Morgunblaðið - 03.09.1995, Blaðsíða 19

ætla má að varpstaðurinn hafí ver-
ið hinn sami og fyrir níu árum!
Merkingarnar áttu eftir að
ganga svo vel, að ekki reyndist
nauðsynlegt að leysa leiðangurs-
mennina af eftir þriggja daga dvöl
eins og til stóð. Merkin voru þá
uppurin og félagarnir búnir að
merkja um 2.000 fugla, 1.440
langvíur, 45 stuttnefjur, 200 ritur
og 263 súlur, auk örfárra fýla, álka
og silfurmáva. Er þetta í fyrsta
sinn sem fullorðin súla er merkt í
einhveiju tiltakanlegu magni hér á
landi. Það vekur ef til vill spurning-
ar hvernig menn ná svo mörgum
fullfleygum fuglum. Svarið gefur
Ólafur:
„Þegar svartfugl er merktur er
gjarnan notuð sú aðferð að fanga
fuglinn með skaftlöngum snörum.
í svo stórum byggðum eins og er
að finna í Skrúð má með góðu
móti koma sér fyrir í jaðri þeirra,
snara þá fugla sem næstir eru og
síðan mjaka sér hægt og rólega inn
í hópinn. Langvían verpir í stórum
bælum og styggist ekki þótt snarað
sé úr hópnum. Með þessu móti er
hægt að ná mörgum fuglum.
Sama aðferð er notuð við að
fanga súluna. Þegar verið er að
merkja fugla úr svo stórum og
þéttum byggðum er nauðsynlegt
að auðkenna þá fugla sem merktir
hafa verið og var því brugðið á það
ráð að skrifa með rauðum tússlit á
bringur fuglanna um leið og þeir
voru merktir og var þetta því orð-
inn skrautlegur hópur áður en yfir
lauk.“
Þegar auðar stundir gáfust sett-
ust menn niður og virtu fyrir sér
iðandi lífríkið. Undruðust yfir því
sem þeir höfðu oft áður séð.
Kannski ekki í Skrúð, en í fjölmörg-
um öðrum vinjum íslenskrar nátt-
úru. Sumt mun geymast lengur í
minningunni en annað. Ólafur held-
ur áfram:
„Eitt kvöldið fórum við í skoðun-
arferð og fórum þá í Skrúðshelli
sem hefur með sanni verið kallaður
stærsta lundahola í heimi. Yfirleitt
verpir lundinn i djúpum holum sem
hann grefur sér sjálfur í moldar-
jarðveg. Innst í Skrúðshelli, þar
sem myrkrið er við völd, verpir
hann hins vegar með bergveggn-
um.
„Þetta sama kvöld urðum við líka
vitni að því þegar langvían fór með
unga til sjávar. Hin fræga Aust-
fjarðaþoka lá yfir eynni þetta kvöld
og virtist hún vera hvatning fyrir
fuglana að halda til llafs því ekki
urðum við vitni að slíku atferli í
annan tíma á meðan á dvol okkar
stóð og voru ungarnir sem fóru til
hafs þó mjög misstórir og mikið
af fugli sat eftir í eyjunni.
- Þetta var mikið sjónarspil.
Þannig hagar til þar sem fuglinn
fór til sjávar, að klettótt ströndin
og skarfakálsbrekka voru á milli
varpbjargsins og sjávar. Ungarnir
lentu margir í erfiðleikum að kom-
ast á leiðarenda eftir að hafa kast-
að sér fram af, því silfurmávar sem
verpa í eynni heijuðu á þá og seint
mun maður venjast því að horfa
upp á máva tína upp unga.
- Við gengum því í lið með
ungunum og veittum þeim aðstoð
við að komast til foreldra sinna sem
biðu óþolinmóðir úti á sjónum,
skammt frá landi. Það var unaðs-
legt að sjá að í hvert skipti sem
settur var ungi í sjóinn skáru tveir
fuglar sig úr hópnum og sóttu hann
alveg að landi og fylgdu honum til
hafs. Fór ekki á milli mála að fugl-
arnir þekktu unga sína þótt fjöldinn
væri mikill.“
Skrúösbóndinn og oörnr sögur
Forn þjóðsaga er um vætti í
Skrúðnum, er Skrúðsbóndinn var
kölluð. Skrúðsbóndinn var ekki
velkominn í eynni og reyndu eig-
endur hennar að fá Guðmund góða
Arason til að flæma hann á brott
annað hvort árið 1201 eða 1203.
Ekkert varð þó úr því og Skrúðs-
bóndinn hélt áfram uppteknum
hætti sem fólst í því að ræna sauð-
um bænda er létu fé sitt ganga í
eynni. Auk þess seiddi Skrúðsbónd-
inn til fylgilags við sig prestsdóttur
frá Hólmum. Björgvin Guðmunds-
son tónskáld, sem andaðist árið
1961, samdi þjóðsögulegt leikrit
um þetta efni og heitir það Skrúðs-
bóndinn.
Það eykur á gildi dvalar á af-
skekktum stað að svo áhrifamiklir
atburðir eiga að hafa átt sér þar
stað. Skrúðsbóndinn hefur þó lítið
látið á sér kræla í seinni tíð enda
óljóst hvað vættir eiga sér langa
lífdaga, þ.e.a.s. í árum talið. Vitað
er að þær geta lifað um ómunatíð
í vitund fólks, en það er annað mál.
Ýmsar sögur fljúga undir lág-
nættið. Þær eru flestar nær nútím-
anum heldur en vangaveltur um
Skrúðsbóndann. Sumar þeirra eru
um veiðisnilld leiðangursmannsins
Páls Leifssonar sem er talinn veiði-
maður af guðs náð. Við látum eina
fljóta hér með í frásögn Ólafs
Torfasonar:
„Svo sem kunnugt er, þá er
Páll Leifsson mestur veiðimanna
hér á landi, en að hann gæti banað
sel byssulaus af 150 metra færi
er það ótrúlegasta sem ég hef orð-
ið vitni að. Þannig var að við vorum
að fylgjast með sel sem synti við
sker við eyna, en er selurinn varð
var við Pál fór hann óðar í kaf.
Selir geta kafað í allt að 8-9 mínút-
ur. Þar sem við hugðumst fylgjast
áfram með selnum sátum við sem
fastast. En slíkt er orðspor Páls,
að selurinn drukknaði fremur en
að koma úr kafi með Pál Leifsson
yfir sér!“
Einhver veginn má reikna með
því að allt sem gott er taki fyrr
eða síðar enda og var Skrúðsdvöl
þeirra félaga ekki undantekning frá
þeirri meginreglu. Eftir að hafa
safnað saman nokkrum ungum
þannig að vísindamenn Hafró gætu
rannsakað magn þungmálma og
annarrar mengunar í lífríkinu, var
flaggað á hákolli Skrúðs til marks
um að verkinu væri lokið og menn
vildu til meginlandsins á ný. Að
menn „vildu“ fara er þó kannski
ofmælt.
Er frændurnir í Vattarnesi sóttu
Skrúðsbúana var varla hægt að
lenda vegna kviku og varð einnig
af þeim sökum að snúa af leið og
lenda 2 kílómetrum frá Vattamesi,
undir Vattarnesskriðum. Ganga
þaðan. Kannski að Skrúðsbóndinn
hafi aðeins rumskað ...