Morgunblaðið - 25.08.1995, Blaðsíða 27

26 FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 25. ÁGÚST 1995 27
I
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EFN AH AGSLEGT
JAFNVÆGI í VEÐI
RÍKISSTJÓRNIN og þingflokkar hennar munu á næst-
unni þurfa að kljást við erfiðasta verkefni sitt, frá-
gang fjárlagafrumvarpsins fyrir næsta ár. Ríkisstjórnin
hefur boðað, að hún muni lækka ríkissjóðshallann um helm-
ing 1996 og draga enn úr honum árið eftir, þannig að ríkis-
búskapurinn verði hallalaus árið 1998. Þetta er markmið,
sem stuðningsflokkar ríkisstjórnarinnar þurfa að standa
við, þótt það kunni að reynast erfitt. Áþekk markmið voru
sett í upphafi síðasta kjörtímabils en náðust ekki, eins og
kunnugt er. Minna má á varnaðarorð Friðriks Sophussonar
fjármálaráðherra að undanförnu þess efnis, að vá sé fyrir
dyrum verði ekki gripið til ráðstafana nú til að eyða ríkis-
sjóðshallanum.
Þingmenji geta í þessum efnum tekið sveitarstjórnar-
menn sér til fyrirmyndar. Sveitarfélögin hafa safnað skuld-
um eins og ríkissjóður og nam halli þeirra sjö milljörðum
1994, en samkvæmt upplýsingum Þjóðhagsstofnunar eru
horfur á, að hallinn minnki í 3-4 milljarða á þessu ári. Þar
eru sveitarstjórnarmenn feti framar þingmönnum.
Fjármálaráðherra skýrði frá því fyrr í sumar, að ríkis-
sjóðshallinn fyrri helming ársins hafi verið milljarði lægri,
en áætlanir gerðu ráð fyrir. Horfur væru á því, að hallinn
á árinu í heild verði 7,5 ipilljarðar króna, eða sama upphæð
og fjárlög gera ráð fyrir. Gangi þetta eftir er um talsverð-
an bata í ríkisfjármálum að ræða, en reynsla síðustu ára
hefur verið sú, að hallinn hefur verið langt umfram fjárlög-
in. Rétt er þó að minna á, að Ríkisendurskoðun telur, að
hallinn í ár verði 8,5 milljarðar, eða milljarði hærri en fjár-
málaráðherra reiknar með.
Ástæðan fyrir því, að afkoma ríkissjóðs hefur farið batn-
andi að undanförnu, er fyrst og fremst sú, að vaxandi efna-
hagsumsvif í þjóðfélaginu hafa aukið tekjur ríkissjóðs.
Þann bata þarf að nota til að eyða ríkissjóðshallanum.
Hættan sem við blasir er, að ráðherrarnir og stjórnarþing-
menn vilji nota féð til að auka fjárframlög til gæluverkefna
og til að létta af sér þrýstingi hagsmunahópa. Slíkt má
ekki gerast, því efnahagslegt jafnvægi í þjóðarbúinu er í
veði.
BREYTT NEYSLA EN
ÓBREYTT FRAM-
LEIÐSLA
AF SAMSETNINGU kjötfjallsins í landinu sést greini-
lega hversu mikil grundvallarbreyting hefur orðið á
neysluvenjum íslendinga. Það eru fyrst og fremst hinir
feitu frampartar Iambakjötsins, sem ekki hljóta náð fyrir
augum neytenda þrátt fyrir að saltkjöt og súpukjöt sé um
helmingi ódýrara kjöt en læri og hryggir.
Alls er gert ráð fyrir að tvö þúsund tonn af dilk&kjöti
verði óseld þegar núverandi verðlagsári lýkur en kindakjöts-
framleiðslan á síðasta ári nam 8.800 tonnum. Það liggur
því nærri að ekki hafi tekist að selja fjórðung framleiðslunn-
ar.
Þetta er vandamál, sem sauðfjárbændur verða að horfast
í augu við, því litlar sem engar líkur eru á að neyslan
færist aftur í fyrra horf. Mun meiri líkur eru á að þessi
þróun haldi áfram með nýjum kynslóðum. Sá tími er löngu
liðinn að dilkakjöt sé ein helsta uppistöðufæða íslenskra
fjölskyldna. Vissulega munu íslendingar ávallt borða lamba-
kjöt en það verður fyrst og fremst fitulítið og ófrosið kjöt,
sem neytendur munu falast eftir og ekki í sama magni og
áður.
Bændur verða að bregðast við þessari þróun þó að það
muni kosta mikla fækkun og uppstokkun í röðum sauðfjár-
bænda. Ef enginn vill borða kjötið er fáránlegt að halda
áfram framleiðslu. Auðvitað á sauðfjárrækt að geta verið
arðbær atvinnugrein. Hún mun hins vegar ekki byrja að
skila hagnaði fyrr en að framleiðslan tekur mið af markaðn-
um og smekk neytenda í stað þess að byggjast á eins kon-
ar „sovésku“ kvótakerfi.
Litlar líkur eru á, að vandi sauðfjárbænda verði leystur
með útflutningi, þótt ekki sé ástæða til að gera lítið úr því
markaðsátaki, sem staðið hefur yfir að undanförnu. Hins
vegar bendir margra ára reynsla til að erfitt verði að ná
fótfestu fyrir íslenzkt lambakjöt á erlendum mörkuðum,
_ svo nokkru nemi.
—&k— - .....— • - ' •• -
50 ár frá fyrsta áætlunarflugi til Kaupmannahafnar
GAMLI-PÉTUR tilbúinn til flugs í Skeijafirði, sem þá var hluti af athafnasvæði breska
setuliðsins. Farþegarnir 15 sem stigu á land í Skeijafirði 27. ágúst árið 1945 voru fyrstu
farþegarnir sem komu til Islands með áætlunarfl ugi ns er Guðrún Samúelsson að því
er talið er, Sigurður Sigurðsson verkfræðingur og Jóhannes Zoega verkfræðingur, Jó-
hannes R. Snorrason flugstjóri, Magnús Guðmundsson aðstoðarflugmaður, Örn O. Johnson
framkvæmdastjóri FÍ og Erling Ellingsen flugmálastjóri. Fyrir aftan hann er Friðrik Ein-
arsson læknir ásamt Ingeborg Einarsson, eiginkonu sinni, og Halldóri syni þeirra. Við
hlið þeirra stendur Anna la Cour ásamt barni sínu. Fyrir framan þau er Guðmundur Vil-
hjálmsson stjórnarformaður FÍ og Ellen Benediktsson, ekkja Jóns Benediktssonar tann-
læknis, með sonum sínum tveimur. Aftast til hægri er Vilhelm Zebitz og að því talið
er Inger Löchte Blöndal. I hópi farþega var einnig Björn Jónsson.
Sögnleg fer ð
Gamla-Péturs
í dag er haldið upp á
það með athöfn í Kaup-
mannahöfn að hálf öld
er liðin síðan Catalina-
flugbátur Flugfélags ís-
lands sem bar ein-
kennisstafina TF-ISP,
hélt í fyrstu Kaup-
mannahafnarför sína.
Olafur K. Magnússon
ljósmyndari Morgun-
blaðsins var viðstaddur
á sínum tíma þegar flug-
báturinn sneri heim.
FLUGIÐ markar upphaf
áætlunarflugs frá íslandi
til Kaupmannahafnar. Ca-
talina-flugbátarnir voru í
daglegu tali kallaðir Köturnar, en
alsiða var að kalla TF-ISP Gamla-
Pétur. Vélin var keypt árið 1944 í
Bandaríkjunum og varð fyrsta ís-
lenska flugvélin til að fljúga á milli
landa þegar hún kom til íslands frá
New York í október það ár.
Millilent í Skotlandi
Gamli Pétur hafði flogið fyrir fyrri
eigendur, United Rubber Company,
í Suður-Ameríku og meðal annars
flutt banana. Hún sinnti eftirlitsflugi
í Miami þegar Örn 0. Johnson fram-
kvæmdástjóri Flugfélags íslands
hafði spumir af henni og keypti fyr-
ir ríflega 71 þúsund dali á þávirði.
Stálhúsgögn hf. smíðaði innrétt-
ingar í vélina veturinn fyrir fyrsta
millilandaflugið og rúmaði hún 22
farþega. Flugþol vélarinnar var um
Morgimblaðið/Ólafur K. Magnússon
ÁHÖFN TF-ISP í fluginu til og frá Kaupmannahöfn, f.v. Magnús
Guðmundsson aðstoðarflugmaður, Jóhann Gíslason loftskeytamað-
ur, Sigurður Ingólfsson vélamaður og Jóhannes R. Snorrason flug-
stjóri. Sama áhöfn var í fyrsta flugi FI til Skotlands, 11. júlí 1945,
að öðru leyti en því að Smári Karlsson var þá aðstoðarflugmaður.
LOFTLEIÐIR hófu að fljúga til Kaupmannahafnar 17. júní 1947 og þá tók Ólafur K. Magnússon ljós-
myndari Morgunblaðsins þessar myndir á flugvellinum í Kastrup og tollafgreiðslunni. Á yfirlitsmynd-
inni sést í Heklu, Skymaster-flugvél félagsins, fyrir utan flugvöllinn. Á hinni myndinni er frá hægri
danskur tollvörður, kona sem ekki er vitað hver er, Ólöf Pálsdóttir, eiginkona Sigurðar Bjarnasonar
ritsljóra Morgunblaðsins, Þóra Steingrímsdóttir, Páll Jónsson fréttaritari Morgunblaðsins og Vilborg
Óladóttir flugfreyja.
20 klukkustundir og því hefði hún
getað flogið án millilendingar til
Kaupmannahafnar, en að skipan
herstjórnar var höfð viðdvöl í Largs
Bay nálægt Glasgow. Þangað hafði
fyrsta millilandaflugi með farþega
verið heitið rúmum mánuði áður.
Gamli Pétur lagði upp í Skeijafirði
klukkan 9.22 að morgni 22. ágústs
1945 og voru fímm í áhöfn, Jóhann-
es Snorrason flugstjóri, Magnús
Guðmundsson aðstoðarflugmaður,
Jóhann Gíslason loftskeytamaður og
Sigurður Ingólfsson vélamaður, auk
ónefnds Breta sem var leiðsögumað-
ur eða „navigator".
Um borð voru 10 farþegar og
hélt helmingur þeirra, tveir Islend-
ingar og þrír Danir, áfram frá Skot-
landi til Kaupmannahafnar. Vélin
lenti í Largs Bay klukkan 15.34 og
hafði þá verið sex klukkustundir og
tólf mínútur á leiðinni. Áhöfn og
farþegar urðu að gista
nokkrar nætur í Skotlandi,
þar sem slæmt veður 23.
ágúst kom í veg fyrir að
upphafleg flugáætlun
stæðist, en meðal annars
var rigning og þoka yfir Norðursjó
og Danmörku. Veðrið skánaði þó og
tuttugu mínútur yfir ellefu að morgni
25. ágústs hélt vélin frá Largs Bay.
í Morgunblaðinu 28. ágúst rekur
Jóhannes Snorrason flugstjóri ferða-
söguna. Flogið var yfir Helgoland
og Kielarskurð. „Flogið var lágt yfir
Kiel og þótti flugmönnunum mikil
eyðilegging vera þar. Komið var til
Hafnar kl. 15.40 og lent í flugstöð
danska flotans."
íslensku flugmennirnir höfðu sent
skeyti til sendiráðs íslands í Höfn
um ferð sína, en það skeyti barst
ekki fyrr en eftir að flugvélin var
komin til Hafnar. „í flugstöðinni
tóku breskir hermenn á móti flugvél-
inni og var símað þaðan til að láta
sendiráðið vita um komu flugbáts-
ins. Komu brátt þau Tryggvi Svein-
björnsson sendiráðsritari og Anna
Stefánsson til að taka á móti flug-
mönnunum og farþegum," segir í
blaðinu.
Fjölmenni fagnaði farþegum
Gamli-Pétur var ein fyrsta far-
þegavél sem lenti í Kaupmannahöfn
eftir stríð og vakti flugið talsverða
athygli í dönskum blöðum fyrir vikið.
Eftir tveggja daga viðdvöl var
haldið heim á leið. Lagt var af stað
klukkan 7.40 að morgni 27. ágústs
og flogin sama leið tii baka. Heim-
ferðin gekk vel í alla staði, og flutti
Gamli Pétur 15 farþega, tólf full-
orðna og þrjú börn. Vélin lenti á
Skeijafirði rétt fyrir klukkan hálftiu
um kvöldið eftir flug í dimmviðri.
Breska hemámsliðið réð flughöfn-
inni og hafði almenningur ekki að-
gang að henni, sem fundið er að í
áðurnefndri forsíðufrétt Morgun-
blaðsins, enda hefði verið viðeigandi
að leyfa fólki að taka á móti vélinni
þegar hún kom úr jafn sögulegri
ferð. En þegar fréttist að vélin væri
á leiðinni og að farþegar myndu
koma á lögreglustöðina til tolleftir-
lits og vegabréfsskoðunar „safnaðist
allmikill fjöldi fólks saman fyrir utan
stöðina í Pósthússtræti."
í Skeijafírði voru þó staddir Örn
O. Johnson framkvæmdastjóri Flug-
félags íslands og Guðmundur Vil-
hjálmsson formaður stjómar félags-
ins, Agnar Kofoed-Hansen, flugmála-
ráðunautur ríkisstjórnarinnar, blaða-
menn og nokkrir fleiri. Öm minnti á
þýðingu þessa flugs og að góð reynsla
væri af ferðinni. Að vísu
myndi Flugfélag íslands
tapa á ferðum þessum, þar
sem vélin væri tekin úr
áætlunarferðum innan-
lands á meðan. Hins vegar
væri ákveðið að fijúga aftur og hefðu
það margir beðið um far með flugvél
frá Kaupmannahöfn, að hægt væri
að taka eins marga farþega og vélin
bæri í þremur ferðum.
Það varð úr að þriðja millilanda-
flugið á vegum Flugfélags íslands
var farið í september, sömu leið og
fyrr og fyrir árslok höfðu 56 farþeg-
ar flogið milli landa á vegum félags-
ins.
Traustir en kaldir
Flugfélag íslands og Loftleiðir
áttu samtals fimm Catalina-flug-
báta, fyrmefnda félagið átti auk
Gamla-Péturs þá Sæfaxa og Ský-
faxa, en Loftleiðir átti Vestfirðing
og Dynjanda. Þeir þjónuðu íslensk-
um flugfarþegum í tæp 20 ár, voru
stærstu flugvélar landsins lengi vel
og höfðu bæði mikið burðarþol og
flugþol. Seinasti Catalina-flugbát-
urinn í notkun hérlendis kom hingað
árið 1954 og flaug fyrsta árið á
vegum Flugmálastjómar, sem TF-
FSD. Hún varð síðan TF-RÁN og
flaug fyrir Landhelgisgæsluna til
1963.
Flugbátamir voru óupphitaðir og
því gat farþegum og áhöfn orðið
óþægilega kalt, hefðu menn ekki
rænu á að klæðast þykkum skjól-
klæðum. Vélarnar höfðu ekki þrýsti-
klefa og því var ómögulegt að fljúga
ofar veðrum, en fyrrgreindir kostir
vélanna gerðu þær afar vinsælar
eins og löng saga þeirra sýnir glöggt.
Millilenti í
Skotlandi að
kröfu Breta