Morgunblaðið - 17.09.1995, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
UMMS-
SJÚKDÓMESfN
Inngangur
MS tilheyrir þeim
sjúkdómum miðtauga-
kerfisins, sem lýsa sér
með skemmdum á mý-
elinslíðrun tauga í mið-
taugakerfinu. Mýelin
eða mýli eins og það
kallast á íslensku er
himna gerð úr eggja-
hvítuefnum sem um-
lykur taugafrumur.
Hlutverk þess er að
flýta leiðni taugaboð-
anna þegar þau berast
með tauginni. Orsakir
fyrir mýelinskemmdum
í taugafrumum geta verið margar
t.d. ýmis efni, eitranir, ósérhæfðir
bólgusjúkdómar eða sýkingar. Sá
sjúkdómur sem er algengastur af
þessum sjúkdómum kallast
multiple sclerosis eða sclerosis dis-
seminata á læknaenskulatínu-máli.
Hann hefur á íslensku hlotið hið
ankannalega heiti heila- og mænu-
sigg. Það orð er sjaldan notað og
finnst höfundi það ljótt, stirt og
illa lýsandi fyrir sjúkdóminn. Hér-
lendis hefur orðið lenska að kenna
sjúkdóminn við upphafstafi sína
MS og fer vel á því. Heitið er stutt
og allir vita hvað sjúkdóm er átt
við þegar um er rætt. Multiple scle-
rosis eða MS er langvinnur sjúk-
80% MS-sjúklinga lifa
venjulegu lífi, segir
Finnbogi Jakobsson
virkri bólgufrumuí-
ferð og örmyndun á
eftir.
Við vefjarannsókn
sést mýelintap sem er
bundið við afmörkuð
svæði í miðtaugakerf-
inu. Mikill breytileiki
er í stærð þeirra allt
frá því að vera ekki
sýnilegar með berum
augum upp í fleiri
sentimetra í þvermál.
Þessir bólgu eða ör-
blettir hafa tilhneig-
ingu til að myndast í
kringum- hliðarhólf
heilans, hálshluta
Finnbogi Jakobsson,
sem hér segir skoðun
sína á þessum mið-
taugakerfissjúkdómi.
dómur af óþekktri orsök sem á
mjög sérhæfðan hátt skemmir
myelinslíðrið í miðtaugakerfínu.
Tíðni sjúkdómsins
Margvíslegar faraldursfræði-
rannsóknir á MS hafa verið gerðar
á síðustu árum. Þær rannsóknir
hafa þó einungis varpað fram
spumingum um hugsanlegar or-
sakir, en ekki leyst gátuna hver
sé orsök MS. Flestir fá fyrstu ein-
kenni milli tvítugs og þrítugs. Á
íslandi er áætlað að um 300 manns
séu með sjúkdóminn í einni og
annarri mynd. Þennan sjúkdóm er
að finna í öllum heimsálfum, en
tíðni er mjög misjöfn eftir löndum.
Á Norðurlöndum, Norður-Evrópu
og Norður- Ameríku er tíðni sjúk-
dómsins á bilinu 50-130 einstakl-
ingar á hveija hundrað þúsund
íbúa. Sjúkdómurinn er algengari
hjá hvíta kynstofninum og sérstak-
lega þeim sem hafa norrænan bak-
grunn. í suðrænum löndum er sjúk-
dómurinn mun óalgengari.
Meingerð
Meingerð sjúkdómsins eru skell-
ur vel afmarkaðar í miðtaugakerf-
inu sem kallast á enskulatínumáli
lækna „plaques" Höfundur kann
ekkert gott íslenskt orð sem lýsir
þessu fyrirbæri, en hið svokallaða
MS-plaque samanstendur bæði af
af báðum eineggja tvíburum fá
sjúkdóminn en einungis 2,5% af
tvíeggja tvíburum. Þetta bendir
eindregið til erfðafræðilegs þáttar
í sjúkdómnum, en hvernig honum
er háttað er allt óvitað um. Þess
má geta að íslenskur taugalæknir,
Kári Stefánsson, hefur komið fram
með nýstárlega tilgátu á þessu
sviði. í samvinnu við John Benedikz
taugalækni á íslandi og MS-félagið
hefur þetta leitt til mjög umfangs-
mikilla erfðarannsókna með þátt-
töku íslenskra MS-sjúklinga. Þessi
rannsókn verður að teljast einstök
á alheimsmælikvarða. Niðurstöður
hennar liggja ekki fyrir en hún
verður áreiðanlega mjög mikilvæg
grunnrannsókn á MS-sjúkdómnum
hvort heldur tekst að leysa stóru
gátuna eða ekki.
Helstu einkenni
Einkennin sem sjúklingurinn
upplifir velta á staðsetningu bólgu-
blettanna í miðtaugakerfínu og
útbreiðslu þeirra. Staðsetningin
hefur meiri þýðingu fyrir alvarleika
einkennanna en stærð þeirra.
Þannig getur t.d. lítill örblettur í
sjóntaug gefið mikil einkenni en
risastórir örblettir, t.d. við hliðar-
hólf heilans, haft lítil sem engin
áhrif. Einkennin koma og fara í
hviðum eða köstum. Ekki kann
höfundur gott íslenskt orð yfir
þetta fyrirbæri. í daglegu tali eru
þessi köst nefnd ensku- slettunni
skóf eða skúb. Kastið getur byijað
mjög hratt og náð hámarki á nokkr-
um mínútum, en venjulega verður
stigmögnun einkenna á nokkrum
tímum eða dögum með hámarki
eftir 1-5 sólarhringa. Einkennin
byija síðan að hjaðna eftir 3-4 vik-
ur og ganga til baka að miklu eða
öllu leyti á 2-3 mánuðum.
Meginreglan í byijun sjúkdóms-
ins er að mjög góður bati verður
á flestum einkennum. Við endur-
tekin einkenni geta orðið eftir-
stöðvar vegna örmyndunar í mið-
taugakerfinu og þannig orðið á
löngum tíma hæg aukning ein-
kenna frá taugakerfinu. Komi
köstin títt er líkt og þau renni
saman og sjúklingnum hnignar
jafnt og þétt.
Byijun nýrra einkenna hefur oft
verið tengd við ytri aðstæður svo
sem sýkingar, en þetta hefur verið
erfitt að sannreyna. Þungun ber
ekki með sér aukna hættu.
MS-sjúkdómurinn er í hugum
mænunnar, í litla heilanum, jafn-
framt sem sjóntaugin er algengur
staður. Það hefur verið mikil ráð-
gáta hvað veldur þessum bólgu-
frumubreytingum. Vegna þessa
hefur grunur leikið á að MS væri
langvinnur ónæmissjúkdómur eða
langvinn veirusýking. Þess ber hins
vegar að geta að allt er ósannað í
þeim efnum. Bólgufrumur sjást við
aðrar tegundir af áverkum sem
geta komið fyrir í miðtaugakerfínu
m.a. við blóðtappa eða bráðar sýk-
ingar. Viðbrögð við bólgunni verður
aukning á stoðfrumum miðtauga-
kerfísins og myndast þannig eins-
konar ör. Hið skemmda mýelinslíð-
ur utan um taugamar getur endur-
myndast að vemlegu leyti.
Einkennin sem sjúklingurinn
upplifír, sem við læknar köllum í
daglegu tali klínisk einkenni, stafa
af því að leiðni taugaboðanna eftir
taugafrumunum þar sem myelin-
slíðrið hefur skemmst er trufluð.
Tmflun á myelíninu veldur því að
leiðslugeta tauganna versnar og
þar með minnkar hæfíleiki fm-
manna til að flytja taugaboð.
Minniháttar örblettir þurfa þannig
ekki að valda einkennum sem sjúkl-
ingur tekur eftir.
Einkennin ganga oft fljótt og vel
til baka. Hvemig þetta gerist er
ekki vel skýrt taugalífeðlisfræði-
lega. Myelinslíðrið myndast aftur
og sjást merki þess við rannsóknir
á MS-örskellum, en það eitt sér
getur ekki útskýrt þann hraða bata
sem oft verður. Bati MS-sjúklinga
er því, líkt og annað tengt MS-sjúk-
dómnum, líttskilinn.
Orsakir
Um orsök sjúkdómsins er enn
óvitað. Tískuhugmyndin um sjúk-
dóminn síðastliðin 20 ár er að hann
sé skyldur sjálfsónæmissjúkdómum
líkt og margir gigtarsjúkdómar.
Engin sannfærandi rök hafa fund-
ist fyrir að um sjálfsónæmisjúkdóm
sé að ræða þrátt fyrir umfangs-
miklar rannsóknir. Margt er líkt
með MS-sjúkdómnum og öðmm
langvinnum taugasjúkdómum af
völdum veimsýkinga. Sjúkdóms-
myndin líkist t.d íslenska fjársjúk-
dómnum riðu sem talinn er orsak-
ast af langvinnri veimsýkingu í
miðtaugakerfínu. Ekki hefur tekist
að sýna fram á veimsjúkdóm sem
orsök MS ennþá.
Erfðafræðilegum tengslum sjúk-
dómsins er vel lýst með erfðafræði-
rannsóknum. 15% af MS-sjúkling-
um eiga ættingja með sjúkdóminn.
Áhættan hjá systkinum er einnig
hækkuð allt að 10-falt miðað við
samanburðarhópa. Um það bil 30%
Frá
/
Háskóla Islands
Við Rannsóknaþjónustu Háskólans
eru þrjú störf laus til umsóknar. Um
er að ræða verkefnabundnar
ráðningar frá 1. október eða þeim
tíma sem um semst eftir það. Laun
eru skv. kjarasamningum opinberra
starfsmanna.
Verkefnastjóri á
Landsskrif stof u.
Starfið felst í umsjón með
mannaskiptum sem styrkt eru af
Leonardó-áætlun ESB. Annars vegar
er um að ræða umsjón með úthlutun
styrkja sem Landsskrifstofa
Leonardó úthlutar til stofnana, skóla
og einstaklinga. Þessi þáttur er nýr
og því mun reyna mjög á frumkvæði
við mótun þessa starfs. Hins vegar er
um að ræða umsjón með styrkjum
fyrir háskólanemendur til
starfsþjálfunar í Evrópu sem
Samstarfsnefnd atvinnulífs og skóla
skipuleggur og úthlutar. Við leitum að
einstaklingi með háskólapróf (flest
fög koma til greina), sem hefur
ánægju af mannlegum samskiptum
og á gott með að eiga samskipti við
mjög fjölbreyttan hóp af
einstaklingum á mismunandi
menningarsvæðum. Mjög góð
enskukunnátta er skilyrði, þannig að
viðkomandi geti skrifað á ensku og
átt samskipti við samstarfsaðila
okkar í Evrópu.
Þekking á öðrum Evrópumál
um, t.d. frönsku eða þýsku, er
mikill kostur. Notkun tölva er
mikilvægur þáttur í öllu starfi
Rannsóknaþjónustunnar og því
þarf réttur einstaklingur að vera
upplýstur notandi sem er tilbúinn
að tileinka sér nýjungar af
sjálfsdáðum.
Deildarstjóri
upplýsingamiðstöðvar.
Starfið felur í sér umsjón með
upplýsingamiðstöð og
gagnasafni
Rannsóknaþjónustunnar sem
tekur til þriggja meginsviða:
Rannsókna og tækniþróunar,
starfsmennt unar og
námsráðgjafar. Um er að ræða
nýtt starf hjá
Rannsóknaþjónustunni, þannig
að fyrstu mánuðirnir fara í að
byggja upp starfsemina. Dagleg
verkefni felast i móttöku,
skráningu og vistun margþættra
gagna, umsjón með
gagnagrunnum
Rannsóknaþjónustunnar og
tengingum við nokkra íslenska
og evrópska gagnagrunna,
aðstoð við starfsfólk og
viðskiptavini við leit að
upplýsingum og notkun á
hugbúnaði þeim tengdum,
umsjón með heimasíðum