Morgunblaðið - 27.08.1995, Blaðsíða 6

6 B SUNNUDAGUR 27. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ »
MANNLÍFSSTRAUMAR
Sagnfrædi///vers vegna var
sprengjunum kastabf
Hiroshima og
Nagasaki
í ÁGÚST árið 1945 var japönsku
borgunum Hiroshima og Nagasaki
eytt með kjarnorkusprengjum. Þetta
var í fyrsta sinn í mannkynssögunni
að slík vopn voru notuð. Allar götur
síðan hafa þessar tvær sprengjuárás-
ir verið mjög umdeildar og lítið þurft
til að menn færu í hár saman út af
þeim.
EN hvers vegna var sprengjunum
varpað? Hin opinbera skýring
er sú að þeim hafi verið beitt til að
knýja í'ram uppgjöf Japana og þann-
ig koma í veg fyrir innrás á Japans-
eyjar er hefði áreið-
anlega orðið dýr í
mannslífum talið.
Því verður ekki
neitað að þetta
gekk eftir. Srepngj-
unum var varpað
6. og 9. ágúst. Þann
14. ágúst gáfust
Japanir upp.
Það verður að hyggja að fleiri
ástæðum. Innrásin mikla á Japans-
eyjar átti ekki að hefjast fyrr en 1.
nóvember. Þangað til átti að halda
uppi þungum loftárásum á eyjarnar
en þær hefðu verla kostað mörg
bandarísk mannslíf þar sem loftvarn-
ir Japana voru í molum. Á meginland-
inu var Japansher að syngja sitt síð-
asta. Það er því engum blöðum um
það að fletta að í ágústbyrjun 1945
voru Japanir búnir að vera og aðeins
tímaspursmál hvenær þeir gæfust
upp. Áf þessum ástæðum vaknar sú
spurning; hvers vegna lá svona á að
varpa sprengjunum? Hvers vegna
kusu bandarískir ráðamenn að klára
kjarnorkuvopnabirgðir sínar með
þessum hætti í stað þess að koma
sér upp fleiri sprengjum ef tvær
skyldu ekki duga til? Svarið virðist
felast í þeirri samþykkt Möltu-ráð-
stefnunnar, er var haldin í febrúar
1945, um að Rússar skyldu blanda
sér í stríðið við Japan tveimur til
þremur mánuðum eftir fall Þjóðvetja.
Tveimur dögum eftir eyðingu Hirosh-
ima, eða þann 8. ágúst, sögðu Rúss-
ar Japönum stríð á hendur. Daginn
eftir var Nagasaki ejd;t. Bandarískum
ráðamönnum lá á að ljúka stríðinu
við Japani, ekki síst til að hefta sem
mest jandvinninga Sovétríkjanna í
Asíu. í þriðja lagi setti lýðræðisfyrir-
komulagið í Bandaríkjunum pressu á
þarlend stjórnvöld að nota sprengj-
una. Það hafði kostað gífurlega fjár-
muni að búa til þessar fyrstu kjarn-
orkusprengjur — og hvað gat betur
réttlætt þessi fjárútlát en árangursrík
niðurstaða?
Nú má spyija; af hveiju áttu
bandarískir ráðamenn að hika við að
nota hið nýja vopn? Hvers vegna átti
notkun þess að ýta eitthvað frekar
við samvisku manna en til dæmis
loftárásin á Dresden í febrúar 1945
eða hinar grimmilegu og vel skipu-
lögðu loftárásir Bandaríkjamanna á
japanskar borgir er hófust í mars
1945?
Aðeins fimm vikum áður en Harry'
S. Truman settist á forsetastól vörp-
uðu B-29 flugvélar Bandaríkjamanna
tvö þúsund tonnum af napalm-
sprengjum á Tókýó á einni nóttu.
Flugmennimir gátu fundið óþefinn
af brennandi holdi borgarbúa, sem
kvöldust í vítislogum, leggja upp til
sin. Um 83.000 manns létust. 40.000
særðust og 'A hluti höfuðborgar Jap-
ans breyttist í brunarústir. Hið kaldr-
analega við þetta var að þessar „hefð-
bundnu" loftárásir björguðu Tókýó
undan kjarnorkusprengjunní. Vænt-
anleg skotmörk hennar urðu að vera
sem minnst skemmd svo fá mætti
sem réttasta mynd af krafti sprengj-
unnar.
Þegar allt er skoðað verður ekki
séð að napalm-sprengjan, eða
sprengjur yfirleitt, séu á neinn hátt
„mannúðlegri" en kjarnorkusprengj-
an. Að vísu má benda á röskun erfða-
vísa er geislun veldur og þannig gera
kjarnorkusprengjuna álitsljótari en
„hefðbundnari sprengjur". Til að
auka kaldrana þessarar umræðu má
hins vegar benda á að ef lofther
Bandaríkjanna hefði fengið að beita
sér svo sem einum mánuði lengur en
raun varð á hefði mannfall meðai
Japana væntanlega orðið mun meira
en það varð í kjamorkurásunum
tveimur.
Málið er að við sættum okkur ekki
eingöngu við sigur í vopnaviðskipt-
um, við viljum einnig vera móralskir
sigurvegarar. Staðreyndin er sú að
við eigum erfitt með að horfast í
augu við að stríð breytir mönnum í
skepnur; það má ekki falla blettur á
sigurvegarann þar sem hann kemur
ríðandi á hvítum fáki til bjargar prins-
essunni.
Kjarnorkusprengjurnar tvær í Hi-
roshima og Nagasaki hafa, miklu
frekar en önnur óhæfuverk er unnin
voru af heijum bandamanna í seinna
stríði, ógnað þessum siðferðilega sigri
okkar og kámað skikkjufaid prinsins.
Og hvers vegna? Við skulum ekki
halda að það sé af manngæsku að
við gagnrýnum notkun kjarnorku-
sprengjunnar langt umfram annað
er miður fór í heimsstyijöldinni síðari
og herir bandamanna voru valdir að.
Nei, það er einfaldlega sú staðreynd
að kjarnorkusprengjan opnaði nýja
möguleika í stríðsrekstri. Allt í einu
hafði orðið til sprengiefni er gat bund-
ið endi á lífsgöngu mannkyns. Það
kallaði á vígbúnaðarkapphlaup er
stóð í áratugi og allan þann tíma
kvaldist almenningur af hræðslu um
eigið líf. Kjarnorkusprengjan, ólíkt
til dæmis napalms-sprengjum, var
ógnun við alla jafnt; landann á ís-
landi, negra í Timbuktú, búskmenn
í Kalaharí, New York-búa og
Moskvu-menn.
Það er hræðslan um eigin hag sem
hefur valdið því að örlítið kusk hefur
viljað setjast á ímyndina um hina
drenglunduðu bandamenn er um síðir
réðu niðurlögum hvítra og gulra
óberma í Þýskalandi og Japan.
effir Jón
Hioltason
LÆKNISFRÆDI///m hvab verburfjallab?
Pistlar um læknisfræði
STUNDUM er talað um að við lifum
á upplýsingaöld og einnig er talað
um upplýsingabyltinguna og upp-
lýsingaiðnaðinn. Þetta merkir að
nú á tímum eru ýmiss konar upplýs-
ingar mun aðgengilegri en áður og
upplýsingar sem jafnvel þurfti að
ferðast langar vegalengdir til að
nálgast eru nú aðgengilegar hveij-
um og einum á einfaldan hátt. Hér
ber þó að hafa í huga að þetta allt
saman á fyrst og fremst við um
fræðimenn og sérfræðinga en ekki
í sama mæli um almenning. Segja
má að öllum fræðimönnum og sér-
fræðingum sé skylt að stunda ein-
hveija almenningsfræðslu, en slíka
fræðslu má inna af hendi á margvís-
legan hátt, m.a. með viðtölum,
flutningi erinda, bókum, greinum í
tímarit og dagblöð eða útvarpsþátt-
um (fyrir hljóðvarp eða sjónvarp).
IOKKAR heimshluta er nokkuð í
tísku sú stefna að fólk skuli í
ýmsum tilvikum leysa sín vandamál
sjálft og stunda sjálfslækningar.
Hér er venjulega um að ræða grein-
ingu sjúkdóms og
útvegun lyfs sem
selt er án lyfseðils.
Suma sjúkdóma
og kvilla er einfalt
að greina með
hjálp lýsinga og
mynda. Einnig
getur verið um að
ræða sjúkdóm sem
var greindur hjá lækni og tekur sig
upp aftur. Til að þetta geti gengið
áfallalaust fýrir sig verður nægjan-
íeg þekking ao Véra fyrir henái njá
sjúklingi eða aðstandendum hans
og nauðsynleg lyf þurfa að fást án
lyfseðils (lausasölulyf). Hluti af
þessari þróun er að úrval lausasölu-
lyfja hefur aukist töluvert á undan-
förnum árum, þó að Joessi þróun
hafi verið hægari á Islandi en í
sumum nálægum löndum. Ekki er
að sjá að almenningsfræðsla um
læknisfræði hafi aukist að sama
skapi og er það miður. Margir ótt-
ast þessa fjölgun lausasölulyfja og
telja hana geta leitt til aukinnar
og rangrar notkunar lyfja og hér
er vissast að fara varlega og fylgj-
ast vel með þannig að hægt sé að
grípa í taumana ef þörf krefur.
Pistlar eins og þessir leysa ekki
þennan vanda en þeir eru eitt af
mörgu sem þarf að gera til að fræða
fólk og vekja það til umhugsunar.
Hér ber að geta merks framlags
Þórarins Guðnasonar læknis, sem í
aiimorg ár 'rítáoí pistiá Uui íækfiís-
fræði í Morgunblaðið.
Það er svolítið erfitt fyrir sér-
fræðinga að skrifa fyrir almenning
svo vel fari og allt sé skiljanlegt;
miklu auðveldara er að skrifa fyrir
aðra sérfræðinga. Eitt af því sem
veldur nokkrum erfiðleikum eru
fræðiorð eða íðorð eins og farið er
að kalla þau. Mikið er gert af því
að búa til ný íslensk orð yfir hugtök
í læknisfræði, eins og reyndar í
flestum öðrum fræðigreinum, en
notkun þessara orða leysir ekki allt-
af okkar vanda vegna þess að fólk
skilur þau ekki alltaf frekar en er-
lendu orðin. Venjulega er besta
lausnin sú að útskýra merkingu
orðanna og getur þurft mislangt
mál til slíkra útskýringa.
Í þessum pistlum er ætlunin að
ij'alla um læknisfræði í víðum skiln-
ingi. Mikið verður fjallað um sjúk-
dóma og lyf og m.a. reynt að koma
á framfær'i fréttum um nýjungar,
t.d. þegar sérstaklega áhugaverð
ný lyf koma hér á markað. Einnig
er ætlunin að fjalla um heilbrigða
lífshætti og þá oft og tíðum að rifja
upp hvað sé hollt og hvað óhollt.
Inn í þetta kemur óhjákvæmilega
umræða um vítamín, steinefni,
fæðubótarefni, náttúrulyf og hjá-
lækningar. Um sumt af því sem
fjallað verður um geta verið skiptar
skoðanir og er ekkert við því að
gera. Tilgangurinn hlýtur þó ávallt
að vera sá að auka þekkingu og
heilbrigði fólks.
eftir Mognús
Jóhannsson
ÞJÓDLÍFSÞANKAR /Kœmi sér ekki vel ab getafengjb
gert vib híla á ferbalögum um helgar?
Bílaviðgerðir og bakvaktir
ÞAÐ er stundum tekið svo til orða
að það renni upp fyrir mönnum
ljós. Það kom einmitt fyrir mig um
daginn.
SVOLEIÐIS var að ég fór aust-
ur í sveit á áliðnum sunnu-
degi. Dimmt var í lofti og
drungalegt til að sjá í austrinu.
Spennt í bílbelti setti ég ljósin á
og ók af stað. Vinkona mín var
með í för. Þegar
við komum upp
fyrir Rauðavatn
tókum við eftir því
að sumir bílar sem
komu á móti okk-
ur virtust blikka
Ijósum þegar við
fórum framhjá.
„Eru þeir að
blikka eða er vegurinn bara svona
hæðóttur," sagði vinkona mín.
„Örugglega svona hæðóttur, það
er ekkert athugavert við bílinn hjá
okkur, hann er nýkominn úr skoð-
un, ég er ekki einu sinni með háu
ljósin á,“ svaraði ég. En alltaf
héldu einhveijir úr bílaröðinni á
móti áfram að blikka. „Það er ekki
lengur neinum blöðum um það að
fletta að það er eitthvað athuga-
vert við bílinn,“ sagði vinkona mín

eftii Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
og var nú orðin harla áhyggjusam-
leg í röddinni. „Farðu út og athug-
aðu það, ég skal stoppa á næsta
útskoti,“ sagði ég. En það var
komin niðdimm þoka þegar þessi
orð voru sögð og vinkona mín taldi
réttara að hafa þetta á annan veg.
„Við stoppum frekar á bensínstöð-
inni í Hveragerði, þá er líka hægt
að kalla til mann ef eitthvað er
að,“ sagði hún og þannig höfðum
við_ það.
í Hveragerði komumst við að
raun um að bíllinn var með öllu
ljóslaus. „Þetta eru ekki perurnar,
þær eru örugglega heilar, þetta er
ábyggilega sambandsleysi í rofan-
um,“ sagði starfsmaður bensín-
stöðvarinnar eftir að hafa klórað
sér nokkra stund í höfðinu yfir
hinum ljóslausa bíl. „Get ég ekki
látið gera við þettta snöggvast,"
spurði ég. „Nei, hér er enginn stað-
ur opinn núna. Þú verður bara að
reyna að komast suður aftur í
björtu,“ sagði maðurinn. Við það
sat. Ég varð að aka mína leið í
þokunni á Ijóslausum bíl, sárkvíð-
andi fyrir minni næstu framtíð.
Einkum óttaðist ég að einhver af
„framúraksturshetjunum" myndi
keyra á mig af því að hann sæi
ekki ljóslausan bílinn nógu fljótt
tilsýndar. Ég var heppin, ég slapp
við ákeyrslu, mér tókst að komast
austur í Biskupstungur og heim
aftur áður en myrkur lagðist fyrir
alvöru að og þokunni var meira
að segja heldur létt á heimleiðinni.
í þessum þrengingum öllum
rann upp fyrir mér ljós; „Auðvitað
ætti að vera bílaviðgerðarmaður á
bakvakt í öllum bæjum um helg-
ar,“ hugsaði ég. Það getur riðið á
lífi fólks að vera á biluðum bíl.
Þótt lagt sé af stað á heilum bíl
getur hann bilað á leiðinni. Ef bíl-
inn er mikið bilaður er sjálfhætt
við ferðalagið, ef hann er hálfbilað-
ur freistast maður til að halda ferð-
inni áfram upp á von og óvon. Það
er auðvitað ekki fallegt afspurnar
en það verður að segja hveija sögu
eins og hún er. Það eru ábyggilega
fleiri en ég sem aka sína Ieið á bíl
með biluð öryggistæki, en flestir
myndu líka láta gera við þau áður
en lengra væri haldið ef það væri
unnt. Ætla má að óathuguðu máli
að það kæmi bílaviðgerðarmönnum
ekki illa að skipta með sér bakvökt-
um um helgar, væntanlega fengju
þeir einhver viðskipti út á það og
bíleigendur þjónustu. Slíkt fyrir-
komulag sýnist í fljótu bragði
beggja hagur.