Morgunblaðið - 08.09.1995, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 8. SEPTEMBER 1995 27
' rannsakaðar
Ráðstefna Samtaka um vestræna samvinnu
myndinni má sjá að rennsli í Hverfisfljóti hefur aukist mikið. Einnig
alsvert. Lónið er með rauðum og grænum Iit á neðri myndinni.
Hrauiféyjar
Valna/jöll
Héila*
Kirkjubæjar- :
klaustur • -•
Hvolsvöllur*
Þársmörki
isandur
Vestmannaeyjar
® Mælingastaöur
TUTTUGU speglum hefur verið komið fyrir á rannsóknasvæðinu
á Suðurlandi. Mikilvægt er að ferðamenn láti speglana í friði því
að minnsta hreyfing á þeim spillir fyrir rannsóknunum.
virkjum frá yfirvofandi náttúruham-
förum. Við komum til með að skoða
sérstaklega allar breytingar sem verða
á Heklu, Kötlu og Grímsvötnum og
umhverfi þessara eldfjalla," sagði
Bettína Muschen, sem starfar með
Munzer að rannsóknum, en hún ann-
ast m.a. samskiptin við gervihnettina.
Muschen sagði að radartæknin
væri mikill fengur fyrir þá sem vinna
að kortagerð. Með henni væri hægt
að gera nákvæmari landakort og einn-
ig væri kostnaðurinn við kortagerðina
mun minni með radartækni en þegar
hefðbundnum aðferðum er beitt.
20 speglum komið fyrir
á Suðurlandi
Sérstökum speglum hefur verið
komið fyrir á rannsóknarsvæðinu á
Suðurlandi, en með þeim verður hægt
að staðsetja allar mælingar sem gerð-
ar verða með mikilli nákvæmni. Spegl-
arnir eru 20 og er þeim komið fyrir
á tíu stöðum. Tíu snúa til vesturs og
tíu snúa i austur, en þeir taka við og
endursenda geisla til gervihnáttanna.
Staðsetja þarf speglana af mikill ná-
kvæmni. Ekki má skeika nema innan
við einum sentimetra. Við staðsetn-
inguna er notuð GPS-staðsetningar-
tækni.
Speglarnir 20 eru smíðaðir af Ag-
ústi Hálfdanarsyni í Glertækni hf.
Upphaflega átti að byggja speglana
eftir spegli sem byggður var í Þýska-
landi, en menn urðu fljótlega sam-
mála um að sá spegill herf"
fyrir íslenskar aðstæður. Ágúst hann-
aði því nýja gerð af speglum, sem eru
mun sterkari en upphaflega gerðin.
Múnzer sagðist vera afskaplega
ánægður með vinnu Glertækni. Ágúst
hefði á skömmum tima hannað og
smiðað sterka og traustbyggða
spegla. Hann sagði mjög mikilvægt
að speglarnir þyldu íslenskt veður á
meðan rannsóknirnar stæðu yfir.
Speglarnir mættu ekki hreyfast því
þá yrðu niðurstöðurnar rangar. Til að
tryggja nákvæmni í mælingum yrði
staðsetning speglanna endurmæld
með GSP-tækni á þriggja mánaða
fresti.
Rannsóknirnar eru íjármagnaðar
af rannsóknarsjóðum á vegum Evr-
ópusambaúdsins, en meginhluti fjár-
magnsins kemur frá Þýskalandi.
Gagnlegt fyrir ísland
Ágúst Guðmundsson, forstjóri
Landmælinga íslands, sagði mikil-
vægt að fá vísindamenn, sem ráða
yfir þessari nýju tækni, til að gera
rannsóknir hér á landi. Rannsóknirnar
ættu án efa eftir að koma Landmæl-
ingum Islands að góðum notum.
Stofnunin fengi í hendur gífurlega
mikið af alls kyns gögnum sem hægt
yrði að vinna úr mikið magn af upplýs-
ingum.
Ágúst sagði mikilvægt að halda
rannsóknunum áfram þegar þessu
þriggja ára rannsóknarverkefni lyki.
Þessi nýja tækni ætti eftir að breyta
miklu í sambandi við vöktun-lands.
Morgunblaðið/Þorkell
BJÖRN Bjarnason menntamálaráðherra flytur ávarp sitt á fundi Samtaka um vestræna samvinnu. At-
hygli vakti hugmynd Björns um að íslendingar gerðust atkvæðameiri í vörnum landsins.
Líflegar umræður
um vamarsveitir
BJÖRN Bjarnason mennta-
málaráðherra lagði í gær
fram þá hugmynd að stofn-
aður yrði her eða heima-
varnarlið á íslandi. Hugmynd þessi
var til umræðu innan Sjálfstæðis-
flokksins á árum áður, en hefur ekki
borið á góma undanfarin ár. Ráðherr-
ann sagði að það kynni að virðast
þverstæða að leggja til stofnun varn-
arsveita þegar kalda stríðinu væri
lokið, en hins vegar horfði alls ekki
friðlega í heiminum um þessar mund-
ir og átökin í Bosníu bæru því vitni.
Björn sagði í upphafi þriggja daga
ráðstefnu Samtaka um vestræna
samvinnu, sem ber yfirskriftina Ör-
yggis- og umhverfismál á Norður-Atl-
antshafssvæðinu, að eins og sakir
stæðu væri ekki útlit fyrir að Banda-
ríkjaher myndi hverfa brott frá ís-
landi. Hins vegar væru nú uppi kröf-
ur í Bandaríkjunum um að draga úr
framlögum til hermála og erfitt væri
að réttlæta rekstur herstöðva erlend-
is. Ekki væri óhugsandi að þar að
kæmi að herstöðin í Keflavík yrði
skilin eftir í höndum íslendinga og
þá kæmi sér vel að geta varið hernað-
armannvirki þar til liðsauki bærist.
„Án bandarísks herafla á íslandi
og án öryggistryggingar varnarsátt-
málans frá 1951 stæði þetta land
berskjaldað fyrir vopnuðum hópum
glæpamanna, málaliða og hersveita,
sem kynnu að vilja ráðast á eða leggja
ísland undir sig,“ sagði Björn og
bætti við að þá fylgdi legu landsins
engu meira öryggi en þegar alsírskir
sjóræningjar gerðu hér strandhögg á
sautjándu öld.
Ýmsir gripu hugmynd Björns á
lofti. Pauli Járvenpáá, aðstoðarráðu-
neytisstjóri í finnska varnarmálaráðu-
neytinu, spurði hvort til greina kæmi
að þessar „herdeildir" tækju þátt í
friðargæslustörfum og bætti við að
það yrði hægðarleikur fyrir íslend-
inga að taka þátt í friðargæslustarfi
Norðurlanda.
Islenskar friðargæslusveitir?
Björn svaraði Járvenpáá því að Is-
lendingum hefðu borist óskir um þátt-
töku í friðargæslustarfi. „Þetta verð-
um við að geta gert til að geta verið
trúverðugir félagar í samfélagi þjóð-
anna,“ sagði Björn.
Albert Jónsson, deildarstjóri í for-
sætisráðuneytinu, sagði að íslending-
ar hefðu sent fólk til að taka þátt í
heilsugæslu í Bosníu og því hefði
verið vel tekið innan Atlantshafs-
bandalagsins, þótt ekki hefði hópur-
inn verið fjölmennur. Albert kvaðst
ekki geta sagt fyrir um það hvernig
hugmynd af þessu tagi yrði tekið
fyrr en vitað væri hvað hún fæli í
sér, en Bandaríkjamenn myndu senni-
Fjörlegar umræður urðu
á ráðstefnu Samtaka um
vestræna samvinnu þeg-
ar lögð var fram hug-
mynd um að stofnaðar
yrðu íslenskar gæslu-
sveitir. Karl Blöndal sat
ráðstefnuna.
lega fagna henni. „Siíku framlagi
yrði sennilega vel tekið á tímum nið-
urskurðar," sagði Albert og gagn-
rýndi þánn hugsunarhátt að Island
hefði enga þá hagsmuni, sem gerðu
varnir nauðsynlegar.
Erik Ianke, herforingi í norska
hernum, kvaðst „hissa á að íslending-
ar hefðu ekki stofnað her fyrir löngu".
Hann sagði tilkostnað við að stofna
heimavarnarlið lítinn.
„Það er hægt að æfa heimavarnar-
lið á sex mánuðum,“ sagði Ianke.
„Eftir það þyrfti aðeins að kveðja Iið-
ið saman til æfinga í viku á ári. Það
er hins vegar eitt að ætla sér að verj-
ast heima fyrir. Eigi að láta að sér
kveða erlendis og taka þátt í friðar-
gæslustörfum flækist málið.“
Aðild „án endurgjalds“?
Björn varpaði því fram að íslend-
ingar hefðu til þessa ekki þurft að
borga_ fyrir varnir. Umræða um það
hvað Islendingar hafa lagt til varnar-
samstarfsins innan NATO og hvað
þeir hafa borið úr býtum hefur aldrei
verið hávær. Vangaveltur um þessi
mál hafa hins vegar af og til skotið
upp kollinum og má þar nefna grein
Þjóðveijans Winfrieds Heinemanns
um „Óvopnað land í NATO“.
„ísland var og er eina aðildarríki
NATO, sem ekki hefur eigin her,“
skrifaði Heinemann í greininni, sem
birtist árið 1993 í tímaritinu Militár-
geschichte undir heitinu „NATO og
Island". „Varnarbandalag á borð við
NATO hvílir hins vegar á gagnkvæm-
um skyldum og réttindum. Einkum
og sér í lagi getur land þá og því
aðeins farið fram á tryggingu um
varnir að það sé í grundvallaratriðum
reiðubúið til þess að styðja varnir
félaga sinna í bandalaginu. Var ís-
landi í þessum skilningi veitt aðild
að bandalaginu „án endurgjalds“?“
„Ekki einni krónu hefur verið varið
í að efla varnir eða öryggi íslands,
en á sama tíma hafa Norðurlönd eytt
2-3% þjóðarframleiðslu sinnar í Iand-
varnir," sagði Björn. „Það er engin
rökrétt ástæða fyrir því að íslending-
ar eigi að vera undanþegnir þeirri
skyldu að taka þátt í kostnaði af eig-
in varnarþörfum.
í nýlegum viðræðum bandaríska
varnarmálaráðuneytisins og varnar-
liðsins á íslandi um að skera niður
kostnað við sjó- og flugherstöðina í
Keflavík var það almenn stefna utan-
ríkisráðuneytisins að ræða aðgerðir
til að spara fé, endurskipuleggja og
hagræða, en ekki að taka þátt í að
niðurgreiða veru Bandaríkjahers á
íslandi með ríkisfé. Ég er fyllilega
samþykkur þeirri afstöðu. Það mætti
færa rök að því að greiðsla opinbers,
íslensks fjár til að tryggja veru
Bandaríkjahers á íslandi jafnaðist á
við það að greiða erlendu ríki skatt
fyrir að vera undir verndarvæng þess
eða, sem væri verra, ættu í málaliða-
viðskiptum."
Björn sagði að á hinn bóginn væri
það að deila kostnaði snar þáttur í
sannri fjölþjóðahyggju og bætti við:
„Æskilegast væri að stefna okkar
sem sjálfstæð þjóð væri að gera sjálf-
um okkur kleift að [veijast].“
Mannfæð ekki mótrök
Björn sagði að sú röksemd að ís-
lendingar væru það fáir að þeir hefðu
ekki mannafla í hersveitir stæðist
ekki. Hægt væri að kveðja 8-10% 270
þúsund manna þjóðar til herskyldu
ef upp kæmi neyðarástand, eða milli
21 og 27 þúsund manns, sem væri
svipað og í Lúxemborg, þar sem rek-
inn er l.OOO manna her.
„Nokkrir íslendingar undir vopn-
um, eða milli 500 og 1.000, gætu
annaðhvort sem sjálfboðaliðar eða í
fullu starfi, séð um að þjálfa varalið
án þess að skapa vanda á íslenskum
vinnumarkaði," sagði Björn. „Sem
meira er, þá myndi stofnun einhvers
konar íslensks þjóðvarðliðs eða
heimavarnarsveita annaðhvort sjálf-
stætt eða samhliða Bandarikjaher í
Keflavík veita íslenskum stjórnvöld-
um sveigjanleika, sem ekki er fyrir
hendi í dag, til að efla öryggi á lykil-
stöðum á landinu án þess að kveðja
þyrfti til liðsauka frá Bandaríkjunúm
í stöðu, sem ekki flokkaðist undir
hernaðarlegt neyðarástand, og gæti
einnig styrkt þær almannavarnir, sem
fyrir eru, og björgunaraðgerðir vegna
náttúruhamfara."
Menntamálaráðherra sagði að
stofnun hers myndi neyða íslendinga
til að hugsa um „varnir, sem nauðsyn-
legt verkfæri til að viðhalda sjálf-
stæði þjóðarinnar og nauðsyn þess
að geta brugðist við ófyrirsjáanlegum
hættum eins og allar sjálfstæðar þjóð-
ir verða að gera eigi þær að lifa af
í þgssum heimi, sem við búum í.“