aftur í hljóðver en þær
upptökur litu aldrei dagsins ljós,
þó einhver laganna hafi skilað sér
á síðari breiðskífum Youngs. Til
gaman má geta að tæknimaður í
hljóðverinu sagði Young að hann
væri prýðilegur gítarleikari, en
ætti að láta það ógert að syngja.
Miklar kröfur
1965 kom bandaríski tónlistar-
maðurinn Steven Stills með sveit
sína til Kanada á tónleikaferð og
féll fyrir upphitunarsveitinni sem
var mun betri en hans eigin. Þá
var Young farinn að flétta saman
þjóðlagapopp og rokk af mikilli
íþrótt; tók rólega sveitaman-
söngva og rokkaði upp með hama-
gangi og látum. Þeir Stills náðu
einkar vel saman og Stills bað
Young að leita sig uppi ef hann
ætti leið um Los Angeles.
Um þetta leyti var Young á
krossgötum; hann var ekki sáttur
við hljómsveitina og hénni gekk
ekki vel að koma sér á framfæri
utan pöbbanna. Um tíma reyndi
hann fyrir sér sem þjóðlagasöngv-
ari og meira segja sem blússöngv-
ari, en tók upp lög fyrir Elektra
í New York, en kveikti engan
áhuga hjá útgáfunni. Til að hafa
í sig og á gekk Young til liðs við
rokksveitina Hermikrákurnar en
þegar sú lagði upp laupana þegar
söngvari hennar var handtekinn
fyrir liðhlaup seldu Young og fé-
lagi hans í sveitinni tækjakost
hennar, keyptu sér líkbíl, Mort
II., og héldu til Los Angeles að
leita að Steven Stills. Það var óðs
manns æði að leita að Stills í borg
þar sem þeir þekktu engan, en
þeir þráuðust við í nokkra daga,
keyrðu um allan daginn og sváfu
í bílnum á næturnar, en þegar
þeir loks gáfust upp alla von og
héldu af stað út úr borginni hittu
þeir hann á bensínstöð í úthverfi.
StiIIs tók Young fagnandi og áður
en varði voru þeir búnir að stofna
hljómsveit saman, Buffalo
Springfield.
Buffalo Springfield varð þegar
ein helsta hljómsveit Bandaríkj-
anna og samstarf þeirra Youngs
og Stills, eins ólíkir og þeir voru,
skerpti tónlist sveitarinnar, um
leið og hún var aðgengileg og
grípandi. Vinsældirnar og hið ljúfa
líf sem fylgdi átti þó ekkert allt
of vel við Young, í ljós kom að
hann var flogaveikur og hann
kunni illa við frægðina og afæt-
urnar. Young lýsti því síðar að
hann hefði alltaf verið að hætta í
sveitinni á þeim tveim árum sem
hún starfaði og eftir tónleika í
maí 1968 kvaddi hann félaga sína
og hóf sólóferil.
Klassísk rokkplata
Fyrsta sólóskifan, Everybody
Knows This is Nowhere, kom út
ári síðar og vakti athygli, ekki
síst fyrir þá sök að Young fékk
til liðs við sig rokksveitina Crazy
Horse, hækkaði enn í mögnurun-
um og gerði klassíska rokkplötu.
Þegar Nirvana og aðrar „grunge"
sveitir komu fram á sjónarsviðið
snemma á þessum áratug mátti
heyra að þær sóttu sitthvað til
fyrri tíma, og margir bentu á það
að tónlistarstefnuna nýju mætti
ættfæra beint til þessarar plötu
Youngs. í bland við „grunge" var
svo þjóðlagapopp og sveitasöngvar
eða sveitarokk; dæmi um það
hvaða stefnum Young átti eftir
að fýlgja til skiptis eða samtímis
næstu áratugina.
Samtímis því sem Young tók
upp sólóskífur og hélt tónleika
gekk hann til liðs við forðum fé-
laga sinn, Steven Stills, í tríói
hans og Davids Crosbys og Gra-
hams Nash, sem hét einfaldlega
Crosby, Stills & Nash. Hann lagði
dijúgt af mörkum á breiðskífunni
Deja Vu, sem er merkilegur minn-
isvarði um hippismann, lög Yo-
ungs eru áberandi veigamest á
plötunni. Onnur plata sem einnig
er merkileg í sögulegum skilningi,
er tónleikaskífan 4 Way Street,
og kom út 1971, en áður en lengra
yrði haldið á þeirri braut varð
Young svo önnum kafinn í sóló-
ferlinum að hann hætti í sveitinni.
Fyrsta plata Youngs sem seldist
að ráði var After The Gold Rush,
en á þeirri plötu er það Neil Yo-
ung lag sem flestir kannast líklega
við, Heart of Gold, sem fór á topp-
inn vestan hafs 1972. Næsta plata
á eftir var allt annarrar gerðar og
í þfiggja diska safninu Decade
segir hann um Heart of Gold, að
honum hafi snemma leiðst að
halda sig á miðjum veginum og
því haldið út í skurð; það væri
reyndar erfiðara að komast áfram
þar, en þar hitti hann skemmti-
legra fólk. Um þetta leyti varð
hann fyrir því áfalli að einn félag-
ar hans úr Crazy Horse, Danny
Whitten, lést úr ofneyslu fíkni-
efna. Platan sem hann tók upp
stuttu eftir það, Tonight’s the
Night, var átakanleg uppgjör við
fíkniefnin, svo átakanleg og myrk
að útgáfa hans, Reprise, neitaði
að gefa hana út fyrr en tveimur
árum eftir að hún var tekin upp.
í hennar stað sendi Young frá sér
nokkra miðlungsplötur til að fýlla
upp í samninginn. Það vakti svo
nokkra furðu að Young gekk aftur
til liðs við þá félaga Stills, Nash
og Crosby og hélt í gríðarlega
tónleikaferð um Bandaríkin;
mörgum fannst hann hafa brugð-
ist ímyndinni um sjálfstæða rokk-
arann sem gæfi frat í sölu-
mennsku og skrum.
Johnny Rotten og Elvis
Presley
Eftir að Crosby, Stills, Nash &
Young lognuðust útaf 1974 hljóð-
ritaði Young plötu þar sem ein-
faldleikinn réð ríkjum, en gaf ekki
út. Þá kom út Tonight’s the Night,
sem áður er getið, og Young tók
aftur upp samstarf við félaga sína
úr Crazy Horse. Eitthvað virtist
hann þó á báðum áttum, því
skömmu síðar stofnaði hann enn
eina hljómsveitina með Steven
Stills, sem entist ekki lengi.
Næsta plata, Comes a Time,
kom út 1978, var svo tekin upp í
Mekka sveitatónlistarinnar, Nas-
hville, og minnti á Harvest; hljóðl-
át og seiðandi og seldist enda vel
en ekki mikil metin með Young-
vina. Enn söðlaði hann um, kall-
aði til liðs við sig Crazy Horse
aftur og sendi frá sér Rust Never
Sleeps; með kraftmikiu keyrslu-
rokki í bland við rólegri man-
söngva. Rokklögin vilja margir
meina séu svar við pönkinu, sem
var hátt á þessum tíma, Never
Mind the Bollocks með Sex Pi-
stols kom út tveimur árum áður,
og Young sagði að rokksagan
væri ekki síður saga Johnnys Rott-
ens en Elvis Presleys. A þeirri
plötu kemur meðal annars fyrir
hinn frægi frasi „það er betra að
brenna yfir, en fjara út“ sem Kurt
Cobain notaði í sjálfsvígskveðju
sinni og Young hætti að flytja
lagið á tónleikum í kjölfarið.
Tónlistarmaður áratugarins
í lok áttunda áratugariuns var
Neil Young valinn tónlistarmaður
áratugarins í Bandaríkjunum og
vel að þeirri nafnbót kominn.
Níundi áratugurinn var Young-
vinum aftur á móti erfiður, því
þó Young hafi verið fjölhæfur og
óútreiknanlegur alla tíð fannst
mörgum sem steininn tæki úr þeg-
ar hann sendi frá sér plötuna
Trans 1982, þar sem tónlistin var
að mestu spiluð á hljóðgervla og
Young söng í gegnum Vocoder-
hljóðgervil. Fleiri sérkennilegar
plötur fylgdu í kjölfarið þó á
milli hafi verið margr sem
vel var gert. Þeir sem
kost áttu að komast
yfir ólöglegar út-
gáfur undu þó
vel við sitt, því