Morgunblaðið - 17.09.1995, Blaðsíða 16

16 B SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
LITIL HUS standa svo þétt í þröngum götum að vindur dettur niður þótt hvasst sé. Þegar menn eru staddir í þessum lokuðu
húsahverfum myndast sérstök stemmning og þeir hverfa öld aftur í tímann.
Menn ganga inn í 19. öldina þegar þeir
-------------------------------^-------
ganga inn í gamla bæjarhverfið á Isafirði.
Kristín Marja Baldursdóttir var þar á
göngu, talaði við íbúa í einni götunni, og
fékk álit arkitekts og sagnfræðings á gildi
--------------------------——-----------
húsanna fyrir sögu ogmenningu Islands.
P AÐ er fleira fyrir vestan en
hrikaleg náttúran sem hefur
aðdráttarafl. Eina heillega bæjar-
hverfið sem hefur varðveist frá síð-
ustu öld á íslandi er á ísafirði. Það
er á eyrinni og afmarkast af Silfur-
götu, Tangagötu, Smiðjugötu, Þver-
götu og Brunngötu. Lítil hús standa
þétt í þröngum götum, sum falleg
og nýuppgerð, önnur fremur illa
farin.
Ef þau væru í útlöndum væri fyr-
ir löngu búið að gera hvert einasta
þeirra upp. Á Isafirði eru menn hins
vegar ekki vissir um hvort húsin
eigi að fara eða vera. Elísabet
Gunnarsdóttir, arkitekt á ísafirði,
segir að þau séu byggingararfur
okkar og Jón Þ. Þór sagnfræðingur
segir að þau séu talandi heimild um
lífskjör Islendinga á síðustu öld.
Hvað sem öllu líður, kunna íbúar
vel við sig í hverfinu.
Ísafjarðarkaupstaður minnir
stundum á stórborg í fjarlægð, því
fremst á eyrinni og meðfram henni
allri hefur stærstu húsunum verið
komið fyrir, frystihúsum, vöruhús-
um og íbúðablokkum. Aðkoman
veldur því nokkrum vonbrigðum hjá
þeim sem muna eftir litlum húsum
við sjóinn.
En litlu húsin eru þó á sínum
stað og það sem meira er, göturnar
sem þau standa við hafa lítið sem
ekkert breyst. Lítil timburhús
standa þétt í þröngum götum og í
bakgörðum þeirra leika börn sér í
logninu innan um birkitré og snúru-
staura. Þótt gömul hús megi víða
finna á íslandi er hvergi á landinu
hægt að ganga um götur sem þess-
ar þar sem menn hverfa öld aftur
í tímann.
Fyrsta húsið í þessum kjarna var
byggt við Tangagötu í kringum
1830 og um aldamótin var hverfið
fullbyggt. Við Tangagötu og
Smiðjugötu standa flestöll húsin
ennþá, sum fallega uppgerð, önnur
illa farin, en við hinar göturnar
hafa þau mörg horfið eitt af öðru.
Elísabet Gunnarsdóttir, arkitekt
á ísafirði, segir að því miður hafi
húsunum verið lítil virðing^ sýnd.
„Allt fram á síðustu ár hafa Islend-
ingar talið sér trú um að þeir ættu
engan byggingararf. En auðvitað
eigum við hann þótt við höfum feng-
ið hugmyndir héðan og þaðan eins
og aðrar þjóðir og aðlagað þær síð-
an okkar hugmyndum. Það hefur
verið sagt að byggingararfur okkar
sé danskur, en meira að segja elstu
húsin í Neðstakaupstað sem eru frá
18. öld, eru innflutt tilsniðin, en
aðlöguð íslenskum aðstæðum,
þannig að þau eru líka íslensk.
Mörg þessara húsa eru „minia-
ture“, dúkkuhús eða smækkuð
mynd af húsum. Svona lítil hús
með pínulitlurh gluggum má oft sjá
í útlöndum og nú reyna menn oft
að skapa svipaðan stíl og andrúms-
loft í nýjum húsum.
Þetta gamla hverfi á eyrinni er
lokað inn á við og þegar menn
koma inn í þröngar götumar fínna
þeir hvernig vindur dettur niður
þótt það sé annars dálítið hvasst,
og allt verður kyrrt. Það er mjög
óvenjulegt á íslandi. Þegar menn
eru staddir í þessum litlu lokuðu
húsahverfum myndast sérstök
stemmning.“
Gæóatimbur
Ef þetta litla húsahverfí á ísafírði
væri komið til Mið-Evrópu væri
fyrir löngu búið að friða það með
öllu og gera upp, og ferðamenn
kæmu hvaðanæva að til að skoða
það og mynda. í hverfinu Schnoor
í þýsku borginni Bremen, er til
dæmis gamalt húsahverfi frá tím-
um Hansakaupmanna á 15. öld, og
þar eru hús og götur enn minni en
þau sem eru á ísafirði. Þessi hús
eru helsta skrautfjöður Bremen-
borgar og ein merkasta söguheim-
í HÚSIMargrétar Geirsdóttur í Tangagötu 17, bjuggu áður
fjórar fjölskyldur. „Hér í gömlu götunum búa bæði ungir og
aldnir og það kunnum við vel að meta.“
S TOL Tísfirðinga er húsin í Neðstakaupstað. Þau voru
gerð upp á sínum tíma og líklega sjáfáir eftir því núna.
ild Þýskalands. í sumum þessara
húsa er enn búið, og borga menn
himinhátt leiguverð fyrir, en í allf-
lestum eru þó agnarlitlar sérversl-
anir og örfá kaffíhús og veitinga-
hús. Þetta hverfí er perla sem borg-
arbúar gæta og umgangast með
mikilli virðingu.
En hvað skyldu Isfirðingar ætla
að gera við sína perlu?
Elísabet segir að þeir séu nokkr-
ir sem vilji rífa öll húsin og jafnvel
að byggja þarna blokkir og helst
nógu háar, þvi það vanti lóðir sem
séu ekki á snjóflóðasvæði. „En ég
tel að það megi byggja blokkirnar
annars staðar.
Fyrst og fremst ætti að gera
deiliskipulag af svæðinu þar sem
gömlu húsin standa, lagfæra göt-
urnar og helluleggja, hafa girðingar
í samræmi og leyfa ekki viðbygg-
ingar. I því sambandi þarf að setja
stranga skilmála og einnig að stýra
allri viðhaldsvinnu. Þótt segja megi
að mörg húsanna séu byggð af
vanefnum voru þau þó byggð á
þeim tíma þegar timbur var gæða-
timbur. Allt timbur sem var notað
á síðustu öld var gæðatimbur. Þeg-
ar talað er um að hús hafi verið
byggð af vanefnum er helst átt við
að þau hafi ekki verið skreytt og
að yistaverur hafi verið litlar.
Ég gæti trúað að minnstu húsin
gætu hentað vel sem gistirými eða
orlofshús fyrir ferðafólk í framtíð-
inni, eða jafnvel sumarhús fyrir
brottflutta Vestfirðinga. Þetta er
aðeins spurning um viðurkenningu
og viljayfirlýsingu hins opinbera."
Talandi heimildir
Bæjarstjórinn á ísafírði, Kristján
Þór Júlíusson, segir að sum hús-
anna verði líklega rifin því þau séu
illa farin, en hin verðmætari fái að
vera. „I mínum huga eru mörg gild
rök fyrir því að varðveita húsin, en
það er tvennt sem vinnur gegn því
• •
ITANGAGOTU
Úr Sögu ísaff jaróar efftir
Jón Þ. Þór sagnffræóing
„Mörg húsanna, sem reist
voru á síðari hluta 19. aldar,
standa enn á eyrinni. Eitt þeirra
er Tangagata 23, sem reist var
1888. Húsið er timburhús, „ein-
lyft og portbyggt", 5,8 x 7,7
metrar að grunnfleti (u.þ.b. 52
ferm). Vegghæð aðalhæðar er 3
metrar, en 2,3 á rishæð. Á 1.
hæð hússins voru 3 herbergi og
eldhús, en á milli hæða var
þröngur, brattur stigi. Á efri hæð
voru einnig 3 herbergi og lítið
framloft. Þar var um tíma sér-
stök íbúð, og var þá eldhúsið á
norðurloftinu og inn af því lítið
herbergi, en suðurloftið einn op-
inn geimur. Var sá háttur hafður
á víða, og var það gert til þess,
að betur nyti sólarljóss. Suður-
loftið var þá aðalíveruherbergi á
efri hæð, bæði stofa og svefn-
staður, og oft var loftið leigt út
eitt sér. Undir öllu húsinu var
geymslukjallari, rétt manngeng-
ur.
Húsið Tangagata 23 hefur
verið valið nánast af handahófi
úr hópi þeirra húsa, sem enn
standa frá þessum tíma. Það er
góður fulltrúi þeirra, og saga
þess er að mörgu leyti dæmigerð
fyrir sögu flestra þessara húsa.
I upphafi var það byggt sem ein-
eða tvíbýlishús, en húsnæðisekla
i bænum og lítil peningaráð
flestra bæjarbúa neyddu flesta
húseigendur, líka þá betur
stæðu, til að leigja út frá sér. í
Tangagötu 23 bjuggu á stundum
10-20 manns en þegar fasteigna-
mat bæjarins var þar á ferð
föstudaginn 18. maí 1917,
bjuggu þijár konur í húsinu.“