Morgunblaðið - 10.09.1995, Blaðsíða 27

26 SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 10. SEPTEMBER 1995 27
GAGNRÝNI
JELTSÍNS
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SAMKOMULAG
UM BOSNÍU?
RÁÐABIRGÐASAMKOMU-
lag það um framtíð Bosníu,
sem undirritað var í Genf í fyrradag
vekur vissar vonir um, að friður geti
verið í sjónmáli en er hins vegar
engin trygging fyrir því, að svo verði.
Þrennt vekur athygli í þessu s.am-
bandi: í fyrsta lagi að samkomulagið
er gert eftir að harðar loftárásir
Atlantshafsbandalagsins á stöðvar
Bosníu-Serba hófust. Það er vísbend-
ing um, að þessi valdbeiting hafí
knúið þá til samninga. í öðru lagi
vekur þáttur Bandaríkjamanna at-
hygli. Samkomulagið er gert, eftir
tíð fundahöld Richard Holbrooke,
fulltrúa Bandaríkjastjórnar með full-
trúum hinna ýmsu deiluaðila og að
loknum viðræðum, sem hann stjórn-
aði í Genf. Forysta Bandaríkjamanna
segir sína sögu og er jafnframt til
marks um veikleika Evrópuríkjanna,
sem virðast ekki hafa getað stillt
saman strengi sína í þessari alvar-
legu deilu. f þriðja lagi er eftirtektar-
vert, að bráðabirgðasamkomulagið
er gert skömmu eftir víðtækar hern-
aðaraðgerðir Króata, sem margir
töldu, að mundu auðvelda samninga.
Það má færa rök fyrir því, að
hemaðaraðgerðir bæði á landi og úr
lofti svo og íhlutun öflugasta stór-
veldis heims, hafí knúið deiluaðila til
samninga. Ef það er rétt má spyija,
hvers vegna ekki hafí fyrr verið grip-
ið til svo harkalegra aðgerða, sem
hugsanlega hefðu komið í veg fyrir
miklar hörmungar, sem dunið hafa
yfír þetta fólk á undanfömum mán-
uðum. Um það má svo vafalaust
deila endalaust hvort forsendur hafí
verið fyrir slíkum aðgerðum fyrr.
Bráðabirgðasamkomulagið trygg-
ir ekki frið í Bosníu en það leggur
ákveðinn grundvöll að frekari við-
HELEN
• Vendler pró-
fessor við Harvard-
háskóla segir m.a. i
athyglisverðri grein í
The New York Boðk
Review um almennan
ljóðaflutning í tilefni af útgáfu
sýnisbókar Bill Moyers, The
Language of Life, en þessi fræga
sjónvarpsstjama hefur gert til-
raunir með slíkt efni vestur í
Bandaríkjunum og er það vel:
„Ljóðlistin er tungumál, sem
notað er á sérstakan hátt — ekki
aðeins til að tjá tilfinningar, miðla
upplýsingum, auðvelda samræður
eða taka saman niðurstöðurnar i
rökræðum manna í milli. Hún er
tungumál, sem beitt er með það í
huga sérstaklega að tengja saman
setningar með innri skírskotunum
einum saman. Þessar skírskotanir
verða að byggjast á tilfinningum,
rökhyggju og hrynjandi málsins, á
táknrænum, hljóðfræðilegum og
setningafræðilegum þáttum; á öllu
í senn eða nokkrum atriðum sam-
an.
Það er af þessum ástæðum sem
tungumál góðra ljóða er svo miklu
hljómfegurra (og hnitmiðaðra) en
daglegt mál eða venjulegur blaða:
mannastíll svo dæmi séu tekin: í
ljóðunum eru samtímis að verki
mörg mynstur, sem skara hvert
annað. Ef fólki er kennt að meta
þessa beitingu tungumálsins, þá
er líka verið að kenna því að njóta
ljóðlistar; gera það meðvitað um
þessi mynstur — sem fínna má í
allri góðri ljóðlist, hvortsem er í
ræðum og samningum. Hernaðarað-
gerðir Atlantshafsbandalagsins
hljóta að vera ákveðin vísbending til
Bosníu-Serba um, að þeir geti ekki
unnið þetta stríð. Ur því að bandalag-
ið hefur loks gripið til svo víðtækra
aðgerða verður að ætla, að það sé
tilbúið til að halda þeim áfram. Því
lengur, sem Bosníu-Serbar þráast
við, þeim mun meiri hörmungar eiga
eftir að dynja yfír þá og þeirra fólk.
Reynslan sýnir hins vegar að það
er ekki auðvelt að skipta landi á
milli fólks af ólíku þjóðemi. í bráða-
birgðasamkomulaginu felst að bosn-
íska lýðveldið fái í sinn hlut 51%
lands en Bosníu-Serbar 49%. Hvem-
ig á þessi skipting að fara fram?
Hvar verða mörkin dregin? Það verð-
ur ekki hlaupið að því að ná samning-
um um þá skiptingu.
í bráðabirgðasamkomulaginu felst
líka, að i Bosníu verði tvær sjálfstæð-
ar einingar en ekki tvö sjálfstæð ríki.
Hvað felst í því? Hver stjómar og
hvar og með hvaða hætti? Hvernig
verða samskipti þessara tveggja
sjálfstæðu eininga? Það er augljós-
lega löng vegferð fyrir höndum áður
en endanlegt samkomulag er í höfn.
Það skiptir auðvitað verulegu máli,
að takast megi að stöðva hemaðará-
tök á meðan viðræður standa yfír.
Loftárásir Atlantshafsbandalagsins
stuðla að því. Það er lítið vit í því
fyrir Bosníu-Serba að halda þannig á
málum, að loftárásimar haldi áfram.
En jafnframt kemur í ljós hvort hug-
ur fylgi máli hjá Serbum. Væntanlega
hafa Bosníu-Serbar verið að beijast
með vopnum, sem þeir fá frá Serbum.
Stöðvist þær vopnasendingar dregur
úr hemaðarmætti Bosníu-Serba og
möguleikum þeirra til að halda hem-
aðaraðgerðum áfram.
munnlegum flutningi
eða prentuðum texta,
fomum skáldskap
eða nýjum — og gera
því kleift að skilja
hafrana frá sauðun-
um.
í skólunum er ekki um að ræða
neina fastmótaða menningar-
kennslu og því má spyija hvort
nokkur leið finnist til að koma ljóð-
listinni á framfæri við nemendur
einsog Bill Moyers vill. Það er þó
ástæðulaust að reyna það ekki,
einsog Moyers gerði líka með sjón-
varpsefni eða -myndum um sam-
tímaskáld. Við skulum þó ekki fara
með skáldin einsog fólk sem átt
hefur illa ævi eða þjáist af ólækn-
andi sjúkdómi, heldur sem sérfræð-
inga í hugmyndaflugi, meðferð
tungunnar og bókmenntum. Við
skulum spyija þau — og sýna svart
á hvítu — hvaða skáldlegum mynd-
um sé brugðið á Ioft í Ijóðunum
og hvérsvegna og hvemig þessi
ummyndun á veruleikanum sé til-
komin.
Við skulum spyija þau — og
styðjast við filmubúta — hvaða
þætti eða blæbrigði tungumálsins
þau noti til að ná fram auknum
áhrifum og vegna hvers. Könnum
hvaða rithöfundar og skáld, á
ýmsum tímum, hafí haft áhrif á
þau og fjöllum lítillega um hvert
og eitt, í nokkrar mfnútur til dæm-
is um Neruda og aðeins lengur um
Bjólfskviðu.
Hugum að því hvaða listgreinar
aðrar séu skáldunum mikilvægar
BORIS Jeltsín, forseti Rússlands,
gagnrýndi hugmyndir og
áform um stækkun Atlantshafs-
bandalagsins til austurs harkalega
á blaðamannafundi í Moskvu í fyrra-
dag. Rússlandsforseti taldi, að
stækkun bandalagsins gæti leitt til
þess, að Evrópa öll logaði í ófriði.
Það eru skiptar skoðanir innan
Atlantshafsbandalagsríkjanna um
stækkun. Sumir vilja hlusta á þær
röksemdir rússneskra stjómmála-
manna, að stækkun bandalagsins
efli öfgafulla þjóðemissinna í Rúss-
landi og leiði þá til valda. Aðrir
horfa á hagsmuni fyrrum leppríkja
kommúnista í Austur-Evrópu og
vilja grípa tækifærið á meðan það
gefst til að tryggja öryggi þeirra.
Forystumönnum þessara ríkja er að
sjálfsögðu mjög í mun að komast í
það skjól, sem Atlantshafsbandalag-
ið getur veitt.
Rússland er stórveldi, sem er ekki
nema svipur hjá sjón miðað við það,
sem áður var, þegar áhrif Sovétríkj-
anna voru sem mest. Rússar hafa
sem stendur ekki efnahagslegan
styrk til þess að halda uppi miklu
og öflugu herveldi. Þeir geta hins
vegar byggt þann styrk upp á ný á
næstu áratugum.
Reynsla Evrópuríkja af því að
ganga of hart að evrópskum stór-
veldum, þegar þau eru veik fyrir er
slæm eins og friðarsamningarnir
eftir heimsstyijöldina fyrri em
glöggt dæmi um. Með þeim var lagð-
ur grundvöllur að heimsstyrjöldinni
síðari vegna þess, að friðarsamning-
arnir vom ekki bara ósanngjarnir
heldur ranglátir gagnvart íjóðveij-
um. Adolf Hitler notfærði sér það.
Rússar hafa ekki styrk í dag til
þess að koma í veg fyrir stækkun
Atlantshafsbandalagsins. Það gæti
hins vegar haft alvarlegar afleiðing-
ar síðar meir, ef ráðizt yrði í þá
stækkun í harðri andstöðu við þá. Á
móti kemur sú siðferðilega spurn-
ing, sem hlýtur að vega þungt hjá.
Vesturlandaþjóðum, hvort þær eigi
öðm sinni á hálfri öld að bregðast
þjóðunum í Mið- og Austur-Evrópu.
Þess vegna hljóta aðildarríki Átl-
antshafsbandalagsins að leggja
áherzlu á að sýna Rússum fram á,
að stækkun bandalagsins auki ekki
stríðshættu í Evrópu heldur séu það
hagsmunir Rússa sjálfra að tryggja
með þeim hætti stöðugleika í Evr-
ópu.
— höggmyndalist, djass, skreytilist
eða annað — og sýnum um það
dæmi með myndum. Vísindamenn
era spurðir um vísindi og kennslu
í þeirri grein og við skulum spyija
þessa sérfróðu menn, skáldin, um
íjóðlistina fyrrognú og hvernig þau
telji, að kennslu í henni skuli hag-
að. Látum þau gagnrýna val á ljóð-
um í núverandi kennslubókum,
fáum þau til að segja frá ástandinu
í ljóðaútgáfu í Bandaríkjunum nú.
Slúður er ekki ljóðlist; sjálfsævi-
sögubútar era ekki ljóðlist; uppá-
koma er ekki ljóðlist. Ljóðlistin er
eitt flóknasta menningarafrek sög-
unnar og hún er ein þeirra list-
greina, sem taka þátt í að móta
Bandaríkin á okkar dögum. Þeir,
sem miðla fólki Ijóðlist í sjónvarpi,
blöðum og bókum, verða að vita
og muna að fortíðin er bæði þáttur
af samtíð og framtíð.
Ef Moyers væri fær um að ræða
um það, sem skilur á milli góðrar
ljóðlistar og slæmrar — ákveðna
hrynjandi, meistaralega uppbygg-
ingu, ríkulegt myndmál, ögrun við
sjálft tungumálið — væri kannski
minni hætta á hann léti eftir sér
það tillitsleysi að spyija Jane Keny-
on í þaula, ekki aðeins um baráttu
eiginmanns hennar, Donalds Hall,
við krabbameinið, heldur um bar-
áttu hennar við þann sama sjúk-
dóm, og öll var þessi yfirheyrsla
lymskulega dulbúin."
Getum við ekki eitthvað af þessu
lært?
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
Beinir rikisstyrkir
til mjólkur- og sauðfjár-
búskapar nema 4,7
milljörðum króna sam-
kvæmt fjárlögum líð-
andi árs. Samt sem áður
hefur mikið áunnizt í
aðlögun búvörufram-
leiðslunnar að innlendri eftirspum, einkum
að því er varðar mjólkurvörar. Innvegin
framleiðsla í sauðíjárbúskap hefur og fall-
ið úr 15.300 tonnum árið 1978 í 8.800
tonn árið 1994 - eða um 43%. Þessi mikli
samdráttur hefur að sjálfsögðu sagt til sín
í verri afkomu sauðfjárbænda. Hann bitn-
ar einnig óhjákvæmilega á þeim þéttbýlis-
stöðum vítt og breitt um landið sem byggja
stóran hluta afkomu og atvinnu íbúanna
á úrvinnslu landbúnaðarhráefna og verzl-
unar- og iðnaðarþjónustu við nærliggjandi
sveitir. Skiljanlegt er, að þeir bændur, sem
verst hafa orðið úti og talsmenn þeirra
haldi uppi harðri baráttu til þess að rétta
hlut þeirra. En á þessu máli era margar
hliðar, sem ástæða er til að víkja að. Þær
snúa m.a. að skattgreiðendum en einnig
að öðrum starfsstéttum, sem hafa staðið
frammi fyrir svipuðum vandamálum og
sauðfjárbændur nú.
mmm^^^mmm breyttar
Brpvttar neyzluvenjur ís-
rsreyixar lendinga hafa bitn-
neyzlu- að illa á sauðfjárbú-
vpniur skapnum. Það sést
*» bezt á því að þrátt
fyrir 43% samdrátt innveginnar fram-
leiðslu á árabilinu 1978-1994 hleðst upp
kjötfjall, sem ekki gengur út. Sala á kinda-
kjöti er komin niður fyrir 7.000 tonn á
ári (var um 10.000 tonn árið 1985) og
stefnir enn niður á við. í forystugrein
Morgunblaðsins fyrir stuttu segir m.a. um
þetta efni:
„Alls er gert ráð fyrir að 2.000 tonn
af dilkakjöti verði óseld þegar núverandi
verðlagsári lýkur en kindakjötsframleiðsl-
an á síðasta ári nam 8.800 tonnum. Það
liggur því nærri að ekki hafí tekizt að
selja fjórðung framleiðslunnar.“
Tæknin veldur því í Iandbúnaði, eins og
annarri framleiðslu, að sífellt er hægt að
framleiða meira og meira með færri og
færri starfsmönnum. Sú staðreynd, en þó
einkum minnkandi kindakjötsneyzla, hafa
leitt til umframframleiðslu, sem talsmaður
kúabænda kallaði nýlega „tímasprengju á
kjötmarkaðinum". Yfír vötnunum svífur
síðan líklegur innflutningur kjötvöra áður
en langir tímar líða og erlend verðsam-
keppni á íslenzkum neytendamarkaði. Allt
þetta hefur knúið á og knýr á um hagræð-
ingu til að styrkja markaðsstöðu fram-
leiðslunnar. Af þessum sökum er talað um
færri og stærri bú.
Sauðfjárbændum hefur raunar fækkað
um 390 á síðustu fjórum áram. Þeir era
nú um 2.770 talsins. Þar af er tæpur helm-
ingur, eða rúmlega 1.200, með 100 ær-
gilda bú eða stærri. Þessi stærri bú hafa
þegar um 5.100 tonna greiðslumark af
þeim 7.400 tonnum, sem til úthlutunar era
á þessu ári.
Ekki standa líkur til að innlendur kinda-
kjötsmarkaður stækki í næstu framtíð.
Og markaðssetning íslenzks dilkakjöts er-
lendis sem hreinnar náttúruafurðar er
meiri í orði en á borði enn sem komið er,
hvað sem síðar verður. Flestum bændum
er ljóst að þeir verða betur að bregðast
við gjörbreyttum markaðsaðstæðum, bæði
að því er varðar neyzluvenjur þjóðarinnar
og erlenda samkeppni í fæðuframboði.
Breytt viðhorf bænda koma meðal ann-
ars fram í drögum að nýjum búvörasamn-
ingi. Samkvæmt þeim verður kvótakerfi í
sauðfjárrækt afnumið og verðlagning á
kindakjöti gefin frjáls. Arnór Karlsson,
formaður Landssambands sauðfjárbænda,
segir um þessi drög, verði þau að samn-
ingi, í viðtali við Morgunblaðið í vikunni:
„Samkomulagið miðar að því að
sauðfjárræktin verði sérstaklega stunduð
- á sæmilega stórum búum þar sem mögu-
leiki er að skapa viðunandi afkomu og
fólk geti lifað af sauðfjárrækt. Þetta á að
tryggja stöðu þeirra bænda sem ekki hafa
aðstöðu til þess að afla sér annarra tekna
og era með dágóð bú ...“
Afkoma
kúabænda
hefur
þrengst
LANDSSAMBAND
kúabænda hélt að-
alfund í endaðan
ágústmánuð. Þar
kom fram að fram-
leiðsla og neyzla
mjólkurvara er í
góðu jafnvægi.
Neyzlan á síðustu 12 mánuðum nam um
100 milljónum lítra, sem er 0,5% aukning
frá árinu á undan. Birgðir mjólkurvara era
nú í lágmarki miðað við árstíma. Þannig
námu smjörbirgðir í apríl síðastliðnum 70
tonnum en 470 tonnum á sama tíma í
fyrra.
Á hinn bóginn hefur afkoma kúabænda
þrengst, ekkert síður en sauðfjárbænda.
Skilaverð fyrir mjólk hefur lækkað um 20%
og skilaverð fyrir nautakjöt hefur lækkað
um 40% frá árinu 1983, að því er kom
fram á fundinum.
Guðmundur Lárusson, formaður Lands-
sambands kúabænda, hafði á aðalfundin-
um uppi efasemdir um álagningu vemdar-
tolla, GATT-tolla og sagði:
„Það er umhugsunarvert hvort skyn-
samlegt er að beita tollum eins og gert
er nú, þar sem vitað er að ekki verður
hægt að veijast innflutningi í framtíðinni.
Spurningin er einfaldlega sú, hvort núver-
andi ástand seinki ekki nauðsynlegri hag-
ræðingu í mjólkuriðnaði sem aðalfundur
Landssambands kúabænda hefur lagt
áherzlu á að gangi eftir. Menn hugsa ein-
faldlega sem svo að sú ógn, sem sögð var
stafa af væntanlegum innflutningi, hafi
ekki gengið eftir og því sé óhætt að halda
áfram í óbreyttu formi.“
Kúabændur era nú um 1.400. Sverrir
Bjartmarz, hagfræðingur Bændasamtak-
anna, telur nauðsynlegt að kúabúum fækki
og þau stækki. Þróunin er raunar í þá
átt. Meðalkúabú hefur stækkað úr 15,8
kúm 1983 í 18,4 kýr 1995.
Þéttbýli
með bak-
landí
sveitum
UM ALDAMÓTIN
síðustu, þegar
landsmenn töldust
78.400, þjuggu lan-
gleiðina í þrír af
hveijum fjóram ís-
lendingum í stijál-
býli. Nú búa níu af
hveijum tíu í þéttbýli og reyndar rúmlega
það. Þessi þróun er ekki séríslenzkt fyrir-
bæri, þótt þéttbýlismyndun hafí verið
seinni á ferð hér en í grannríkjum og geng-
ið hraðar fyrir sig. Ný þekking og ný
tækni hafa leitt til gjörbreyttra atvinnu-
og þjóðlífshátta hérlendis sem erlendis.
Ný ijarskipta- og samgöngutækni hefur
og nánast fært álfur og lönd í „sambýli“
og Evrópa siglir hraðbyri í eina markaðs-
heild.
Sú byggðastefna, sem hér hefur ráðið
ferð í um það bil hálfa öld, hefur ekki
hægt á fólksstreymi úr sveitum í þéttbýli,
af landsbyggð til höfuðborgarsvæðis, þvert
á móti. Hún hefur heldur ekki styrkt stöðu
landbúnaðarins sem dæmin sanna. Nýir
forystumenn samtaka í landbúnaði tala
og á annan, ferskari og raunhæfari hátt
en verið hefur - og meir í samræmi við
þann veruleika í efnahags- og markaðs-
málum sem við okkur blasir.
Þéttbýlisfólk, margt hvert, lítur og
vanda landbúnaðarins sanngjamari augum
en til skamms tíma. Það gerir sér Ijóst að
byggðaröskijn og samdráttur í landbúnaði
bitnar einnig á þéttbýlisbúum. Margir þétt-
býlisstaðir, vítt og breitt um landið, sækja
veralegan hluta afkomu og atvinnu íbú
anna til úrvinnslu landbúnaðarhráefna og
iðnaðar- og verzlunarþjónustu við nær-
liggjandi sveitir.
Nefna má staði eins og Blönduós, Egils-
staði, Hellu, Hveragerði, Hvolsvöll, Selfoss
og Vík, svo einhver nöfn séu nefnd, sem
byggja tilvera sína nær eingöngu á sveit-
unum umhverfis. Nefna má staði eins og
REYKJAVIKURBREF
A .
Laugardagur 9. september

KINDUR hafa frá landnámstíð leitað skjóls við kletta í íslenzku landslagi eins og þessi fallega sumarmynd frá Barðaströnd sýnir. Morgunbiaðið/RAX
Akureyri, Húsavík, Höfn og Sauðárkrók,
svo áfram sé talið, sem byggja tilvera sína
nokkuð jafnt á sjávarútvegi annars vegar
og landbúnaði hins vegar, sem og verzlun
og iðnaði tengdum þessum atvinnugrein-
um.
Lítum til tveggja þéttbýlisstaða á Norð-
urlandi vestra. Fyrst Sauðárkróks, sem á
gjöfult bakland í grónum sveitum og hefur
vaxið umtalsvert frá lyktum síðari heims-
styijaldar, að stóram hluta sem iðnaðar-
og verzlunarmiðstöð blómlegra sveita
Skagafjarðar. Síðan Siglufjarðar, sem á
ekkert slíkt sveitabakland, og hefur sætt
töluverðri íbúafækkun. í þessu sambandi
er og skylt að geta þess að Siglufjörður,
sem á fyrri hluta þessarar aldar var „höf-
uðstaður síldariðnaðar" í landinu, varð
öðrum sveitarfélögum verr úti þegar
norsk-íslenzki síldarstofninn hrundi vegna
fjölþjóðlegrar ofveiði.
Jafnvel höfuðborgin, borg bændahallar-
innar, langstærsta inn- og útflutningshöfn
landsins, sækir ófá störf í þjónustu við
landbúnaðinn, ef grannt er gáð.
Atvinnugreinar og byggðahagsmunir
skarast í mun ríkara mæli en margur
hyggur.
Brött
brekka eftir
FJÁRFRAMLÖG
til landbúnaðarins
vekja athygli og
umræður og ekki
að ástæðulausu.
Aðrar atvinnugreinar á íslandi hafa orðið
fyrir umtalsverðum áföllum vegna breyt:
inga á aðstæðum og lífsháttum fólks.
Nefna má sem dæmi kaupmanninn á hom-
inu, sem er nánast horfínn vegna þeirrar
þróunar, sem orðið hefur í matvöraverzlun
á undanförnum áratugum. Fjölmargir
kaupmenn hafa orðið illa úti af þessum
sökum án þess, að sérstök framlög hafí
verið tekin upp á fjárlögum til að bæta
þeim tjónið að einhveiju leyti.
í sjgóli innflutningshafta frá stríðslok-
um og fram undir 1960 byggðist upp alls
konar smár verksmiðjuiðnaður. Þegar inn-
flutningsfrelsi kom til sögunnar gátu þessi
fyrirtæki ekki keppt við innflutninginn og
lognuðust út af. Fjölmargir smáiðnrekend-
ur fóra illa út úr þessum breytingum án
þess, að framlög væra veitt á fjárlögum
til að bæta þeim tjónið. Þegar ísland gerð-
ist aðili að Fríverzlunarsamtökum Evrópu
árið 1970 var fyrirsjáanlegt, að fleiri iðn-
fyrirtæki mundu hverfa vegna þess, að
innflutningsvemd, sem þau höfðu notið
heyrði sögunni til. Og það gerðist. Enginn
talaði um nauðsyn þess að bæta þeim tjón-
ið með framlögum á fjárlögum. Á undan-
fömum áratugum hafa fjölmargir einstak-
lingar orðið illa úti vegna breyttra að-
stæðna og lífshátta án þess, að nokkur
stjómmálamaður eða hagsmunasamtök
hafi krafízt þess, að þeim yrði komið til
hjálpar með peningagreiðslum úr vasa
skattgreiðenda. Ef slíkar kröfur hefðu
komið fram, hefði ekki verið á þær hlustað.
Hvers vegna á annað við um landbúnað-
inn, þegar hann stendur í grundvallaratrið-
um frammi fyrir sömu vandamálum og
atvinnurekendur í verzlun og iðnaði hafa
áður staðið andspænis og eiga eftir að
gera? Ein ástæðan fyrir því er sú, að land-
búnaður er önnur tveggja atvinnugreina,
sem hér hafa verið stundaðar öldum sam-
an og var lengi höfuð atvinnuvegur lands-
manna. Landbúnaðurinn stendur því mjög
djúpum rótum í íslenzku samfélagi. Önnur
ástæða er, að landbúnaðurinn hefur á
mörgum áratugum byggt upp gífurlega
öflug hagsmunasamtök, sem era sterkustu
hagsmunasamtök í landinu ásamt Lands-
sambandi íslenzkra útvegsmanna. Þriðja
ástæða er sú staðreynd, að kjördæmaskip-
an og átkvæðavægi hafa tryggt lands-
byggðinni úrslitaáhrif á Alþingi áratugum
saman og gera enn. Hvorki verzlun né
iðnaður hafa haft eða hafa slík áhrif.
Að auki er auðvitað ljóst, að bændur
standa ekki einir í baráttu fyrir hagsmun-
um sínum. í þessum umræðum gleymist
á stundum að landbúnaður skapar beint
og óbeint fjölda starfa í þéttbýli vítt og
breitt um landið, eins og bent var á hér
að framan. Hagsmunir þess fólks skipta
auðvitað einnig máli. En þá má segja sem
svo: Ef umframframleiðsla í landbúnaði
heldur uppi heilu byggðarlögunum, eins
og hægt er að færa viss rök fyrir, eru
peningagreiðslur úr ríkissjóði til þess að
halda uppi þessari óþarfa framleiðslu þá
ekki um leið farvegur til að halda þessum
þéttbýlissvæðum uppi og hvaða vit er í því?
Bændur hafa síðustu árin sætt umtals-
verðri framleiðsluþrengingu vegna þess,
að þeir era að framleiða vöru, sem fólk
af ýmsum ástæðum kaupir ekki lengur,
alveg eins og fjölmargir iðnrekendut gerðu
á árum áður. Þessar framleiðsluþrengingar
eru hluti af aðlögun þeirra að breyttum
neyzluvenjum og breyttu markaðsum-
hverfí. Þeir hafa og, margir hveijir, gripið
til nýrra bjargráða til að skapa sér störf
og tekjur. Nefna má eftirtektarvert einka-
framtak þeirra, bændagistingu, sem er
gildur þáttur í ferðaiðnaði okkar. Það er
samt sem áður brekka eftir - og hún brött
- að jafnvægi í framleiðslu og eftirspurn
búvöra í landinu. Hætt er við að þá brekku
þurfi fjölmargir þéttbýlisbúar, sem atvinnu
sækja beint og óbeint til landbúnaðar, að
ganga með bændum. En með hvaða rökum
er hægt að gera þá kröfu til skattgreið-
enda í þessu landi að þeir greiði áram
saman stórfé til þess að halda uppi fram-
leiðslu, sem ekki er markaður fyrir?
Undanfarið hefur töluvert verið fjallað
um lök kjör launafólks hér á landi í saman-
burði við grannríki. Að sumu leyti eiga
þau rætur að rekja til rangra fjárfestinga
síðustu áratugi, sem ekki hafa skilað
kostnaði sínum aftur til samfélagsins -
og þaðan af síður arði til að bæta lífskjör-
in. Og eftir standa skuldirnar, afborganirn-
ar og vextirnir. En að öðra leyti er skýr-
inga m.a. að leita í því að við höfum of
lengi haldið uppi framleiðslu eins og sauð-
fjárframleiðslu, sem enginn markaður er
fyrir, hvorki hérlendis né erlendis. Við þá
óarðbæru framleiðslu hefur unnið fólk,
sem hugsanlega hefði ella unnið við arð-
bærari störf og í því felst einnig ákveðið
tekjutap fyrir þjóðarbúið. Aðalástæðan síð-
ustu árin er þó auðvitað aflabrestur í
þorskveiðum.
Framundan eru nýjar ákvarðanir og
stefnumörkun í málefnum landbúnaðarins
og þá fyrst og fremst sauðfjárræktarinn-
ar. Það er lofsvert og ánægjulegt, að for-
ystumenn bænda tala af meira raunsæi
um þessi mál en áður. Það fer heldur ekki
á milli mála, að bændur sjálfír hafa tekið
rækilega til hendi að breyta starfsháttum
sínum og framleiðslu. Allt er þetta já-
kvætt. En í þeim hugmyndum, sem til
umræðu eru á milli samtaka bænda og
stjórnvalda er augljóslega verið að ræða
um áframhaldandi mikil fjárframlög til
landbúnaðarins að vísu með skilyrðum um
róttækar breytingar af þeirra hálfu. Þan-
þol skattgreiðenda er hins vegar ekki ótak
markað. Það er búið að reyna mikið á það
á undanförnum árum og áratugum. Nú
er kominn tími til, að það sé líka tekið
tillit til hagsmuna þeirra.
„Hvers vegna á
annað við um
landbúnaðinn,
þegar hann stend-
ur í grundvallar-
atriðum frammi
fyrir sömu vanda-
málum og at-
vinnurekendur í
verzlun og iðnaði
hafa áður staðið
andspænis og
eiga eftir að
gera?“