Morgunblaðið - 30.08.1995, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 30. ÁGÚST 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Hvernig brugðist er
við barnameiðingum
og dálitlar hugleiðingar um réttlæti
FTMMTUDAGINN
25. maí var í Morgun-
blaðinu greinin „Hvað
þurfa böm að þola og
hvemig er bmgðist við
því?“ eftir Sigríði Ingv-
arsdóttur formann
Bamavemdarráðs. Þar
segir hún frá síðustu
ráðstefnu ISPCAN er
var í Ósló um misnotkun
á bömum og vanrækslu
á þeim. Sigríður skrifar:
„Á Vesturlöndum er
vanræksla bama vax-
andi vandamál og verð-
ur stöðugt meira
áhyggjuefni þeirra sem
beijast fyrir því að böm
Sigurður Þór
Guðjónsson
fái að alast upp og þroskast við þann-
ig aðstæður að þau verði heilbrigðir
einstaklingar. Böm sem verða fyrir
líkamsmeiðingum, kynferðislegri mis-
notkun eða vanrækslu eiga á hættu
að skaddast alvarlega, líkamlega og
andlega... Dæmi em um að böm
þurfí að sæta ofbeldi ámm saman án
■ þess að nokkur komi þeim til hjálpar.
Einnig era dæmi um að böm hafi
dáið af völdum hrottalegra líkams-
meiðinga."
Sigríður spyr ýmissa spuminga um
það hvemig þjóðfélagið bregst við
ísvona atburðum, þar á meðal fjölmiðl-
ar. Grein hennar er almenn fræðslu-
grein sem forðast alla gagnrýni.
Allt öðra máli gegnir um skrif í
Morgunblaðinu 28. mars, „Bama-
vemd og §ölmiðlar“ eftir Hjördísi
Hjartardóttur félagsráðgjafa og
k starfsmann Bamavemdamefndar
Reykjavíkur. Þau era meðvituð ádeila.
Og þar er ýmsum spumingum svarað
um það hvemig bragðist er við van-
rækslu og misnotkun á íslenskum
bömum. Hjördís gagnrýndi umijöllun
fjölmiðla um barnavemdarmál. Þeir
væru ijandsamlegir þeim sem reyndu
að tryggja öryggi og umönnun bama,
en samúðin væri öll með þeim er
væra granaðir um að vanrækja þau
og beita þau ofbeldi. Og Hjördís lýkur
grein sinni með þessum orðum: j,Held-
ur fólk að ekkert ljótt gerist á Islandi
varðandi böm? íslendingar era engir
eftirbátar annarra þjóða. Á íslandi
era böm svívirt, vanrækt og beitt
öllum tegundum af ofbeldi. Því mið-
ur.“
■ Ég vil með hliðsjón af þessum
greinum kvennanna vekja athygli á
„hinni hliðinni“ á ofbeldi gegn böm-
um. Einhvers staðar era þau böm sem
sætt hafa þessum hremmingum. Og
þau verða fullorðið fólk áður en varir
eins og önnur böm. Og fullorðna fólk-
ið getur leyft sér ýmislegt sem ekki
er á bama færi, til að mynda sagt
frá helvíti bemsku sinnar. Erlendis
er til íjöldi bóka með slíkum frásögn-
um og nokkrar hafa orðið heimsfræg-
ar og era mikilsmetnar af sérfræðing-
um í bamamisnotkun. Ég nefni sér-
staklega sjálfsævisögu kanadísku
skáldkonunnar Sylvíu Fraser, “My
father’s house", en fyrir hana fékk
hún verðlaun kanadísku rithöfunda-
samtakanna.
Almennt má segja, þrátt fyrir ýmsa
fordóma, að þessar frásagnir hafi
erlendis notið skilnings og þótt fræða
fólk .um mannlega harmleiki sem
hingað til hafa verið faldir. Hvemig
samfélagið bregst við frásögnum full-
orðinna, sem lýsa ofbeldi í bernsku
sinni, er ágætur mælikvarði á viðhorf
þess til ofbeldis, sem
núna er verið að fremja
á börnum.
Hér á landi hafa enn
ekki komið svona sögur
á bók og eram við þó
talin bókmenntaþjóð
með sérstakt dálæti á
ævisögum og persónu-
fróðleik. Nokkrar hafa
þó birst í blöðum og
tímaritum, en allar
meira og minna undir
dulnefnum að einni und-
anskilinni. Sú frásögn
var kærð til siðanefndar
Blaðamannafélags ís-
lands. Þó nefndin teldi
sig ekki eiga að skera
úr um sannleiksgildi sögunnar týndi
hún allt til er gæti gert hana ósenni-
lega, þar á meðal beinlínis rangar
réttarfarslegar staðhæfíngar, en
þagði vandlega um allt, sem henni
var þó um kunnugt, og hefði getað
styrkt söguna. Auk þess hvatti nefnd-
in til vinnubragða blaðamanna gagn-
vart sögumönnum svona frásagna er
myndu niðurlægja þá og engum hefur
dottið í hug að stinga upp á um þá,
er segja annars konar sögur. Ég rök-
studdi þetta ítarlega á sínum tíma.
Rökum mínum hefur aldrei verið svar-
að efnislega. Og það ákvæði í reglum
um siðanefnd að hún ræði ekki ein-
stök mál opinberlega var áreiðanlega
ekki sett til að hún gæti skýlt eigin
ávirðingum á bak við það. Samúð
nefndarinnar var ekki með þeim sem
ofbeldi segjast hafa verið beittir. Hún
samsamaði sig að öllu leyti þeim sem
sagðir era hafa beitt því. Reglan um
tillitssemi við þá er um „sárt eiga að
binda“, sem hlýtur að eiga að gilda
í báðar áttir með frásagnir sem hvorki
er unnt að sanna né afsanna, gilti
bara í aðra áttina. Einmitt í þessu
atriði birtust fordómar nefndarinnar.
Jafnfjandsamleg og meiðandi viðhorf
í garð þeirra er segjast hafa orðið
fyrir ofbeldf sem börn hafa aldrei
komið fram opinberlega. Nefndin van-
virti sársauka þolenda og niðurlægði
þá, en þeir munu líklega fremur skipta
þúsundum en hundraðum á öllum
aldri. Og þeir munu ekki halda uppi
vömum fyrir sig eða yfirleitt krefjast
eins eða neins. Það er alveg ábyggi-
legt. Þama komu því fram nákvæm-
lega sömu neikvæðu viðbrögðin og
Hjördís Hjartardóttir sakar fjölmiðla
um varðandi mál er snerta slæman
aðbúnað bama.
Virtur fiölmiðlarýnir, sem aldrei
hefur verið sakaður um öfgar eða
ofstæki, taldi að með úrskurði sínum
væri siðanefndin að „bregða hlífiskildi
yfir þá glæpamenn sem fremja sifj-
aspell". Þessi alvarlega ásökun olli
þó engum viðbrögðum í blaðamanna-
samfélaginu. Hún var þöguð í hel.
Ég er hræddur um að ef eitthvað
hliðstætt hefði gerst í nágrannalönd-
unum hefði það vakið umræður og
spurningar. Þessi einhugur um það
að láta sem ekkert væri er enn ein
hliðin á þeirri afneitun sem Hjördís
hefur lýst. Atburðir, sem leiddu til
viðbragða undir öðram kringumstæð-
um, fá á sig allt að því dulúðugan
ósýnileika þegar þeir tengjast ætluðu
ofbeldi gegn bömum. Og rauði þráð-
urinn i þessum fáu skrifum mínum
um efnið hefur verið sá að reyna að
benda á þetta.
Dagana 31. mars til 2. apríl hélt
Námskeið haustið '95
Bútasaumur - föndur.
f? V.
1. Teppi (byrjendur).
2. Skurðartækni, framhald.
3. Veggteppi.
4. Dúkkur.
VIRKA
Mörkin 3 við Suðurlandsbraut.
Sími 568-7477
5. Jóladúkar.
6. jólasveinar.
7. jólasokkar.
8. jóiateppi.
Opið mán.-föst.
kl. 10- 18.
og laugard.
frá 1/9, 10- 14 .
Samúð gagnvart ná-
unganum lærist ekki í
háskóla, segir Sigurður
Þór Guðjónsson, held-
ur í lífinu sjálfu, með
hluttekningu í mannleg-
um samskiptum.
Siðfræðistofnun Háskólans ráðstefnu
um réttlæti í fjölskyldunni. Umræðan
beindist að þjóðfélagslegri stöðu
hennar og þessu eilífa karpi um mis-
munun kynjanna. En varia var minnst
á það ranglæti að sum börn era van-
rækt og svívirt, og beitt öllum tegund-
um af ofbeldi í fjölskyldum, bæði af
konum og körlum, eins og Sæunn
Kjartansdóttir sálgreinir vakti máls á
í Morgunblaðinu 11. febrúar. Enginn
heill fyrirlestur var þessu helgaður
en það flaut svona með í erindi, þar
sem blandað var saman gagnrýni á
kristilega siðfræði og hugleiðingum
um feminíska siðfræði í sambandi við
ofbeldi gegn „konum og börnum", en
það orðalag þýðir í reynd: ofbeldi
gegn fullorðnum konum. Enn þá
sama afneitunin.
Og þetta rifjar upp fyrir greinar-
höfundi, að rétt áður en siðanefnd
B.I. kvað upp áðumefndan úrskurð
sinn, hafði Siðfræðistofnun gefíð út
siðfræðilegt álit vegna spilakassa
Háskólans. Höfundi kom þá í hug að
skjóta úrskurði nefndarinnar til Sið-
fræðistofnunar, en það hefði aldrei í
lífinu hvarflað að honum nema fyrir
hið fagra fordæmi um spilavítið. En
erindinu var vísað frá á þeim forsend-
um að Siðfræðistofnun gæti hvorki
né vildi setja sig í dómarasæti. Undir
bréfið skrifaði Páll Skúlason prófessor
í heimspeki fyrir hönd stjómar Sið-
fræðistofnunar, en auk hans sitja í
stjóminni Bjöm Bjömsson, helsti sið-
fræðingur íslenskrar guðfræði, og
Ólafur Oddur Jónsson sóknarprestur
í Keflavík. Frávísun á þessum nótum
hefði hljómað ögn sennilegar og jafn-
vel fagurlega akademískt ef ólukkans
lotteríið hefði ekki áður sett strik í
reikninginn. Siðfræðistofnun gaf sem
sagt eigin reglum eða hefðum langt
nef til að hala inn stóra vinninginn
fyrir rekstur háskólans. En hún
treysti sér ekki til að syndga svolítið
upp á náðina til að verða lifandi fólki
að liði. Börnum. Hefði stofnunin
ályktað, jafnvei einungis mjög al-
mennt og máttleysislega, að ekki síst
fólki sem orðið hefur fyrir hremming-
um í bernsku bæri að sýna lágmarks
tillitssemi og virðingu, hefði það verið
mikilvægur sigur fyrir húmanisma í
landinu og risaáfangi í baráttunni
gegn ofbeldi gegn börnum. Ráðstefn-
an ábúðamikla um réttlæti í fjölskyld-
um mun ekki stuðla að réttlæti eða
koma í veg fyrir ranglæti. Hún breyt-
ir engu þar um. En raunveraleg af-
staða stofnunarinnar, alvöra andóf
gegn ranglæti, hefði gert það að
nokkru marki. En slíks er víst ekki
að vænta í bráð frá Siðfræðistofnun
eða íslenskum heimspekingum yfir-
leitt. Veit einhver til þess að þeir
hafí nokkra sinni lagt nokkuð í sölum-
ar til að beijast gegn ranglæti sem
verið er að fremja beint fyrir framan
nefíð á þeim á vamarlausu fólki? Einn
lærisveinn heimspekideildarinnar,
Róbert H. Haraldsson, undirritaði
reyndar á sínum tíma úrskurð siða-
nefndarinnar eigin hendi.
Og einhver atkvæðamesti heim-
spekingur þjóðarinnar, Þorsteinn
Gylfason, situr svo eins og ekkert
sé sem formaður nefndarinnar. Það
raskar ekki samvisku hans að nefnd-
in vanvirti alla þá sem um sárt eiga
að binda vegna ofbeldis í bernsku.
. Hann- sæti ekki þarna ef hann sæi
nokkuð athugavert við úrskurð
nefndarinar, sem hann að vísu kvað
ekki upp sjálfur. Enginn sannur
mannvinur eða hugsuður gæti fengið
af sér að láta bendla sig við nefnd-
ina. í fyrra fékk Þorsteinn heljarm-
ikla orðu. En með leyfi að spyija:
Hvenær skyldi íslenska lýðveldið
sæma einhvern orðu fyrir það, og
það eitt, að hafa lifað af til fullorðins-
ára ógnir í bernsku sem enginn skil-
ur hvemig hægt sé að lifa af? Það
er varla minna lífsafrek en hafa ver-
ið skammlaus embættismaður í
nokkur ár eða orðhvatur heimspek-
ingur.
Þekktir rithöfundar um efnið, ekki
síst femínistar, hafa fyrir löngu sýnt
fram á það, að viðbrögð í samfélög-
unum gegnum tíðina við ofbeldi gegn
bömum hafa oftast verið þolendum
afar fjandsamleg en gerendum vin-
samleg að sama skapi. Þolendurnir
hafí staðið uppi í augum samfélagsins
sem stimplaðir lygarar eða geðsjúkl-
ingar. Þessi mynstur era þó farin að
brotna ofurlítið upp á Vesturlöndum.
Afneitunin lætur undan síga smátt
og smátt. En við eram skemmra á
veg komin en flestar þjóðir í grennd
við okkur. Það lýsir kannski best
ástandinu að menntuðustu menn
þjóðarinnar í að hugsa og skýrgreina
skuli hver um annan þveran 'ýmist
sýna béinan fjandskap gegn þolend-
um (Róbert), fara undan í flæmingi
(Páll) eða stinga sínu snjalla höfði í
sandinn (Þorsteinn). Þetta er nú bara
þó nokkuð hátt hlutfall íslenskra
heimspekinga.
Meðan menn hugsa eins og þeir
og siðanefndin er fljótsvarað spurn-
ingu Sigríðar Ingvarsdóttur, „hvemig
er bragðist við“ ofbeldi gegn bömum
hér á landi. Með fjandskap, afneitun
og sinnuleysi, eins og Hjördís Hjartar-
dóttir hefur einmitt á bent í sérstöku
samhengi. En bíðum nú við. Skjátlast
mér ef til vill um heimspekingana sem
spegilmynd þjóðarinnar? Getur verið
að tregðan sé meðal þeirra einmitt
verst og mest? Og ef til vill era ijöl-
miðlar ekki heldur rétt spegilmynd
þjóðarinnar. Þrátt fyrir allt er til
margt gott og heiðarlegt fólk á Is-
landi með óspillta réttlætiskennd, sem
er reiðubúið til að læra og bregðast
við áður óþekktum samfélagsmeinum,
þegar það fær um þau fræðslu og
upplýsingu, þótt það þurfí til þess
nokkurn tíma. Og því sámar það
ranglæti sem vamarlaus böm verða
að þola.
Fyrir þetta fólk, sem lítt eða ekki
kemur við sögu í fjölmiðlum, er grein
mín rituð. Fólk sem stendur ekki á
sama um náungann. Slíkt lærist ekki
í háskólum. Það lærist í lífinu sjálfu,
með þátttöku og hluttekningu í mann-
legum samskiptum, þegar ranglæti
og þjáning annarra svíður jafnsárt
og manns eigin þjáning og ranglæti.
Þetta er það sem mestu skiptir um
réttlæti. Allt annað er aukaatriði.
Höfundur er rithöfundur.
Græðum ógróið land
— nýtum gróið land
Ekki verður betur séð,
segir Valdimar Krist-
insson, en eitthvað af
þeirri skógrækt sem
átt hefur sér stað snúist
um að „græða upp“
gróið land.
SKÓGRÆKT hefur átt
auknum vinsældum að
fagna hér á landi síð-
ustu árin og er í raun
hægt að tala um vakn-
ingu í þeim efnum. Ein-
staklingar, fyrirtæki og
félagasamtök keppast
við að setja niður tijá-
plöntur og forseti vor
frú Vigdís Finnboga-
dóttir gróðursetur tré í
opinberum heimsóknum
víða um land. Vissulega
telst skógrækt vera af
hinu góða og ekki síst
í frekar gróðursnauðu
landi eins og Island er
en það er með skóg-
Valdimar
Kristinsson
ræktina eins og margt annað sem
við íslendingar tökum okkur fyrir
hendur, okkur hættir til að verða
dálítið „manísk“ þegar vinna á að
einhveijum góðuin málefnum.
Ekki er frítt við að stundum hafi
verið gróðursett meir af kappi en
forsjá og virðist manni oft að aðal-
málið sé að koma tijáplöntunum nið-
ur einhversstaðar og þar með sé til-
ganginum náð. Virðist mörgum að
ákefðin eða dugnaðurinn við að
græða upp landið sé svo mikill að
menn tapi á stundum áttum. Spurn-
ingar vakna um það hvort ekki sé
verið að beina fjármunum tíma og
kröftum manna í ranga átt þegar
vel gróin lönd í nágrenni þéttbýlis
eru tekin undir skógrækt. Lönd þar
sem uppblástur eða landeyðing eiga
sér ekki stað.
í mínum heimabæ Mosfellsbæ hefi
ur að mínu mati átt sér
stað þróun sem vert er
staldra við og athuga.
Á þessu svæði er mikil
eftirspum eftir beiti-
landi fyrir reiðhesta
þéttbýlisbúa. Þar hafa
beitilönd verið lögð und-
ir skógrækt, meira að
segja lönd sem hesta-
menn hafa verið að
reyna að græða upp til
að auka beit og fegra.
I Mosfellsbæ er dugíeg-
ur og hugmyndaríkur
garðyrkjustjóri sem
hefur kappkostað góða
samvinnu við hesta-
menn sem og aðra bæj-
arbúa. Hefur hann ásamt öðrum
starfsmönnum bæjarins fegrað bæ-
inn mjög með tijágróðri og eiga þeir
lof skilið. En þrátt fyrir hans góðu
viðleitni hefur mörgum og þá kannski
hestamön’num sérstaklega virst full
mikið af beitilandi tekið undir skóg-
rækt. Af samtölum við hestamenn
vfða um land má ætla að svipaðir
hlutir gerist víðar en á höfuðborgar-
svæðinu og því kannski ástæða fyrir
skógræktarmenn að staldra aðeins
við og hugleiða hvar sé mest þörf
fyrir krafta þeirra og dugnað. I fram-
haldi af þessu má leiða hugann að
þeirri miklu baráttu sem Land-
græðsla ríkisins stendur í gegn upp-
blæstri víða um land og því spurning
hvort ekki sé full ástæða til að beina
þeirri miklu skógræktarvakningu
sem áður var getið meir yfir á raun-
verulega landgræðslu. Ekki verður
betur séð en eitthvað af þeirri skóg-
rækt sem átt hefur sér stað snúist
meira og minna um að „græða upp“
gróið land, þ.e. er að breyta gróðri
úr vallendis eða mýrargrösum yfir í
tijágróður. Finnst mér full ástæða
til að áhugamenn um skógrækt hug-
leiði hvort ekki sé meira gagn gert
að leita eftir samvinnu við Land-
græðsluna um að græða upp á þeim
stöðum þar sem land er lítt gróið og
er í hættu. Ekki þarf að fara langt
til að finna lítt eða ógróna bletti t.d.
í nágrenni höfuðborgarsvæðisins.
Eru ekki allir sammála um að klæða
beri landið í grænan möttul? Meðan
næg eru verkefnin í örfoka landi eða
landi í hættu er vart ástæða til að
eyða kröftum eða fjármunum í „upp-
græðslu" á grónu landi, betur fer
að nýta gróna landið skynsamlega
en einbeita sér að upgræðslu þar sem
hennar er virkiiega þörf, öll viljum
við gera sem mest gagn ekki satt.
Höfundur er hesbimaður