Morgunblaðið - 27.08.1995, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
FRIÐARBOGI yfir Skutulsfjörð
Morgunblaðið/Kristinn
JARÐGÖNGIN á Vestfjörðum. íbúatala frá 1. des 1994 er
eftirfarandi: ísafjörður 3531 íbúi, Þingeyrarhreppur 480, Flateyri
379, Suðureyri 320, Súðavíkurhreppur 227 og Bolungarvík 1139
íbúar.
Vestfirðingar hafa
löngum verið ólík-
ir öðrum lands-
mönnum. Á Vest-
ijörðum voru fleiri
galdramenn en í
öðrum landshlutum. Vestfirðingar
tala öðruvísi en aðrir og kveða
fastar að orði. Þeir sem tala tæpi-
tungu á Vestfjörðum eru aðfluttir!"
Þetta stendur í nýlegum bæklingi
um Vestfirði handa ferðamönnum.
En nú eru galdramennirnir fluttir
burtu og eftir situr venjulegt fólk
sem reynir að líta lífið raunsæum
augum.
20. desember - næstkomandi
verða Vestfjarðagöngin opnuð fyrir
umferð. Samgönguráðherra árið
1990, Steingrímur J. Sigfússon,
taldi brýna ástæðu til að flýta jarð-
göngum á Vestfjörðum. Það var
samþykkt af meirihluta alþingis-
manna sem voru mjög bjartsýnir á
áhrifamátt ganganna. Búa mætti
til eitt sveitarfélag úr ísafjarðar-
kaupstað, Bolungarvík, Súðavík,
Suðureyri, Flateyri, Þingeyri, Mos-
vallahreppi og Mýrarhreppi.
Kostimir við jarðgöng voru gefnir
út í bæklingi árið 1991. Hafa mætti
einn flugvöíl, samnýta hafnir, skóla,
heilsugæslustöðvar, opinberar
stjómsýslubyggingar og menning-
armiðstöðvar. Blómleg byggð myndi
fylgja í kjöjfarið, atvinnulíf batna,
þjónusta og félagslíf. En tíminn líð-
ur, togurum fækkar og sveitarfélög-
in eiga í fjárhagslegum erfiðleikum.
Hvers vegna helia forsvarsmenn
þeirra sér ekki út í að undirbúa
umskiptin sem munu eiga sér stað
með jarðgöngunum?
„Fólkið vill ekki sameinast"
Enginn efast um gildi jarðgang-
anna. Þau stytta leiðir milli stað-
anna. Þau tryggja öryggi íbúanna
og koma i veg fyrir einangrum
vegna ófærðar. Þau liggja gegnum
Botnsheiði til Suðureyrar við Súg-
andafjörð og gegnum Breiðadals-
heiði til Flateyrar við Önundarfjörð
og greiða leið til Þingeyrar við
Dýrafjörð og áfram suður. Þau geta
haft ýmsar góðar afleiðingar og
hljóta að leiða til hins og þessa, að
mati manna, en það er samt ekki
nauðsynlegt að þau muni gera það.
Vilji manna og viðhorf ræður nefni-
lega miklu um hvort möguleikarnir
sem jarðgöngin opna verða notaðir
eða ekki.
„Fólkið vill ekki sameinast,“ seg-
ir Jónas Ólafsson, sveitarstjóri á
Þingeyri, „Það er bara ekki almenn-
ur áhugi fyrir einu sveitarfélagi.“
Það er hrætt við afleiðingarnar og
finnst samruni nágrannanna í Vest-
urbyggð; Barðaströnd, Bíldudal,
Patreksfírði og Rauðasandshreppi,
ekki hvetjandi.
Jónas Olafsson segir að sveitar-
stjórnarmenn í byggðum umhverfís
jarðgöngin geti lítið talað saman
vegna þess að ríkisvaldið hafi ekki
sett fram skýra stefnu í helstu
málaflokkunum. Einnig hafi bág
fjárhagsstaða sveitarfélaganna sett
strik í reikninginn. Þau hafí naum-
ast fyrir daglegum rekstri. Hann
telur að blómleg byggð verði aðeins
ef fískikvótinn verði aukinn. Það
vantar hráefni og í sameiginlegu
sveitarfélagi mætti jafna það milli
byggðanna.
Hjónabandsmarkaðurinn
stækkar
Eitt sveitarfélag á ekki að merkja
að allt verði á ísafirði, heldur dreif-
ing milli staðanna.' Fólkið óttast
nefnilega að missa þá þjónustu sem
það hefur nú þegar og þyrftu þjón-
ustúfulltrúar helst að véra á hverj-
um stað.;
Það er enginn kraftur í sámein-
ingarmálum. Menn hafa verið að
þreifa sig áfram en ekkí fundið hinn
jákvæða grundvöll til að fara virki-
lega af stað, segir Jónas, -sem telur
heillavænlegast að byija á því að
ræða við ríkisvaldið. Sjálfur telur
hann eitt sveitarfélag æskilegt og
treystir mönnum sem eru kosnir til
að hugsa um allra hag að gera það.
JLÍfið yrði bærilegra fyrir unglinga
og hjónabandsmarkaðurinn myndi
stækka með bættum samgöngum.
Gallinn er bara sá að atvinnulífið
á Vestfjörðum er allt of einhæft,
efla þyrfti iðnað og aðstoða hugvits-
menn. Jónas segir að fólk sé orðið
þreytt á ástandinu og hinn harði
vetur og neikvæða umræða um
Vestfjarðaaðstoðina hafi lagst illa
í það.
Vestfjarðagöngin eru farin að
hafa áhrif. Hjón flytja á Þingeyri.
Konan mun kenna við skólann en
maðurinn vinna sem rafvirki á
ísafirði. Önnur hjón eru að kaupa
hús á Flateyri en ætla að starfa á
ísafirði.
Vilja ísfirðingar
gomsa allt í sig?
ísafjörður er höfuðstaður Vest-
fjarða. Kaupstaðurinn er fjölmenn-
astur eða með um 3500 íbúa. Hann
er miðjan og þangað leita íbúar
smærri staða eftir þjónustu, íbúar
frá Súðavík og Bolungarvík norðan-
megin við jarðgöngin og Suðureyri,
Flateyri, Þingeyri og fleiri hreppum,
vestanmegin. ísafjarðarkaupstaður
getur rekið þá þjónustu sem boðið
er upp á dags daglega en fjárhags-
staðan er samt ekki góð.
I umræðum um sameingingu
staða í kringum jarðgöngin hefur
VIUA
ÍSFIRÐINGAR
GÍNA YFIR
ÖLLU,
GLEYPA
MINNI
STAÐINA Í
SIG OG
GLEYMA
ÞEIM SVO?
tvennu verið haldið stíft fram upp
á síðkastið. Annarsvegar að ísfírð-
ingar vilji gína yfír öllu, muni gleypa
minni staðina ef ekki gleyma þeim.
Og hinsvegar að ísfirðingar vilji
ekki borga skuldir hinna sveitarfé-
laganna.
Kristján Þór Júlíusson bæjarstjóri
á ísafirði segir ekki réttmætt að
segja að ísafjörður ætli að gomsa
allt í sig. Hann er miðstöð þjón-
ustunnar og það hlýtur að vera betra
fyrir stórt sveitarfélag að hafa sterk-
an Iqama heldur en að dreifa honum
milli staða. Það er líklegra til að
halda velli og eiga t.d. möguleika á
flutningi á stofnunum frá höfuð-
borgarsvæðinu.
Kristján Þór telur að sveitarfélög
sem hafí ekki fyrir rekstri eigi ekki
að ráðast í framkvæmdir. Og þau
eru illa stödd vegna þess að þau eru
að reyna að halda uppi sömu þjón-
ustu og var þegar allt lék í lyndi.
Sveitarfélag sem hefur misst 100
íbúa af 500 hefur misst of mikið til
að geta veitt íbúum sínum sömu
þjónustu og áður.
„Menn verða að horfast í augu
við raunveruleikann,“ segir Kristján,
„staða margra sveitarfélaga er
þannig að annaðhvort missa þau
Morgunblaðið/Gunnar Hersveinn
KRISTJÁN Þór Júlíusson bæjarstjóri á ísafirði.
HALLDÓR Karl Hermannsson sveitarstjóri á Suðureyri.
allt sem þau hafa, eða sameinast
undir einni yfírstjóm. Núna eru átta
sveitarstjómir á svæðinu og 50 ólík-
ar skoðanir sveitastjómarmanna.
Áframhaldandi þvarg heimamanna
leiðir til afturfarar . Nú ríður á að
tala hreint út um hlutina, tæpitungu-
laust.“
Eins dauði er annars dauði
Halldór Karl Hermannsson sveit-
arstjóri á Suðureyri segir að ekkert
vitrænt hafi gerst í sameiningarmál-
um vegna opnunar jarðganganna.
Samstarf hefur hingað til verið erf-
itt vegna harðra vetra. Hann vonar
að gott samgöngukerfi muni sjálf-
krafa sýna mönnum gildi sameining-
ar.
Halldór segir að vissulega óttist
íbúar smærri staða að þeir verði
útundan í einu stóm sveitarfélagi
með ísaijörð sem þungamiðju. Þeir
eru hræddir um að þjónustan fari
burt. Á hinn bóginn er ísafjörður
háður jaðarbyggðunum og ef þær
flosna upp fylgir hann á eftir.
Halldór segir að dauði eins sé
dauði annars, öfugt við málsháttinn
„Eins dauði er annars líf“ (líka þekkt
sem ,,brauð“). Árið 1980 bjuggu 500
manns á Suðureyri og aflinn var 10
þúsund tonn. Árið 1994 var aflinn
2400 tonn og íbúamir 320. Þessar
tölur segja sína sögu.
Tvennt á eftir að hafa skaðleg
áhrif á byggð á Vestfjörðum á næst-
unni. Annarsvegar ný reglugerð um
smábátaveiðar, um hámarksafla og
100 vinnudaga á ári. Og hinsvegar
að skrúfað hefur verið fyrir atvinnu-
leyfi útlendinga utan Evrópska efna-
hagssvæðisins (EES) hér á landi.
En þeir hafa einmitt reynst vel á
Vestfjörðum og sumir hverjir hafa
fundið maka og stofnað fjölskyldu.
Þessar tvær aðgerðir ríkisvaldsins
bitna illa á Vestfjörðum og eru í
mótsögn við göfugan tilgang Vest-
ijarðaganganna og umhyggju
stjómvalda fyrir viðkæmri byggð.
Þetta getur að mati Halldórs
Karls haft afdrifaríkar afleiðingar á
Suðureyri, Flateyri og Þingeyri.
Fiskveiðar smábátanna minnka og
fólk missir vinnuna. Lífið á Vest-
fjörðum er fískur og ekki um aðra
vinnu að ræða. Þetta mun síðan leiða
til þess að einhveijir í þjónustunni
missa vinnuna á ísafírði. Það mun
. líka gerast ef Súðavík byggist ekki
öll upp aftur. Það hefur áhrif á tekj-
ur ísafjarðar.
Vestfírðingar hafa verið í þorski
og rækju en ekki loðnu eða síld. Þar
ev engin stóriðja og landið er ekki
gott landbúnaðarsvæði. Vemleikinn
er feikilega há ijöll, eyrar og sjór.
Á Súgandafírði em tvær eyrar,
Norðureyri og Suðureyri sem er
byggð mannfólki sem stundar sjóinn
og sækir þjónustu á ísa^örð. Ef rík-
isvaldið vill að jarðgöngin inn í Súg-
andaíjörð nýtist og byggð haldist
verður það að fara gætilega í
ákvörðunum sem snerta Suðureyri.
Staðarvitundin segir „Nei“ við
sameiningu sveitarfélaga
„Ef tíu menn missa vinnuna á
Suðureyri, Flateyri og Þingeyri, þá
gætu fímm misst vinnuna á Isafírði
og einn eða fleiri í Reykjavík,“ seg-
ir Halldór Karl. Ef byggð legðist
af á Vestíjörðum yrði ekki bara það
fólk atvinnulaust heldur hópur fólks
í Reykjavík.
En hvers vegna taka sveitar-
stjórnarmenn sig ekki til og þúa.til
eina sveitarstjóm? ,,Það 'er.Vépna
þess að íbúar minni staðanna eru
hræddir um að vera ekki metnir
af verðleikum og að verða undir,“
segir Halldór. Menn vilja halda í
sína hreppsnefnd.
Sameiginlegt sveitarfélag á að
fela í sér bætta þjónustu til allra
íbúa innan þess. Núna halda öll
sveitarfélögin hvert fyrir sig uppi
viðamikilli þjónustu sem þau ráða
ekki við en gætu gert það með sam-
nýtingu. Fámennu sveitarfélögin
bera á hinn bóginn kvíðboga fyrir
að missa það sem þau hafa og þurfa
að sækja það til ísafjarðar. En
spurningin er: Er það ekki eina leið-
in til að lifa af? Eina leiðin til að
snúa vörn í sókn. Jarðgöngin bjóða
upp á nýja sókn.
Staðarvitund íbúanna er aftur á
móti erfíð við að glíma. Hún segir
nei við sameiningu og er blind á
möguleika jarðganganna. Menn
hafa ekki verið að ræða sameiningu
undanfarið í kjölfar jarðganganna
og borið fyrir sig hörðum vetrum
og fríum á sumrin. En núna er ef
til vill að rofa til.
Eftir opnum jarðganganna er
afsökunin að komast ekki milli
staða ekki lengur fyrir hendi, og
nú er sú nýbreytni komin á að fram-
kvæmdastjórar byggðarlaganna
hittast mánaðarlega á óformlegum
fundum til að ræða framtíðina, og
eyða tortryggni milli manna.
Tortryggnin beinist gegn
stærsta sveitarfélaginu
Tortryggnin hefur aðallega
beinst gegn ráðamönnum ísaijarð-
ar. Þar á bæ vildu menn í fyrsta
lagi að sveitarfélögin öll tækju þátt
í að greiða gatnagerðargjöld við
sameiginlegt hús undir verkmennt-
unardeild Framhaldsskóla Vest-
fjarða. í öðru lagi að breyta kostn-
aðarskiptingunni um fjórðungs-