Morgunblaðið - 26.08.1995, Blaðsíða 27

26 LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
3lf**9ÍniÞIfifri
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
STJÓRNARFORMAÐUR
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FLUG150 AR
ÞESS VAR minnzt með viðhöfn á Kastrupflugvelli í
gær, að hálf öld er liðin frá því flugsamgöngur hóf-
ust milli Reykjavíkur og Kaupmannahafnar. Fyrsta ís-
lenzka farþegaflugvélin, Catalina-flugbátur Flugfélags
íslands, lenti í Kaupmannahöfn síðdegis 25. ágúst 1945
með fimm farþega, tvo íslendinga og þrjá Dani. Hálfri
öld síðar er þessi flugleið einhver sú fjölfarnasta hjá Flug-
leiðum hf., arftaka Flugfélags íslands og Loftleiða. Tugir
þúsunda íslendinga, Dana og fólks af fjölbreyttasta þjóð-
erni ferðast árlega milli höfuðborganna, sem um aldir
tengdust svo nánum böndum.
Otrúlegar breytingar hafa orðið á þessum 50 árum, sem
liðin eru frá fyrsta fluginu, bæði í löndunum tveimur og
Evrópu allri. ísland og Danmörk voru að losna undan
erlendu hernámi og Evrópa var illa leikin eftir styijaldar-
átökin. Herstjórnir bandamanna höfðu enn afskipti af öllu
flugi og það er einkennandi fyrir þetta fyrsta flug milli
Reykjavíkur og Kaupmannahafnar, að það fór fram milli
tveggja herflugvalla.
Við þessar aðstæður þurfti svo sannarlega framsýni,
kjark og þor, jafnt fyrir áhöfn sem farþega, til að hefja
svo langt farþegaflug með ófullkomnu farartæki, þegar
miðað er við flugtækni og þægindi í þotum nútímans. En
brautryðjendurnir höfðu fyrrgreinda eiginleika, þeir Örn
Johnson, frarnkvæmdastjóri Flugfélags Islands, Guðmund-
ur Vilhjálmsson, stjórnarformaður, að ógleymdri áhöfn
Catalina-flugbátsins undir forustu Jóhannesar R. Snorra-
sonar, flugstjóra.
Annar íslenzku farþeganna í fyrsta Kaupmannahafnar-
fluginu var Bergur G. Gíslason, varaformaður stjórnar
Flugfélags íslands. Honum ásamt fjórum af fimm eftirlif-
andi úr áhöfn Catalina-flugbátsins var boðið af Flugleiðum
að vera viðstaddir athöfnina á Kastrupflugvelli í gær. Það
var að sjálfsögðu vel til fundið, því þjóðin öll stendur í
þakkarskuld við þessa brautryðjendur í íslenzku farþega-
flugi. En jafnframt ber að minnast þeirra, sem látnir eru,
með þakklæti og virðingu.
Fáar þjóðir eiga jafnmikið undir góðum, traustum og
skjótum samgöngum og íslendingar. Mjór er mikils vísir
og það á sannarlega við um millilandaflugið, sem hófst
sumarið 1945 á vegum Flugfélags íslands. Farþegafjöld-
inn þetta fyrsta ár var 56 manns, en á síðasta ári fluttu
Flugleiðir yfir 800 þúsund manns milli landa. Slíkur árang-
ur í íslenzkum samgöngum og atvinnusögu er ævintýri
líkastur.
KÍNVERJAR SÝNA
KLÆRNAR
MÁL andófsmannsins Harry Wu vekur upp margar
spurningar um stöðu Kínveija í heiminum. Wu er
bandarískur ríkisborgari en sat nítján ár í kínvérskum
fangabúðum og hefur háð þrotlausa baráttu fyrir auknum
mannréttindum í Kína. Hann var handtekinn þann 19.
júní en hefur nú verið vísað úr landi eftir að hafa verið
dæmdur í fimmtán ára fangelsi fyrir „njósnir".
Meðferð Kínverja á Wu minnir um margt á gúlag-
stefnu Sovéttímans í sinni verstu mynd. Andófsmenn eru
látnir játa á sig upplognar sakir og réttarhöld sett á svið.
Kínveijar áttu fárra annarra kosta völ en að vísa Wu úr
landi. Kvennaráðstefna Sameinuðu þjóðanna verður haldin
í Peking í næsta mánuði og beinist athygli heimsins að
Kína af þeim sökum. Fjöldi andófsmanna, sem ekki eru
jafnþekktir og Wu, situr hins vegar enn í haldi.
Því verður ekki á móti mælt að gífurlegar breytingar
hafa átt sér stað í Kína að undanförnu. Efnahagslíf lands-
ins hefur tekið stakkaskiptum, að minnsta kosti í suður-
hluta Kína, og má í raun segja að markaðskerfi hafi leyst
kommúnisma af hólmi á stórum svæðum. Lítið fer aftur
á móti fyrir pólitískum umbótum og mál Wu sýnir svo
ekki verður um villst að Kínveijar hika ekki við að bjóða
umheiminum birginn. Afstaða þeirra til lýðræðisumbóta
í Hong Kong er heldur ekki traustvekjandi. Stjórnvöld í
Peking virðast staðráðin í að virða kröfur þegna sinna
um aukið frelsi og lýðréttindi að vettugi og halda fast í
þær kúgunaraðferðir, sem er betur fer heyra sögunni til
í flestum fyrrverandi kommúnistaríkjum.
Að lifa af í Sovétríkjunum og reisa Rússland
úr ösku kommúnismans
Trúiner
nauðsynleg
Mítrópólít Pítirím erkibiskup er einn af þeim
sem hvað mest hafa unnið að því að endur-
reisa rússnesku rétttrúnaðarkirkjuna á undan-
fömum árum. Pítirím er nú á íslandi og skráði
Karl Blöndal skoðanir hans á rússnesku þjóð-
lífí um þessar mundir o g hlutverki kirkjunnar.
RÚSSNESKA rétttrúnaðar-
kirkjan er að eflast að völd-
um og áhrifum í Rússlandi
eftir ofsóknir og erfiðleika
á tímum Sovétríkjanna. Mítrópólít
Pítirím, erkibiskup af Volokolamsk,
hefur átt stóran þátt í því að kirkjan
endurheimti sess sinn. Hann var að-
stoðarmaður Aieksíjs I. patríarka, yf-
irmanns rétttrúnaðarkirkjunnar, á
dögum kalda stríðsins og í tíð Míkha-
íls Gorbatsjovs sat hann á fulltrúa-
þinginu þar til það var lagt niður og
lagði drög að lagasetningu um mál-
efni kirkjunnar. Pítirím er nú staddur
á íslandi og fyrir hádegi í dag mun
hann haida litúrgíu í Háteigskirkju
fyrir Rússa sem búsettir eru á Is-
landi. Hann er hingað kominn til að
skíra barnabarn systur sinnar.
„Prestar máttu ekki vera í pólitík
í Sovétríkjunum, en það breyttist á
tíma Gorbatsjovs," sagði Pítirím í
samtali við Morgunblaðið. Þegar rétt-
ur kirkjunnar manna tii afskipta af
stjórnmálum var rýmkaður fór Pítirím
á þing. Þar var hann í nefndarstörfum
og vann einkum að málefnum kirkj-
unnar. „Það var erfitt vegna þess að
iögfræðinga skorti sérþekkingu til að
smíða nýja löggjöf. Við Aleksíj II.,
núverandi patríarki, unnum saman að
þessu máli.“
Pítirím varð útgáfustjóri kirkjunnar
þegar hann var aðstoðarmaður
Aleksíjs I. Vegna stjórnarfarsins í
Sovétríkjunum var útgáfustarfsemi
kirkjunnar þó nokkrar skorður settar
og það var helst á sviði tónlistar, sem
hægt var að segja að hann hefði fijáls-
ar hendur. Þegar hann fór á þing
notaði hann stöðu sína einnig til að
sinna menningarmálum, svo sem að
gefa út kirkjutónlist. „Ég fór á þing
til að sinna áhugamálum mínum,“
sagði Pítirím. „En ég tók upp erfið
mál og varð helsti fulltrúi kirkjunnar
í hópi, sem ekki mátti líta framhjá."
Hann var fyrsti rússneski kirkju-
maðurinn í Sovétríkjunum, sem tók
sæti á fulltrúaþinginu. Hann kvaðst
hafa verið valinn vegna þess að hann
var sá maður kirkjunnar, sem mest
bar á í Moskvu. Hann lét til sín taka
í menningarmálum, landbúnaðarmál-
um og barðist fyrir því að rússneskir
hermenn, sem sendir voru til Afganist-
an, nytu réttar síns. Framganga hans
í því máli varð upphafið að kynnum
hans af Míkhaíl Gorbatsjov, sem þá
var við völd, og urðu þeir góðir vinir.
Síðar bauð Pítirím sig fram til hér-
aðsráðs Moskvu. Tveir kommúnistar
buðu sig fram á móti honum og urðu
úrslitin þau að erkibiskupinn fékk 98%
atkvæða.
Pítirím var 11. barn foreldra sinna.
Faðir hans var prestur. í rétttrúnaðar-
kirkjunni er málum þannig háttað að
þeir prestar, sem ekki gerast munk-
ar, mega kvænast og er jafnvel ætl-
ast til þess. Hins vegar geta prestar
ekki komist til hærri metorða innan
kirkjunnar nema þeir séu munkar.
„Faðir minn var handtekinn árið
1930 og þá ákvað ég, fjögurra ára,
að verða prestur. Ég valdi þá leið að
eiga ekki fjölskyldu. í skóla gekk ég
hvorki í frumkvöðlahreyfinguna, né
Komsomol [hreyfingar sovéska
kommúnistaflokksins fyrir ungt
fólk],“ sagði Pítirím. „Það hafa verið
prestar í fjölskyldu minni þijár aldir
aftur. Forfeður mínir voru trúboðar
og komu upphaflega til fæðingarborg-
ar minnar á 17. öld til að kristna
heiðna þjóðflokka, sem þá bjuggu á
þessum slóðum.“
Faðir Pítiríms var aldrei ákærður
og látinn laus árið 1933. Hann var
orðinn heilsuveill eftir prísundina og
lést árið 1937.
„Hann var áhrifamikill þar, sem
hann starfaði," sagði Pítirím. „Eftir
byltingu studdi hann Tíkhon patr-
íarka, sem átti í útistöðum við yfir-
völd af því að þau vildu gera út af
við kirkjuna, og þess vegna var hann
handtekinn.“
Sjálfur átti Pítirím ekki auðvelda
daga í Sovétríkjunum, en fjölskyldan
var sterk.
„Þetta var að mörgu leyti erfitt líf,“
sagði Pítirím. „í fjölskyldu minni er
sterk sjálfstæðishefð. Bræður mínir
voru verkfræðingar, en enginn þeirra
var í kommúnistaflokknum. Þeir kom-
ust í sínar stöður af verðleikum. Það
er stolt í fjölskyldunni og við reyndum
að halda sjálfstæði okkar með því að
haga okkur þannig að við lentum aldr-
ei upp á kant við kerfið. Mín mesta
heppni var að Aleksíj I. patríarki
skyldi velja mig til að vinna hjá sér.
Hann hafði umsjón með menntun
minni. Patríarkinn var mjög strangur
og hrósaði mér aldrei. En hann forð-
aði mér frá því að gera vitleysur.
Hann fékk mér aldrei ný störf nema
hann væri viss um að ég héldi sjálf-
stæði mínu.“
Bórís Jeltsín, forseti Rússlands,
hvarf af sjónarsviðinu í tíu daga fyrr
í mánuðinum. Samtalið við Pítirím fór
fram áður en Jeltsín birtist aftur í gær
og spurði erkibiskupinn þá hvaða af-
sökun hann hefði notað í þetta skiptið.
„Jeltsín er ekki hraustur," sagði
Pítirím. „Hann þarf að hvílast og er í
umsjá lækna. Þegar svoná stendur á
heldur hann sambandi við Viktor
Tsjernomyrdín forsætisráðherra."
Hann sagði að Jeltsín hefði verið
það háttsettur í kommúnistaflokknum
á sínum tíma að hann hefði orðið að
vera andvígur kirkjunni. Hann væri
hins vegar af bændafólki kominn og
rússneskir bændur hafa alltaf verið
trúræknir.
„Hann sækir nú kirkju og ég held
ekki að það sé tóm sýndarmennska,"
sagði Pítirím. „Hann þiggur ráð af
kirkjunnar mönnum um embættisverk
sín og hefur nokkurt samband við
patríarkann.
Jeltsín komið miklu til leiðar
í raun er ekki hægt að meta árang-
ur Jeltsíns í forsetastóli fyrr en eftir
á, en hann hefur komið ótrúlega miklu
til leiðar og þar kemur reynsla hans
þegar hann var héraðsritari kommúni-
staflokksins í Úralfjöllum til góða.
Hann er kraftmikill og áthafnasamur.
Það er óvíst hvað verður, en hann virð-
ist ætla sér að fara aftur í framboð.“
Rússland gengur nú í gegnum mikl-
ar breytingar og þeim hafa fylgt ólga
og upplausn.
„Kirkjan er sú stofnun, sem helst
getur stuðlað að stöðugleika," að sögn
Pítiríms. „Þetta var sovéskum stjórn-
völdum löngum ljóst og það var engin
tilviljun að Stalín skyldi semja frið
við kirkjuna í heimsstyijöldinni síðari
þegar hann þurfti á stuðningi þjóðar-
innar að halda.
Sovésk stjórnvöld reyndu að hafa
áhrif á kirkjuna bæði innan og utan
frá. Formlega hafði sérstök nefnd á
vegum menntamálaráðuneytisins um-
sjón með kirkjunni, en auðvitað var
sú nefnd skipuð mönnum, sem störf-
uðu fyrir KGB.
Þeir sendu njósnara í kirkjurnar.
Stundum var sagt að sumir prestar
villtu á sér heimildir, en sjálfur þekkti
ég enga, sem það gerðu.“
Pítirím kvaðst þeirrar hyggju að
ekki mætti alhæfa um þær afleiðing-
ar, sem Sovétstjórnin hefði haft fyrir
kirkjuna, en hún hefði þó borið mikinn
skaðá af.
„Staða kirkjunnar var þannig að
flestir prestar máttu þola einhvers
konar ofsóknir," sagði Pítirím. „Dæmi
eru um að prestar hafi setið í fang-
elsi áratugum saman. Það var höggv-
ið stórt skarð í raðir okkar því að
margir létu lífið fyrir hendi stjórn-
valda."
Margir eru svartsýnir um framtíð
Rússlands og óttast að grunnt sé á
öfgaöflum í þjóðfélaginu, en Pítirím
telur að „lýðræðisþróun hafi skotið
furðu djúpum rótum" í landinu.
„Það eru þó ekki allir fylgjandi
kirkjunni, en trúin er nauðsynleg og
höfuðatriði að stöðugleiki náist,“
sagði hann.
„Almenningur er trúaður, ekki síst
konur. Ábyrgðarstöður karla múl-
bundu þá á Sovét-tímanum, en konur
gátu sýnt hetjuskap. Þegar karlmenn-
irnir voru handteknir fóru konurnar
þeirra oft á eftir þeim og eltu þá allt
austur til Síberíu. Nú er farið að skrifa
um þessa tíma. Það sem verið er að
skrifa er misgott. Margt af því er of
persónulegt til að hafa víðari skírskot-
un, en samt verða persónulegar minn-
ingar oft til þess að varpa ljósi á sög-
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 1995 27
Kirkjan er sú stofnun, sem
helst getur stuðlað að stöð-
ugleika. Það var engin til-
viljun að Stalín skyldi semja
frið við kirkjuna þegar
hann þurfti á stuðningi
þjóðarinnar að halda
una. Skrif Solsjenítsins bera því vitni.“
Pítirím bætti því við að nú væri
staða Solsjenitsíns, sem sneri aftur
til Rússlands frá Bandaríkjunum í
fyrra, sú að það væri „hlustað á hann,
en ekki farið eftir honum".
Stalín er ekki hátt skrifaður á Vest-
urlöndum og oft og tíðum er hans
getið í sömu andrá og Hitlers. Málið
er ekki svona einfalt í Rússiandi.
„Margir muna Stalín sem mikinn
leiðtoga, sem breytti Rússlandi úr
bændaþjóðfélagi í iðnríki," sagði Píti-
rím. „Það heiðra margir Stalín í Rúss-
landi, en í Þýskalandi er ekki að finna
öflugan hóp, sem hampar Hitler."
Hann var þess fullviss að komm-
únisminn myndi ekki snúa aftur í fyrri
mynd. Hins vegar væri Zjúganov, sem
nú er leiðtogi kommúnista, óvitlaus
og þótt hann fylgdi ýmsum kommún-
ískum hugmyndum í efnahagsmálum,
væri hann enginn alræðissinni. „í
þingkosningunum í desember ætlar
hann að velja millistig marxískra
4.
kenninga og markaðshyggju," sagði
Pítirím og bætti við að það væri vatn
á hans myllu að ekki væri hægt að
læra lögmál markaðarins nema með
erfiðri reynslu.
Á Vesturlöndum hefur verið dregin
upp mjög einsleit mynd af ástandinu
í Rússlandi og ber þar mest á umfjöll-
un um glæpi.
„Þessi mynd er rétt að svo miklu
leyti, sem glæpirnir eru mest áber-
andi,“ sagði Pítirím. „Rússland er hins
vegar mikið flæmi. Ef við líkjum Rúss-
landi við líkama, þá má segja að þótt
hlutar Lans séu sjúkir eigi það ekki
við um Iíkamann allan.
Nýverið var ég á ferð í Jaroslavl,
sem er um 200 km frá Moskvu. Þar
var engin'hætta á götum úti hvort
sem var að nóttu eða degi og gott
framboð á varningi. Fátæklingar eru
þar miklu minna áberandi en í Moskvu
því að samhjálp fólksins er meiri og
fjölskyldur standa saman.
Ríkisstarfsmenn hafa það verst.
Þeir, sem stunda búskap, hafa það
sennilega betra nú en á tímum Stalíns.
Það er ekki hægt að segja að það
sé ringulreið alls staðar. Hún er mest
í samskiptum framleiðslufyrirtækja.
Framleiðendur lutu áður ráðuneytum,
sem skipulögðu og miðstýrðu fram-
leiðslunni. Nú er ekkert skipulag og
þar kemur mafían til skjalanna. Nú
fara fram átök innan hennar um að
koma reglu á hina skipulögðu glæpa-
starfsemi og hinum ofbeldishneigðari
er komið fyrir kattarnef.
Kúlikov, sem er nýskipaður innan-
ríkisráðherra, kveðst nú vera í aðstöðu
til að ná tangarhaldi á mafíunni og
færa hana inn fyrir ramma laganna.
Hætturnar af glæpastarfseminni
eru fyrst og fremst á landamærunum
við lýðveldin. Ástandið í Tsjetsjníju
er afleiðing glæpastarfsemi. Nú eru
menn, sem þekkja ástandið, að kom-
ast í áhrifastöður og haldi þróunin
svona áfram gæti náðst ákveðinn
stöðugleiki.
Hins vegar hefur alltaf verið til
skipulögð glæpastarfsemi í Rússlandi.
Mafían var til á tímum Sovétríkjanna,
en meðan áætlunarbúskapurinn var
og hét átti hún erfiðara uppdráttar."
Ýmsir gera því skóna að ágreining-
ur milli norðurs og suðurs, milli vest-
rænna ríkja og múslima, muni taka
við af kalda stríðinu. Ágreinings af
þessu tagi ætti fyrst að verða vart í
Rússlandi, sem hefur múslima bæði
að nágrönnum og innan landamæra
ríkjasambandsins.
„Það er ástæða til að hafa miklar
áhyggjur af múslimum,“ sagði Píti-
rím. „Hins vegar voru múslimar aldr-
ei herskáir innan Sovétríkjanna. í
Moskvu býr fjöldi múslima, sem aldr-
ei hefur gert kröfur um sérréttindi
sér til handa.
Áhrif múslima eru þó ótvíræð og
íslömsk ríki hafa blandað sér í mál-
efni múslima í löndum
gömlu Sovétríkjanna.
Þetta má sjá í átökum
Armena og Ásera og einn-
ig í Kákasusfjöllum og
Mið-Asíu. Ástandið í Bos-
níu og gömlu Júgóslavíu er sambæri-
legt. I Rússlandi er því oft haldið fram
að þetta sé eins og liðskönnun og
átökin notuð til að taka út stöðuna.
Trúmálin eru ekki ástæða fyrir átök-
unum, heldur notuð sem rök fyrir því
að halda áfram að beijast.
í keisaradæminu var trúarlegi
ágreiningurinn aldrei uppspretta
átaka. Mikilvægast var að tryggja
efnahagsgrunninn. Á meðan öll trú-
arbrögð sátu við sama borð fór því
fjarri að upp kæmi ágreiningur. Þegar
hallaði undan fæti í efnahagsmálum
og upp kom misklíð var látið eins og
trúarbrögðin væru ástæðan."
Pítimír kvaðst þeirrar hyggju að
þeir, sem stjómuðu Sovétríkjunum á
eftir Stalín, hafi verið misjafnir, en
enginn þeirra hafi verið mikill stjórn-
andi.
„Það komst enginn alvöru umbóta-
maður til valda í Sovétríkjunum eftir
Stalín, en ef til vill mátti finna góða
eiginleika í einhveijum þeirra,“ sagði
Pítimír. „Það má nefna Georgí Ma-
lenkov [sem var leiðtogi frá andláti
Stalíns 1953 til 1955] og Nikita
Krústsjov gerði tilraun til að bijóta
hefðir Stalíns á bak aftur, en hafði
ekki „menningu" til þess að ná ár-
angri. Leoníd Bijevsnev var viðkunn-
anlegur í upphafi og mörgum fannst
hann góður maður, en hann var ekki
maður til að stjórna.
Þegar dæma á Míkhaíi Gorbatsjov
er einfalt að segja að hann hafi verið
góður og húmanískt hugsandi maður,
en til að vera pólitískur leiðtogi þarf
að hafa meiri menntun og reynslu en
Gorbatsjov hafði.
Hann treysti of mikið á gamlingj-
ana í kerfinu og ég benti honum á
það, en hann sá það ekki sjálfur.
Gorbatsjov er hins vegar ekki horfinn
af sjónarsviðinu. Hann er nýbúinn að
gefa út bók og hann lætur í sér heyra
um málefni líðandi stundar."
Af og til heyrast raddir um það
hvort endurreisa beri keisaradæmið.
Pítirím sagði að það væri ekki svo
einfalt.
„Nikulás II. sagði af sér og afsal-
aði sér keisaradæminu fyrir hönd fjöl-
skyldunnar og sonar síns, Nikolæjs,"
sagði Pítirím. „Það er því ekki um
beinar erfðir að ræða. Rómanov ættin
var farin frá völdum áður en keisara-
dæmið var aflagt. Næsta skref væri
því að kjósa keisara eins og þegar
fyrsti keisarinn af Romanov-ættinni
var valinn. Á undan Rómanov-ættinni
ríktu sex keisarar, sem voru hvorki
upphaf, né framhald keisarafjöl-
skyldu. Þeir voru kosnir af jarðaþing-
inu, þingi bojaranna."
Pítirím ræddi um stöðu menning-
armála í Rússlandi og kvaðst vilja
tryggja að Islendingar færu ekki var-
hluta af því.
„Þrátt fyrir ófremdarástand á flest-
um sviðum blómstrar menning í viss-
um skilningi ogjiað eru frjóir tímar,“
sagði Pítirím. „Ég hef hug á að koma
með sýningu hingað með verkum
avant-garde listamanna og raunsæis-
málara og einnig rússneskra kirkju-
listamanna.“
Hann kvað erfiðara að segja til um
stöðu rithöfunda og skálda.
„Þessi kynslóð, sem gnæfði yfir á
Sovét-tímanum — menn á borð við
Jevtúsjenkó og Raspútín — er nú far-
in að eldast. Nú er að koma fram ný
kynslóð, sem hefur ekki rutt sér til
rúms, en það er horft til hennar með
eftirvæntingu
Rússneskir listamenn velja sér
ýmis viðfangsefni. Sumir skírskota til
samtímans, en aðrir eru enn að fjalla
um alræðið. Það er eins og menn séu
alltaf að reyna að skilja það, sem
gerðist. Þetta efni er hins vegar of
sterkur réttur til að hafa á tungunni
til lengdar. Nú eru þessi viðfangsefni
að hverfa og það má segja að tónlist-
armennirnir hafi verið fyrri til en aðr-
ir. Það eru helst rithöfundarnir, sem
enn eru að fást við Sovét-tímann.
Kristin áhrif eru mikil í listum.
Þessi áhrif koma vel fram hjá skáldum
og rithöfundum. Það sést
þegar blaðað er í bók-
menntatímaritum. “
Það eru mikil kristileg
umbrot í Rússlandi. Það
sem einkennir rússnesku
kirkjuna er áherslan á guðsþjónustuna
sjálfa, litúrgíu og bænahald, frekar
en á fræðilega hlið trúarinnar. Leið-
togar kirkjunnar hafa lítið skrifað.
Kirkjan á marga sterka menn af minni
kynslóð. Þeir eru taldir hafa náð háu
andlegu stigi og sumir jafnvel heilag-
leika með ástundun trúarinnar fyrst
og fremst. Þeir skrifuðu hins vegar
ekki mikið, enda það verið fávíslegt
af pólitískum ástæðum.“
Menntakerfið var snar þáttur í upp-
byggingu Sovétríkjanna, en nú er
margt að breytast.
„I sovéska menntakerfinu var reynt
að steypa alla í eitt mót í mið- og
grunnskóla,“ sagði Pítirím. „Mestur
árangur náðist í eðlisfræði og stærð-
fræði. Sömu lög og þá eru enn í gildi
að heita má, en miklar breytingar
eiga sér nú stað. Það er áhugi á
menntun með trúarlegum áherslum.
Þetta kemur bæði fram í aðsókn í
sunnudagaskóla og kristinfræðslu í
almennum skólum. Þá eru að koma
fram framhaldsskólar með kristindóm
til grundvallar. Kirkjan er að reyna
að komast að í fagskólum og háskól-
um. Guðfræðin er ýmist tekin inn í
deildir háskóla, eða nýjar deildir stofn-
aðar. Það er mikils af þessari þróun
að vænta.
í Sovétríkjunum var kennt vísinda-
legt trúleysi, en það er í raun og veru
þversögn. Tilgangur þessarar kennslu
var að kveða niður áhugann á kristni,
en hún gat af sér áhuga á kristni."
Sérstaða
rétttrúnaðarkirkjunnar
„Munurinn á rússnesku og katólsku
kirkjunni er einkum fólginn í dulúð-
inni og trúnni á kraftaverk. I rétttrún-
aðarkirkjunni er meiri áhersla lögð á
tilfinningar, trúarlega reynslu og dul-
úð. Það er litið á hvern einstakling
sem óijúfanlegan hluta yfirnáttúru-
legrar heildar, og áhersla lögð á hið
guðlega eðli mannsins.
Það var Rómarrétturinn, sem skildi
að kirkjurnar í austri og vestri, með
áherslum sínum á rétt einstaklingsins.
Þegar ég var þingmaður lagði ég
áherslu á að tala ekki aðeins um rétt
manna heldur einnig dyggðir og
sæmd. Málið snýst ekki um dýrkun
einstaklingsins, heldur aflið. Það má
meira að segja halda því fram að Stal-
ín hafi verið dáður fyrir þetta afl.
Stalísminn var ófijór, en hann stóð
samt nærri kollektívum hugsunar-
hætti Rússa. 1 nissnesku kirkjunni
er reynt að veita reynslu margra í
einn fai-veg.“
Sagan sýnir að tímabil sterkra vest-
rænna áhrifa eru umbrotatímar í
Rússlandi. Pítirím sagði að nú tækj-
ust á slavnesk og vestræn gildi í
Rússlandi og ekki í fyrsta skipti.
„Á 17. öld hafði evrópska endur-
reisnin sterk áhrif á rússneska menn-
ingu. Byltingin árið 1917 var mikill
menningarharmleikur. í Sovétríkjun-
um var gerð tilraun til að sameina
marxíska kenningu rússneskri menn-
ingu. En sú blanda átti ekki saman,
var eins og svart og hvítt; ríki getur
ekki verið bæði trúlaust og kristið. Á
tímum Bijesnevs voru meira að segja
gefnar út siðareglur, sem voru beint
út úr Biblíunni. Útkoman var slæm,
en neikvæð niðurstaða er líka niður-
staða.
En það er ekki hægt að henda
reysnlu þriggja kynslóða, sem fram
komu í Sovétríkjunum, í ruslið eins
og gamalli tusku. Nú þegar ný sam-
einingarþróun á sér stað má ekki
gleypa hlutina hráa. Það veltur á fólk-
inu hvað verður úr. I Rússlandi er
fólk, sem vill græða, og fólk, sem
vill afla reynslu. Það eru þeir, sem
halda að Rússland sé einn risastór
markaður eða þar sé að hafa ódýrt
vinnuafl og auðlindir. Hugmyndir af
þessu tagi leiða af sér glundroða. Það
sem máli skiptir er að sameina og fá
eitt út úr mörgu,“ sagði Pítirím og
skírskotaði til þeirrar hugmyndar rétt-
trúnaðarkirkjunnar að beina orku
allra í einn farveg.
Að beina
orku
allra í einn
farveg