Morgunblaðið - 14.09.1995, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 14. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Ný lög um innflutning og sölu á áfengi taka gildi 1. sept.en enn ríkir mikil óvissa meðal heildsala um skipan mála
Gengið hægt
um gleð-
innardyr
Fréttaskýring
Framundan er afnám einokunar ríkisins á innflutningi og heild-
sölu áfengis. Enn á þó eftir að ganga frá ýmsum lausum end-
um og er reglugerða þar að lútandi beðið með nokkurri óþreyju
af hálfu stórkaupmanna. Þorsteinn Víglundsson kynnti sér
hvaða breytingar nýju lögin kunna að hafa í för með sér.
Undanfarin ár og áratugi
hefur ekki verið mikið
um samkeppni á
áfengismarkaði hér á
landi. ÁTVR hefur al-
farið séð um allan inn-
flutning og dreifingu
á áfengi jafnframt því
sem fyrirtaekið hefur
ráðið miklu um hvað sé boðið upp á hér á
landi. Flestir áfengisframleiðendur hafa haft
umboðsmenn hér á landi. En þar sem innflutn-
ingur og dreifing hefur verið í höndum ríkis-
ins jafnframt því sem auglýsingabann á áfengi
hefur verið í gildi, hefur hlutverk þessara
umboðsmanna verið afar takmarkað.
Frá og með 1. desember kann þó að verða
breyting þar á þegar einokun ríkisins á inn-
flutningi og heildsölu áfengis verður afnumin.
Miklar vangaveltur hafa hins vegar verið uppi
um hvaða áhrif þessi lög muni hafa og virðist
talsverð óvissa ríkja þar um, enda eru enn
ófrágengnar ýmsar reglugerðir sem tengjast
þessari lagabreytingu.
Fækkar umboðum?
Það er eðlilegt að spyija hvort umboðsaðil-
um hér á landi muni ekki fækka í kjölfar gildi-
stöku Iaganna þann 1. desember. Það getur
reynst mjög kostnaðarsamt fyrir lítinn heild-
sala að standa sjálfur í innflutningi, geymslu
og dreifingu á áfengi. Þar að auki er svigrúm
til álagningar mjög takmarkað. „Kostnaðurinn
við að fá eina vodkaflösku til landsins verður
rúmar 2.000 krónur þannig að heildsali getur
ef til vill haft um 200 krónur upp úr flösk-
unni. Ég reikna með því að heildsalar muni
reyna að halda sig innan þeirrar 45% álagning-
ar á cif-verð vörunnar sem ÁTVR hefur haft
fram til þessa. Þar verður jafnvel um ein-
hveija lækkun að ræða því ég hef heyrt að
flestir heildsalar ætli að halda sig við um 35%
álag'ningu," segir Jón Páll Haraldsson, sölu-
maður áfengis hjá Austurbakka hf.
Hann telur jafnframt að ÁTVR muni áfram
stýra verðinu, m.a. vegna þess að álagning
sé ekki há auk þess sem fyrirtækið sé í sterkri
stöðu hvað varðar samninga á frakt til lands-
ins. Það sé t.d. ljóst að smærri heildsalar geti
aldrei keppt við ríkið hvað það varðar og
muni því væntanlega ekki geta staðið í áfeng-
isinnflutningi.
Því er spurning hvort ein-
stakir umboðsaðilar muni
sameinast um innflutning og
dreifingu eða jafnvel sam-
eina fyrirtæki sín að fullu
til þess að hagræða og auka
samkeppnishæfni sína. Ann-
ar möguleiki er þó að erlend-
ir framleiðendur rifti gild-
andi umboðssamningum og semji að nýju við
stærri aðila sem geta valdið innfiutningi og
dreifingu með góðu móti. Jón Páll telur þenn-
an möguleika vera líklegan og segist hafa
heyrt af því að ýmsir stærri aðilar hér á landi
séu þegar farnir að þreifa fyrir sér hjá fram-
leiðendum ytra hvað varðar þennan kost.
Enn einn möguleikinn í stöðunni er síðan
sú leið sem breska fyrirtækið Allied Domeeq
Spirits & Wine fór, en það stofnaði dótturfyr-
irtæki hér á Iandi í samstarfí við Islensk-amer-
íska fyrr á árinu. Þær tegundir sem nýja fyrir-
tækið hefur á sinni könnu voru áður í höndum
fjögurra heildsala og því um talsverða hagræð-
ingu að ræða. Umboðsaðilar áfengisframieið-
enda hér á landi eru nú um 30 talsins, sam-
kvæmt upplýsingum ÁTVR, og því ljóst að
talsvert svigrúm er fyrir hagræðingu eða
fækkun.
Óvissa um þátt ÁTVR
Stærsti óvissuþátturinn er hvert hlutverk
ÁTVR verður eftir að þessar breytingar hafa
átt sér stað. Þannig er óljóst hvort að ÁTVR
muni stunda einhvern innflutning og ef svo
verður er ekki Ijóst í hvaða formi hann mun
verða. Þá eru líka skiptar skoðanir á meðal
heildsala um hvort ÁTVR eigi að standa í
innflutningi áfengis yfir höfuð.
„Þetta er spurning um hvort ríkisvaldið
ætíar að standa í því að fjár-
magna lagerhald ÁTVR eða
láta heildsölum alfartö slíkt
lagerhald eftir. Ef ÁTVR
ætlar að stunda innflutning
á áfengi áfram þá býður það
hættunni heim um að sá inn-
flutningur muni bijóta í bága
við þau ákvæði í áfengislög-
unum þar sem segir að ekki
megi mismuna birgjum. Hætt er við því að
aðrir heildsalar sem eru að flytja inn sömu
tegundir muni þá ekki eiga jafngreiðan að-
gang að hillum ÁTVR og heildsöludeild áfeng-
isverslunarinnar," segir Baldvin Hafsteinsson,
lögmaður félags íslenskra stórkaupmanna.
Jón Páll bendir hins vegar á að það kunni
að reynast mörgum heildsölum erfitt að keppa
við það verð sem ÁTVR bjóði upp á í dag og
því sé rétt að fyrirtækið sjái um innflutning
og dreifingu fyrir smásöluverslanir sínar til
þess að komast megi hjá verðhækkunum á
áfengi.
Benedikt Hreinsson, markaðsstjóri Ölgerð-
arinnar, er því aftur á móti andvígur að ÁTVR
komi nálægt þessum innflutningi og telur að
hann muni þýða mismunun milli framleiðenda
og innflytjenda. „Sumir umboðsmenn vilja
eðlilega ekki þurfa að sjá um innflutning og
dreifingu sjálfir. Þetta er atriði sem við höfum
lengi bent á enda er það ekki án nokkurs
kostnaðar að reka heildsölu og ÁTVR hefur
aldrei lagt þennan kostnað á erlenda bjórinn
sem fyrirtækið hefur flutt inn. Þetta er því
spurning um að íslenskur og erlendur bjór
sitji við sama borð.“
Það er þó ljóst að til þess að ÁTVR haldi
sig utan við rekstur heildsölu þarf að koma
til lagabreyting þar sem skipting fyrirtækisins
í tvær deildir, heildsölu- og smásöludeild, er
lögfest í nýju lögunum. Jafn-
framt er kveðið á um að
heildsöludeildin skuli _ sinna
heildverslun fyrir ÁTVR.
Baldvin segir þetta hafa
komið flatt upp á menn en
sé engu að síður staðreynd.
„Ef þessi ákvæði hefðu ekki
verið til staðar og vilji hefði
verið til innan fjármálaráðu-
neytisins, sem mér heyrist að sé, þá hefði
verið hægt að sleppa þessari heildsöludeild
áfengisverslunarinnar alveg.“
í anda eðlilegra viðskiptahátta
Sérstök nefnd hefur verið skipuð til að skil-
greina hlutverk og starfsreglur ÁTVR eftir
að nýju lögin hafa tekið gildi. í þessari nefnd
eiga sæti þeir Indriði H. Þorláksson frá fjár-
málaráðuneyti, Höskuldur Jónsson forstjóri
ÁTVR og Júlíus Sæberg Ólafsson forstjóri
innkaupastofnunar ríkisins.
Að sögn Indriða er ekki ljóst hvenær nefnd-
in muni skila áliti sínu en hann segir að stefnt
sé að því að niðurstöður liggi fyrir nokkru
áður en lögin taka gildi. Hann segir hins veg-
ar ljóst að ÁTVR muni áfram flytja inn áfengi
eftir að nýju lögin hafa tekið gildi. „Sam-
kvæmt lögunum er það eitt af því sem ÁTVR
er ætlað að gera og ég held líka að með tilliti
til EES-samningsins þá verði ekki hægt að
búa til markaðshindranir t.d. með því að
ákveða að ÁTVR kaupi eingöngu af innlendum
aðilum. Það teldist brot á þeirri reglu að allir
aðilar innan evrópska efnahagssvæðisins hafi
rétt til að eiga viðskipti sín á rnilli."
Indriði telur að skipting ÁTVR í tvær deild-
ir muni tryggja að birgjum verði ekki mismun-
að. „Nú er gert ráð fyrir því í lögunum að
þetta séu tvær aðskildar og fjárhagslega sjálf-
stæðar einingar þannig að í sjálfu sér er
hægt að ganga frá málum þannig að sá hluti
fyrirtækisins sem sér um innflutning standi
undir sér og skili eðlilegri arðsemi. Þá er einn-
ig gert ráð fyrir því að þær vöruvalsreglur
sem nú eru í gildi og ganga út frá því að
sölureynsla ákvarði hvaða tegundir eru seldar
hvetju sinni, verði áfram í gildi. Ákvarðanir
um hvaða vörur eru í boði eru því teknar af
viðskiptavinunum svo að segja. Að því leyti
sem heildsalan er að sjá um aðdrætti, þ.e. að
kaupa inn vöru sem ákveðið er að selja með
þessum hætti tel ég ekki óeðlilegt að sá aðili
sem hefur einkaleyfi á smásölunni sé jafn-
framt með innflutning."
Vantar reglugerðir
Það sem helst einkenndi þó viðhorf þeirra
heildsala, sem Morgunblaðið ræddi við, var
óvissa. Enn hafa ekki verið gefnar út þær
regiugerðir sem eiga að skilgreina hlutverk
ÁTVR eftir þessar breytingar og móta þau
starfsskilyrði sem heildsalar þurfa að vinna
við. Þannig er óljóst hvaða geymslukröfur
verða gerðar til þeirra, hvort heildsölum verði
heimilt að reka eigin frísvæði eða hvort þeim
verði gert að geyma birgðir sínar á þeim frí-
svæðum sem eru viðurkennd í dag, t.d hjá
Tollvörugeymslunni. Reyndar er búist við að
Tollvörugeymslan muni gegna lykilhlutverki í
slíku lagerhaldi hvort sem slík ákvæði verða
sett eða ekki en engu að síður munu stærri
heildsalar og framleiðendur augljóslega kjósa
að hafa sinn eigin lager.
Baldvin á sæti í þeirri nefnd sem gera á
tillögur um hvernig þessi mál
skuli snúa að heildsölum og
segir hann að vonast sé til
þess að það muni skýrast á
næstu vikum. Reglugerðin
eigi að vera tilbúin þann 1.
október og stefni nefndin að
því að ljúka sinni vinnu
nokkru fyrr.
Þá er einnig óvíst hver
verðþróunin verður í kjölfar þessara breyt-
inga. Veitingahús munu loks geta keypt áfengi
á heildsöluverði en ekki er ljóst hversu langt
það verður undir smásöluverði. Einnig á eftir
að koma í ljós hvort sú verðlækkun muni skila
sér til neytenda og má í því sambandi minn-
ast könnunar samkeppnisstofnunar á áfengis-
verði á veitingahúsum fyrr á þessu ári. Þar
kom á daginn að lækkun bjórverðs í kjölfar
afnáms aukagjalds á innfluttum bjór hafði
ekki skilað sér að neinu marki í lægra verði
til neytenda. Hvort veitingamenn muni standa
sig betur eftir 1. desember á eftir að koma í
ljós.
Talsvert svigrúm
fyrir fækkun og
hagræðingu meðal
heildsala
Áhrif nýju lag-
anna enn óljós þar
sem nánari út-
færsluvantar