Morgunblaðið - 17.09.1995, Page 28

28 B SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
„Við eigum í
vandræðum“
HEIMURINN stóð á öndinni nokkra
daga í apríl árið 1970 þegargeimfeijan
Apollo 13 lenti í erfíðleikum á leið til
tunglsins. Arnaldur Indriðason rifjar
upp fréttir Morgunblaðsins af atburðin-
um og segir frá nýrri bandarískri bíó-
mynd með Tom Hanks í aðalhlutverki,
sem nýtur mikilla vinsælda vestra og
endurskapar í smáatriðum hina mis-
heppnuðu tunglferð fyrir 25 árum.
Fjögurra daga barátta við dauð-
ann úti í geimnum." Þannig
hljóðaði fimm dálka fyrirsögn á
forsíðu Morgunblaðsins 15. apríl
árið 1970 þegar fréttir bárust af
því að sprenging hefði orðið í
bandarísku geimfeijunni Apollo 13
á leið til tunglsins. Þrír geimfarar
voru um borð, sem börðust æðru-
lausir við hætturnar. Næstu daga
birtist hver stórfréttin af annarri
þar sem raktir voru þeir erfiðleikar
sem geimfararnir áttu við að etja
og hættumar sem steðjuðu að þeim
og sagt frá taugatitringnum í
stjórnstöð geimferðastofnunarinn-
ar í Houston. Mundu geimfararnir
ná aftur til jarðar? Mundu þeir
fijósa í hel, deyja af súrefnisskorti
eða brenna upp til agna í gufu-
hvolfinu?
VEL heppnuð Iending; Swigert dreginn á loft upp úr geimfarinu.
ÞYNGDARLEYSl; kvikmyndahópurinn kynnti sér náið þjálfun
geimfara, Hanks og leikstjórinn Ron Howard til vinstri.
Hey, Houston
Þegar lesið er yfir fréttirnar
kemur fljótlega í ljós að vart er
hægt að hugsa sér betra efni í bíó-
mynd og nú heilum 25 árum seinna
hefur hún verið gerð, heitir einfald-
lega Apollo 13 og er með Tom
Hanks í aðalhlutverki. Hún nýtur
mikilla vinsælda vestra um þessar
t mundir og hefur orðið til að riija
upp minningar manna af einhverri
mögnuðustu geimferð sem farin
hefur verið og Morgunblaðið kall-
aði í leiðara þegar allt var yfirstað-
ið „einhveija eftirminnilegustu ferð
í_ sögu geimferðanna“. Apollo 13
var á hvers manns vörum þetta
vor. Sigurkokteillinn í keppni Bar-
þjónafélags íslands var nefndur
Apollo 13 og auðvitað hafði íslensk
völva spáð því í byrjun árs að stórt-
íðinda væri að vænta frá Apollo-
tunglferð og yrði tvísýnt um líf
geimfaranna um borð.
Markmiðið með ferð Apollo 13
var að lenda á tunglinu í svonefnd-
s um Maurofjöllum og leita eftir sýn-
ishornum, sem gætu gefið upplýs-
ingar um uppruna tunglsins og
sólkerfisins. Um borð voru James
A. Lovell, kapteinn í sjóhernum,
Fred Haise og John L. Swigert,
sem komið hafði í stað Thomas
K. Mattingly II, en hann gat ekki
farið með því hætta var talin á að
hann myndi smitast af rauðum
hundum á Ieiðinni.Tunglferðin átti
að vera sú flóknasta og erfiðasta,
sem farin hafði verið og hún reynd-
ist það svo sannarlega þótt enginn
. hefði séð fyrir á hvern hátt. Á
meðal þess sem hin afdrifaríka
tunglferð sannaði var að 13 er
ósvikin óhappatala.
í fyrstu gekk allt eins og í sögu
en svo bárust fræg skilaboð frá
Lovell til stjórnstöðvarinnar í Ho-
uston. „Hey, Houston, við eigum í
vandræðum," sagði hann og mar-
tröðin sem vofði yfir hverri geim-
ferð var hafin. Geimfararnir höfðu
nýlokið við sjónvarpssendingu til
jarðar þegar sprenging hristi
geimfarið og aðvörunarljós gáfu
til kynna að bilun hefði orðið í
rafkerfinu (síðar kom í ljós að
súrefnisgeymir hafði sprungið,
eyðilagt aðal þotuhreyfil feijunnar
og skemmt rafkerfið). Lovell til-
kynnti að tveir af þremur efnara-
fölum stjórnfarsins virtust í ólagi
og að þeir sæju eitthvað leka út
úr geimfarinu.„Það er líklega eitt-
hvert gas, ég sé það út um
gluggann," sagði Love'l og vissi
ekki að hann var að horfa á súrefn-
isbirgðirnar leka út í geiminn.
Skömmu síðar tók farið að velta
til og frá og menn á jörðu niðri
biðu með öndina í hálsinum á
meðan Swigert barðist við að ná
stjórn á því og‘ tókst það eftir
nokkra stund.
Spá völvunnar rættist
Tuttugu og fimm mínútum síðar
kom skipun frá Houston, þar sem
hundruð tæknimanna leituðu leiða
út úr ógöngunum, um að taka úr
sambandi þau tæki sem geimfar-
arnir gætu verið án til að spara
raforkuna. Þeir áttu ekki nema
15 mínútna birgðir af rafmagni,
súrefnið lak út og þeir voru stadd-
ir 400.000 kílómetra frá jörðu en
þremenningarnir héldu ró sinni. I
Houston voru lesnar upp neyðar-
reglur um hvernig nota mætti
tunglfeijuna sem n.k. „björgunar-
bát“. Geimfararnir skriðu inn í
feijuna og ræstu lífkerfi hennar.
Aflvélar stjórnfarsins komu ekki
lengur að notum og þeir yrðu að
nota hreyfla tunglfarsins til að
koma sér aftur á farbraut til jarð-
ar.
Aðeins tveir geimfaranna kom-
ust í tunglfeijuna í einu, sá þriðji
HÆTTUFÖR; Tom Hanks í hlutverki Jim Lovells í Apollo 13.
FRÁ vinstri: Heiðursmerki; Nixon og Lovell.
Á jörðu niðri; Ed Harris leikur yfirmann
stjórnstöðvarinnar í Houston.
varð að sitja í myrku stjórnfarinu
og bíða þess sem verða vildi. Morg-
unblaðið rifjaði upp að Jökull Jak-
obsson hefði átt viðtal í útvarpinu
í byijun ársins við völvu, sem sagði
að stórtíðinda væri að vænta frá
Apollotunglferð og tvísýnt yrði um
líf geimfaranna um borð en að-
spurð tók hún það fram að þeir
mundu halda lífi. Þótti ekki ólík-
legt að spádómar völvunnar væru
nú að rætast. í Hvíta húsinu lagð-
ist Nixon á bæn.
í fjögurra dálka fyrirsögn í
Morgunbiaðinu 16. apríl sagði að
Apollo væri kominn af réttri leið
og færi framhjá jörðu ef ekki tæk-
ist að leiðrétta stefnuna. Þurfti að
framkvæma stefnubreytingu með
hreyflum tunglfeijunnar. Ef það
tækist ekki yrðu geimfararnir
dauðadæmdir. Þeir héldu ró sinni
og gengu ákveðnir til starfa en það
fylgdi fréttinni að Lovell kqpteinn,
sem Hanks leikur í myndinni, væri
nokkuð skapstyggur öðru hvoru
og töldu menn það stafa af því að
hann hefði orðið fyrir miklum von-
brigðum með að komast ekki til
tunglsins eins og áætlað var. Hann
hafði farið í kringum tunglið tveim-
ur árum áður um borð í Apollo 8
en setið eftir þegar Apollo 11 hélt
til tunglsins.
Daginn eftir átti að reyna lend-
ingu í Kyrrahafi og mesti björgun-
arfloti sem tekið hafði á móti geim-
fari var þar samankominn undir
stjórn yfirmannsins á flugmóður-
skipinu Iwo Jima. í tilkynningu frá
geimförunum kom fram að þeim
liði bærilega en væri svo kalt að
þeir gætu varla sofið og þyrftu að
týna á sig allar tiltækar spjarir til
að halda á sér hita. Líf þeirra var
komið undir neyðarbúnaði, sem
þeir urðu sífellt að vakta og nokkr-
um sinnum höfðu aðvörunarljós
kviknað sem gáfu til kynna að
rafhlöður væru að ofhitna eða súr-
efnið að verða of mengað kolsýr-
ingi en geimfararnir höfðu jafnan
bjargað málunum með snarræði
sínu. Yar seinna talað sérstaklega
um Lovell í því sambandi.
Aquarius
Lífgjafi geimfaranna var tungl-
feijan Aquarius. Hún var smíðuð
með það fyrir augum að flytja tvo
menn frá móðurskipinu niður á
tunglið og aftur frá tunglinu á
braut til móts við móðurskipið.
Geimfararnir sem flugu feijunni
urðu að standa uppréttir en til að
komast inn í hana þurfti að skríða
á fjórum fótum. I feijunni var nóg
af vatni og súrefni til að halda
tveimur mönnum á yfirborði
tunglsins í 70 klukkustundir.
Birgðirnar áttu að vera nægar til
að koma þremur mönnum og
stjórnfari framhjá tunglinu og til
jarðar.
Áður en farið náði inn í gufu-
hvolf jarðar urðu geimfararnir að
yfirgefa tunglfeijuna og fara inn
í stjórnfarið, sem nefnt var Odyss-
ey, því enginn hitaskjöldur var um
tunglfeijuna og mundi hún brenna
upp um leið og hún kæmi inn í
gufuhvolfið. „Hún var gott skip,“
sagði Jim Lovell hljóðlega þegar
hann kvaddi Aquarius.
Hundruð milljóna manna horfðu
á lendingu Odyssey í Kyrrahafi
föstudaginn 17. apríl í sjónvarpi
um allan heim. Sex klukkustund-
um fyrir lendingu voru menn í
Houston enn mjög áhyggjufullir
því margt gat farið úrskeiðis.
-Aquarius var Iosuð frá stjórnfarinu
klukkustund áður en það kom inn
í gufuhvolfið. Þriðji hluti geimfars-
ins var. svokallað tækjafar, sem
einnig var losað frá stjórnfarinu,
og kom þá í ljós að engu var líkara