Morgunblaðið - 03.09.1995, Blaðsíða 5
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1995 B 5
LEYFIÐ börnunum að koma
til mín, gætir Richard Boone
verið að segja þar sem hann
bregður á leik með þeim
Steini og Daða.
hafði Arne troðið servíettum í bæði
eyru og stóðu þær langt út í loftið.
Nú er illu heilli búið að loka Soffíu-
kjallaranum vegna skattaskulda og
djassinn hljómar þar ekki lengur á
sunnudagseftirmiðdögum.
Þegar komið var í garðinn hjá
Bent var allt að skrælna. Þurrkar
höfðu verið miklir og Bent ekki kom-
ið um tíma til að vökva. Bannað var
að vökva nema með garðkönnum til
að spara vatnið vegna hitabylgjunn-
ar, en Bent ályktaði sem svo að úr
því hann hefði ekki vökvað lengi
ætti hann rétt á að vökva með garð-
slöngu. Ekki voru nágrannarnir
sammála, en eftir snarpa sennu var
saminn friður og við settumst niður
og fengum okkur einn kaldan. Svo
var jarðargróðurinn skoðaður, gulr-
ætur, kartöflur, rauðrófur, kúrbítur,
salvía og allt þar á milli, einnig það
sem ekki má nefna, og svo var upp
skorið. Ég fékk svo mikla salvíu að
ég þurrkaði slatta og tók með mér
til Islands og nota hana enn við
hátíðleg tækifæri þegar eldaður er
Jædig-pottréttur.
Að garðvinnunni lokinni var stefn-
an tekin á Soffíukjallarann þar sem
við áttum stefnumót við Richard
Boone. Jacob Fischer og félagar
voru að spila og við sátum flest úti
við síkið og hlustuðum. Þar var
margt um manninn: Harvey Sands,
þjónninn frægi úr Montmartre,
Steve úr Steve’s Jazz & Book Shop,
Bob Rockwel! og allir hinir sem aldr-
ei vantaði þegar djass var í kjallaran-
um. Richard Boone lék á als oddi
og var svo skemmtilegur að börnin
þyrptust að honum - svo kvöldaði
og á De tre Musketerer var Art
Farmer að spila og Boone fór með
okkur þangað og þar var íjölmenni
að hlusta. Vinkona Bents, hin fræga
hattakona Tove, mætti á staðinn,
Ernie Wilkins í hjólastól og Ed Thig-
pen með honum, en Tomas Clausen,
Mads Vinding og Alex Riel léku með
Farmer. Tryggvi Ólafsson kúnstmal-
er kom síðastur.
Art Farmer kom til Reykjavíkur
í fyrsta sinni 1966, en alls kom hann
þrisvar sinnum. í pásunni minntist
hann Tjarnarbúðar og Þráins Kristj-
ánssonar og Sölku Völku, sem hann
las á ensku þegar hann gisti á Hót-
el Sögu: „En feikn var kaffið á ís-
landi vont,“ sagði hann. „Það hefur
batnað mikið síðan,“ svaraði ég. „Nú
er það eins og best gerist í heimin-
um.“ Vonandi var ég að segja satt
því kaffi bragða ég varla og vonandi
eigum við eftir að fá Art Farmer
aftur í heimsókn, en það verður varla
í ár.
í dag blása Bent og Jesper til
RúRek í Ráðhúsi og Leikhúskjallara
og á morgun fagna Bent og Richard
Boone tuttugu ára afmæli Jazzvakn-
ingar í mikilli sveifluveislu á Ommu
Lú.
Bent er hinn sanni norræni sendi-
boði djassins og hvar sem maður
hittir djassleikara, sem komnir eru
til vits og ára, spyrja þeir þegar
þeir heyra að maður sé hagvanur í
Kaupmannahöfn: „Hvernig hefur
Bent það?“
Höfundur er djasaáhugamnður og
framkvæmdnstjóri RúRck.
MANNLÍFSSTRAUMAR
VERALDARVAFSTUR/Zsr limgerdi öruggasta klukkan?
ALDUR
LIMGERÐA
VIÐ erum oft alvarlega minnt á það
hve tíminn er afstæður og hve stutt
það æfiskeið er, sem við erum viðloð-
andi. Já, það virðist oft skipta litlu
máli, hvort við lifum fimm, fimmtíu
eða hundrað ár á því að því er virð-
ist óendanlega langa tímaskeiði sem
við erum meðvituð um að hefur runn-
ið og rennur enn.
Margur upplifir og þroskast
reyndar meira á 19 árum en
aðrir á 89 árum. Og merkilegt nokk,
það eru þessir gluggar, þessi augna-
blik sem okkur gefast til að líta inn
í eilífðina, sem
skipta meira fyrir
uppgjörið á æviske-
iðinu en lengdin og
veraldarvafstrið
sjálft.
í meðvitund okk-
ar flestra er mann-
kynsagan mæld í
konungum og bar-
dögum. Landafundum og uppgötvun-
um sem hafa aukið þægindi lífsins.
En það virðist einnig vera unnt að
mæla hana í vöxnum tijágirðingum.
A.m.k. í þeim löndum þar sem veð-
urfar er græðandi. Til sögunnar
nefnum við garðyrkjumanninn Max
Hooper frá Englandi. Eftir miklar
rannsóknir kom hann nýlega fram
með kenningu um það, að aldur lim-
gerða á Englandi sé mun hærri en
áður var talið.
Aður fyrr var álitið að elstu lim-
gerðin væru að mestu leyti frá um
1600 en þá tókst valdamiklum land-
eigendum að koma því í landslög
þar, að umgirða mætti opin svæði,
sem áður voru í almenningsnotkun.
Um leið slógu þeir eign sinni á það
land. Þetta er nefnt þingleg' afgirð-
ing (parliamentary enclosures)
vegna löggjafarinnar. Það má nefna
það í leiðinni að lögin ollu um leið
þrennu: Stækkun borganna og
auknum straumi innflytjenda til
Bandaríkja Norðurameríku. En
einnig ollu þau stofnun merkilegra
fræ-framleiðslufyrirtækja sem enn
eru við lýði.
En lítum nánar á rökstudda kenn-
ingu Hoopers. Hann kannaði 227
gömul limgerði, sem hægt var að
finna skrifaðar heimildir um. Þau
voru á svæðinu milli Devon, Glouc-
estershire, Cambridgehire, Hunting-
donshire og Lincolnshire. Síðan voru
taldar tegundir tijáa á 45 metra
köflum í hveiju limgerði. Hooper
hafði áður áttað sig á því að jarð-
vegsgerð skýrði ekki hvers vegna
mismunandi tegundir þrifust í lim-
gerðinu. Grunur hans beindist að
því hvort fjöldi tegunda gæti bent
til aldurs limgerðisins.
Hann ákvað að telja ekki með teg-
undir eins og brómbeijarunna og
bergfléttur en hins vegar um fimm-
tíu aðrar tegundir runna og tijáa
t.d. eins og rauðþyrnir og allt að
spindiltré (euonymus).
Niðurstaðan hans var nokkuð
fyndin, sem sé sú að fjöldi tegunda
í 45 metra kafla limgerðin væri sami
og aldimar sem limgerðið hefði verið
í ræktun. Sem sé fimm tegundir
þýddi t.d. fimm alda tímabil frá gerð
limgerðisins. Frávikin geta auðvitað
verið ein til tvær aldir.
Það er eitthvað afstætt við þessa
kenningu Hoopers um aldur lim-
gerða: Þeim mun fastari sem maður
er í nútímanum, þar sem allt sem
skiptir máli á að hafa gerst, þeim
mun erfiðara er að átta sig á svo
hægum uppvaxtarferli tijátegunda í
limgerði.
En menn tóku þegar til starfa í
Bretlandi við að telja tijátegundir í
limgerðum. Þar á meðal nokkur þús-
und skólabörn um allt Bretland. í
ljós kom að mjög mikið er til af
ævagömlum limgerðum þar í landi.
Mun eidri en einstaka ævaforn eik,
sem hingað til hafa verið plöntufull-
trúar fyrri tíma.
Um helmingur breskra limgerða
er þó frá tímum hinna þinglegu af-
girðinga, mest í Austur-Miðlöndun-
um. Helmingur limgerða í Devon er
yfir 800 ára gamall og annar fjórð-
ungur yfir 700 ára. Á vissum svæð-
um í Devon og Suffolk eru yfir 1000
ára gömul limgerði.
En margt annað kom í ljós í rann-
sókninni. Þannig kemur ahorn ekki
inn í limgerðið fyrr en fjórar aðrar
tegundir voru þar fyrir. Og spindiltré
koma ekki af sjálfsdáðum í limgerði
fyrr en sex aðrar tegundir voru þar
fyrir. Þannig eru limgerði með spind-
iltré yfir 700 ára gömul.
Limgerði hafa sinn sjálfstæða vilja
þó að þeim sé í upphafi plantað af
manninum.
Það eru undantekingar á þessu:
Enskur álmur t.d. drepur af sér allar
aðrar trétegundir í limgerði nema
brómbeijarunna sem er mjög lífseig-
ur. Ef limgerði er ekki klippt og
hugsað um það gildir reglan heldur
ekki ávallt.
Ef málið er skoðað frá tímalaus-
um grundvelli: Gæti sú skoðun ekki
snöggopnað gluggann yfir í eilífðina
í meðvitund okkar eitt augnablik?
eftir Einar
Þorstein
IVIAT ARLIST /// rum vib þab sem vib borbum (eba borbum vib þab sem vib erum) ?
Hófsemi
erhollusta
„ÖRLÖG þjóðanna velta á því hvernig þær næra sig“. Þessi fullyrðing er
fengin frá franska rithöfundinum Anthelmo Brillat-Savarin. Hann skrifaði
bókina „La physiologie du gout“ eða Lífeðlisfræði bragðlaukanna árið 1826.
Þessu er ég hjartanlega sammála þó svo að margir fleiri þættir spili inn í
örlög þjóða þá er næringin algjört lykilatriði í því sambandi hvort sem hún er
í formi fæðu eða ástar og umhyggju. Matarinnkaupum má líkja við stöðuga
kosningu, þjóðaratkvæðagreiðslu, daglegan prófstein fyrir hin stóru matvæla-
fyrirtæki sem sjá okkur fyrir mörgum þeim fæðutegundum sem við neytum
alla daga. Það er val neytandans sem skiptir mestu máli og meðvitund hans
um hvað hann setur í kroppinn. Stór og þekkt matvælafyrirtæki hafa mörg
hver dregið verulega úr saltinnihaldi ákveðinna framleiðsluvara sinna, minnk-
að sykurmagn í barnamat og eins dregið úr fitumagni fæðutegunda. Þau sjá
að fyrirtæki sem halda uppteknum, junk-food“ hætti eiga undir högg að sækja.
Fötin skapa manninn og hinar
firrtu og ófullnægjandi verald-
legu kröfur Vesturlandabúaneytand-
ans hafa verið leystar af hólmi af
öðru boðorði: Þú ert það sem þú
borðar. Ungt fólk í
dag er orðið mun
meðvitaðra en áður
um fæðuval og
hvað eigi vel saman
í maga. Margsann-
að er hve ofneysla
fitu og skyndibita
fer illa með melt-
ingu og líffæri
manna og það er eins og fólk sé að
taka við sér. Ég get nefnt eitt dæmi
því til stuðnings frá hamborgara-
landinu Bandaríkjunum. Við líkskoð-
un voru borin saman líffæri banda-
rískra og víetnamskra hermanna sem
látist höfðu í Víetnamstríðinu og þá
kom í ljós og þótti sláandi hve miklu
tjóni slagæðakerfi bandarísku her-
mannanna hafði orðið fyrir í lifanda
lífi. Þetta var rakið beint til rangs
mataræðis. Þrátt fyrir aukna fræðslu
um mataræði og meðvitund fólks um
næringu sína virðist sem aðeins smá
brot fylgi eftir þessari auknu fræðslu
með því að breyta sjálft um matar-
æði. Þeim finnst að sjúkdómar sem
rekja má til óholls mataræðis muni
ekki heija á það heldur næsta mann
þó svo allir snæði sama hamborgar-
ann í hádeginu. Ég dreg undanf-
arnadi ályktun af því sem ég heyri
í kringum mig. Viðtengingarháttur-
inn er mikið notaður: Ég þyrfti nú
endilega að borða meira af þessu eða
hinu því ég veit hvað það er hollt.
Það virðast sem sé margir vera
haldnir sektarkennd yfir því livað
þeir láta ofan í sig. En það er óþarfi
og bull og þvæla. Við höfum allt
þetta ún.'alshráefni og meira að segja
æ viðráðanlegra vöruverð á jafnvel
exótískustu fæðutegundum, enda-
lausar greinar um hollt og gott mat-
aræði og heilu doðrantana ef út í
það er farið. Þetta er bara spurning
um forgangsröð, sjálfsvirðingu og
smá framkvæmdavilja. Lykilatriði er
að gæta fjölbreytni og jafnvægis í
fæðuvali, borða helst af öllum fæðu-
flokkunum dag hvern. Einnig er mik-
ilvægt að hver fæðutegund fái að
njóta sín, þar er ítalska eldhúsið
fremst í flokki en meira um það síð-
ar. Einfaldleikinn skal vera í fyrir-
rúmi (ekki hrúga öllum tegundum
saman á einn disk). Ég veit að „allur
matur á að fara upp í munn og ofan
í maga“ en..., munið að hollusta er
hófsemi og það á ekki síst við um
mat og drykk.
Guðdómleg tómatbaka:
Uppskrift fyrir fjóra.
30 g smjör
smjördeig (tilbúið eða heimatil-
búið) í form ca 24 cm í þvermál
1 stórt egg
1 kúfuð msk. ijómaostur
30 g Mariboostur
1 msk. Dijonsinnep
Nokkrir kvistir af ferskum krydd-
jurtum, t.d. steinselju, timian, kerfil,
maijoram, eins er hægt að nota
þurrkaðar kryddjurtir „Herbes de
Provence” og strá þeim léttilega yf-
ir. 2 ferskir tómatar (helst vel þrosk-
aðir), 225 g marðir tómatar (látið
mesta vökvann renna af þeim), 15 g
ferskur rifinn Parmesanostur, salt
og pipar.
1. Hitið ofninn í 220 gráður á
Celsíus. Fletjið smjördeigið í þunna
köku og leggið í bökuform og
látið deigið ná alveg yfir barma
formsins.
2. Þeytið eggið. Setjið eina
skeið af því saman við smá
vatnsdreitil og penslið smjör-
deigsbotninn með því.
3. Hrærið saman restinni
af egginu, íjómaostinum,
Mariboostinum, sinnepinu og
kryddjurtunum. Kryddið eftir
smekk með salti og pipar.
4. Sneiðið tómatana tvo niður
í fínar sneiðar.
5. Bætið tómatastöppunni við
kryddostablönduna. Hellið hræringn-
um á smjördeigið í forminu. Raðið
niðursneiddu tómötunum smekklega
ofan á, dreifið Parmesan yfir og létt-
piprið. Setjið að lokum nokkrar
smjörklípur á kökuna (ekki allar á
sama stað).
6. Bakið í 20-30 mínútur, eða þar
til smjördeigið hefur fengið á sig
gullna áferð og deigið allt er nægi-
lega bakað. Bytjið að fylgjast með
bökunni eftir 15-20 mínútur: Ef bak-
an fær of fljótt á sig hinn gulbrúna
lit, breiðið þá álpappír yfir hana.
Athugið svo með gaffli hvort botninn
er nægilega bakaður áður en þið
takið bökuna út úr ofninum.
7. Berið bökuna fram heita en
látið ijúka aðeins af henni fyrst.
Leikfimi - leikfimi
Leikfimi fyrir konur á öllum aldri í Melaskóla.
Góð upphitun, styrkjandi æfingar fyrir maga, rass og læri
og teygjur.
Upplýsingar og innritun í síma 557 3312
alla daga eftir kl. 17.00.
Ingibjörg Jónsdóttir, íþróttakennari.
eftir Hönnu
Friðriksdóttir