Morgunblaðið - 07.09.1995, Blaðsíða 12

12 C FIMMTUDAGUR 7. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
BOWIE
SNYR
AFTUROG
AiTUR
Fáir tónlistarmenn hafa haft önnur
eins áhrif á nútíma popptónlist og
David Bowie, sem hefur að auki
verið iðinn við kvikmyndaleik og
—
málaralist. Arni Matthíasson
komst að því að ný
plata er væntanleg frá
Bowie, aukinheldur
sem hann lék nýverið
í kvikmynd og hélt
málverkasýningu.
SAGA Bowies er merkileg um
margt og ekki síst hve Qol-
hæfur hann hefur verið, sem
sannast meðal annars af því að hann
er einn fárra poppara sem náð hafa
að hasla sér völl á leiksviðinu, en
Bowie þykir liðtækur leikari hvort
sem er á sviði eða hvíta tjaldinu.
Fjölbreytt reynsla
Hinn ungi Bowie var snemma
ákveðinn í að verða heimsfrægur og
segja má að hann hafi stefnt mark-
visst að því allt frá því hann hóf
þátttöku í hljómsveitum á unglings-
árum. Samhliða tónlistinni reyndi
hann fyrir sér í sjónvarpi, dvaldi í
búddaklaustri um hríð, vann á aug-
lýsingastofu og starfaði með lát-
bragðsleikurum. Öll sú reynsla átti
eftir að koma að góðum notum þeg-
ar hann komst á samning 1969 og
sendi frá sér fyrsta lagið sem sló í
gegn, Space Oddity. Eftir það var
leiðin greið á toppinn og á leiðinni
sendi hann frá sér breiðskífur sem
iðulega eru taldar með því besta sem
sett var saman á áttunda áratugnum.
Ekki skemmdi að Bowie nýtti sér
leikhúsþjálfunina í ystu æsar og líka
reynsluna af auglýsingastofunni,
klæddist afkáralegum búningum,
þaulskipulagði alla sviðsframkomu
og gaf misvísandi yfirlýsingar um
kynhneigð sína. Margir telja yfirlýs-
ingar þessar hafa verið sölumennsku,
en þær fengu byr undir báða vængi
þegar Angie fyrrverandi eiginkona .
hans gaf út endurminningar sínar
fyrir nokkrum árum. Þar segist hún
meðai annars hafa komið að Mick
Jagger og Bowie saman í bólinu.
Persónur og leikendur
Meðal tóla sem Bowie greip til á
leiðinni uppávið var að hann bjó til
persónur og sögu í kringum þær og
gætti þess að kasta þeim áður en fór
að slá í hugmyndirnar. Þannig var
með Ziggy Stardust, sem var persóna
á samnefndri plötu og The Thin
White Duke, tákngerving heróínfíkn-
ar hans.
En þær voru fleiri og Bowie fannst
tími til kominn að finna sér nýja
persónu eftir Aladin Sane, Diamond
Dogs, Young Americans og aukin-
heldur afspyrnu vonda tónleikaskífu,
Station til Station. Þegar hér var
komið sögu var Bowie þó sennilega
þeim upp á svið hámenningar, en
Bowie ræni hins vegar þáttum úr
æðri listum og finni þeim grófgerð-
ari og jarðbundnari sess. Andstæð-
umar séu hins vegar lykillinn að
árangri.
Eftir fyrra tímabil samstarfs-
ins með Eno var tími kominn
á nýjan Bowie. Sá kom, sá og
sigraði með Scary Monsters,
þar sem meðal annars brá
fyrir gamalkunnum persón-
um af fyrri plötum, og enn
kom kúvending, Let’s
Dance, sem seldist í bíl-
förmum, enda þétt dans-
tónlist vinsæl um þær
mundir. Eftir það var sem
blómatími Bowies væri lið-
inn, því þó plöturnar kæmu
enn út og hann léki í stöku
kvikmyndum, höfðu færri
áhuga á að hlusta eða horfa.
í þröngum bás
Bowie kveðst telja að níundi
áratugurinn hafi verið tímabil
stöðnunar og leiða. Hann hafi
verið upptekinn af því að falla í
kramið og uppskar gríðarlegar vin-
sældir fyrir vikið, með Let’s Dance,
en brátt rann upp fyrir honum að
vinsældirnar mörkuðu honum þröng-
an bás. Þorri almennings gerði ein-
hlítar kröfur til hans um að fara
troðnar slóðir, sem hann segir að
hafí svipt sig allri löngun til að gera
tilraunir í tónlistarsköpun sinni.
„Ég uppgötvaði að ég var
BOWIE sem Andy Warhol
í kvikmynd Schnabels.

BOWIE vinnur að gerð myndlistar sinnar, í þessu tilviki
svo kallaðs snúningsmálverks, en hann hefur einnlg kann-
að möguleika tölvutækninnar eins og sjá má á myndinni
hérviðhliðina.
TÖLVUUNNIN sjálfsmynd
af einum persónuleíkan-
um sem skýtur upp koll-
inum á Outside.
. vinsælasti popptónlistarmaður
heims; plötur hans seldust í gríðar-
legu upplagi og honum bauðst hlut-
verk í kvikmyndum, þar á meðal The
Man Who Fell to Earth, sem fékk
prýðilegar viðtökur. Allt sem hann
snerti varð að gulli, en eðlislæg skyn-
semi sagði honum að nóg væri kom-
ið af léttmeti; rétt væri að snúa sér
að veigameira efni. Hann hélt til
Berlínar með Brian Eno og þar settu
þeir saman plötuþrennu sem telst
helstu verk Bowies, Heroes, Lodger
og Low. Tónlistin var þó full tormelt
til að seljast vel, þó fyrsta platan
hafí gengið að óskum.
Andstæður eru lykillinn
Þeir Eno skildu um margt ósáttir
og hittust ekki í fjórtán ár, en Eno
mætti síðan í brúðkaup Bowie og
fyrirsætunnar Iman árið 1992, og
segir Bowie þá endurfundi hafa leitt
í ljós að afstaða þeirra til tilrauna
með popptónlist var keimlík, sem
hvatti þá til að hefja samstarf að
nýju. „Við vissum líka að við þyrftum
að vinna með tónlistarmönnum sem
sem gætu fallið að vinnubrögðum
okkar,“ segir Bowie. „Ég þarfnaðist
ævintýramanna, sæfara, sjóræn-
ingja.“
Bowie segir samvinnu þeirra Enos
gifturíka, þótt þeir séu ólíkir um
margt. Þannig hafi Eno tilhneigingu
til að finna sér viðfangsefni á „göt-
unni“ eða úr lágmenningu og lyfta
að vinna fyrir áheyrendur mína en
ekki sjálfan mig. í upphafi ferilsins
hafði ég svarið þess dýran eið að
láta það aldrei gerast. Þetta var
mannskemmandi og hafði slæmar
afleiðingar fyrir einkalíf mitt. Ég
hafði unnið bráðan bug á eiturlyfja-
fíkn minni en var að stíga óheilla-
skref til baka, þótt ég færi ekki jafn
langt og ég hafði sokkið á áttunda
áratuginum. A þessum tíma byijaði
ég líka að drekka illa sökum þyng-
lyndis og lítils sjálfsálits.
Tólið sem dugði
Ég var hundóánægður með allt
sem ég gerði, sem hafði að lokum
áhrif á verk mín. Let’s Dance er stór-
góður gripur miðað við ákveðna teg-
und tónlistar, en næstu plötur á eft-
ir, Tonight og Never Let Me Down,
sýndu að áhugaleysi mitt á eigin
vinnu var að vera augljóst," segir
Bowie og kveðst telja síðast nefndu
plötuna „hræðilega". „Ég hefði ekki
einu sitt átt að ómaka mig með því
að fara í hljóðver til að taka hana
upp,“ segir hann og hlær. „í sann-
leika sagt efast ég oft um að ég
hafi farið í hljóðver þeirra erinda,
þegar ég spila hana.“
Lok níunda áratugarins voru því
döpur ár fyrir Bowie-vini, en þó tók
steininn úr þegar spurðist að hann
hefði stofnað groddalega rafgítar-
sveit, Tin Machine. Bowie lýsti því í
viðtali fyrir skemmstu að hann hefði
átakanlega þurft á því að halda að
losna upp úr skorningunum og tæta
í sundur mynd þá sem fólk gerði sér
af honum, og Tin Machine hafi verið
tólið sem þurfti. Plötur sveitarinnar
seldust ekki neitt að ráði, reyndar
svo illa að fréttnæmt þótti. En and-
legt ástand kappans hafði braggast
til muna og Bowie tók sér hlé, fann
konu, Iman, og fór að mála af kappi.
Hann hélt sýningu fyrir skömmu í
London og lofar annarri síðar á þessu
ári. Poppgagnrýnendur hafa hamast
að Bowie fyrir að vera listauppskafn-
ingur sem sé að selja myndir út á
nafnið, en þeir sem gerst þekkja segja
myndir Bowies síst lakari myndum
marga sem hampað er meira, þó
stundum skorti í þær frumleika.
Þrátt fyrir listastússið hefur Bowie
ekki gefist upp á tónlistinni, sendi
frá sér prýðilega plötu fyrir nokkrum
árum, Black Tie White Noise, sem
seldist ekki ýkja vel, og brá sér svo
eins og áður sagði til Berlínar fyrir
skemmstu með Eno til að taka upp
þráðinn þar sem frá var horfið í
þrenningunni.
Heiðni og líkamslist
Eno lét tónlistarmennina bregða
sér í ýmis nýstárleg hlutverk fyrir
nýju plötuna, Outside. Þannig átti
Bowie að gera sér í hugarlund að
hann væri spámaður og kalla út
fregnir í samfélagi þar sem allir fjöl-
miðlar heyrðu sögunni til, á meðan
t.d. trommarinn átti að ímynda sér
að hann væri fyrrverandi meðlimur
rokkhljómsveitar frá Suður-Afríku
og leika eingöngu forboðna tóna.
Píanóleikaranum var hins vegar sagt
að hann tilheyrði litlum hryðjuverka-
hóp og ætti að hvetja félaga sína til
frekari dáða.
Bowie lagði hins vegar til texta,
sem flalla um ásta og dauða, heiðinn
átrúnað sem hefur skotið upp kollin-
um í aldarlok og sömuleiðis sk. lík-
amslist þar sem líkami listamannsins
er listaverkið sjálft, með tilheyrandi
sjálfpíslum og furðum. Hann skóp
nýja persónu fyrir plötuna, einka-
spæjarann Nathan Adler, sem er að
rannsaka grimmdarlegt morð á 14
ára gamalli stúlku, Baby Face að
nafni, en líkami hennar hefur verið
ristur upp í þágu hrollvekjandi list-
sýningar. Heimur Adlers er dimmur,
tæknivæddur og grimmur.
Bowie kveðst telja að brot af
stemmningunni á Diamond Dogs sé
að finna á nýju plötunni, en hún var
til eftir að hann ákvað að gera söng-
leik úr framtíðarsýn Orwells (nú fort-
íðarsýn eða hvað), 1984. Mótspyrna
ekkju skáldsins og eiganda höfundar-
réttar að verkinu, varð hins vegar
til þess að hann saltaði söngleikinn.
Bowie bregður fyrir sig „cut-up“
aðferðinni við skrif sín á nýjan leik
á Outside, á sama hátt og hann
gerði um miðjan áttunda áratuginn,
en þá er samfelldum texta sundrað
og raðað upp á nýjan leik. Pilturinn
fylgist þó með tímanum og lagði
skærum og Iími, en fékk þess í stað
ónefndan vin sinn til að hanna tölvu-
forrit sem gerði sama gagn á mun
styttri tíma.
Samstarfið fyrir Outside gekk svo
vel að eftir að búið var að velja á
breiðskífu voru 25 klukkustundir af
tónlist eftir, sem Bowie segist ætla
að gefa út síðar. Hugmyndin er að
gefa út eina skífu á ári til 1999, sem
allar myndu fyalla um Adler og ver-
öld hans, en hringnum yrði síðan
lokað með skrautlegum söngleik
sjálft aldamótaárið.
Dauður fiskur
I miðjum klíðum tók Bowie sér svo
hlé frá upptökum til að leika Andy
Warhol í kvikmynd Julians Schna-
bels, Buiid a Fort, Set It on Fire, sem
fjallar um listamanninn Jean-Michel
Basquiat. Bowie hafði samið lag um
Warhol sem birtist á Hunky Dory
og segir hann hafa minnt á „dauðan
fisk“ með vaxgrímu.
Kappinn er nú að hefja tónleika-
ferð um Bandaríkin með Nine Inch
Nails til að fylgja útáfu Outside eft-
ir, og því fer ekki á milli mála að
David Bowie er í fullu fjöri þótt hann
eigi aðeins tvo í fimmtugt. Þó þrótt-
urinn ergi hatursmenn geta aðdáend-
ur glaðst í nokkur ár enn.