Morgunblaðið - 20.09.1995, Blaðsíða 4

SJUKRAFLUTNINGAR
4 C MIÐVIKURDAGUR 20. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
■ Slökkvitæki. Á
hveiju heimili þarf
að vera til slökkvi-
tæki, eldvama-
teppi og reyk-
skynjari. Það vita
flestir en að ýmsu er að hyggja.
Tækin þurfa að vera á sínum stað
og í lagi. Ýmsar gerðir eru til af
slökkvitækjum. Hjörtur Gunnars-
son yfireldvarnaeftirlitsmaður mæl-
ir með vatns- eða léttvatnstækjum
á föst efni og kolsýrutæki á raf-
magn. Láta þarf viðurkennda þjón-
ustuaðila yfirfara slökkvitækin
reglulega.
■ Reykskynjari. í íbúðum er æski-
legt að reykskynjari sé í sem flest-
um herbergjum. Það hefur orðið
mikil breyting inni á heimilunum.
Mikið er um plast og önnur gervi-
efni sem gefa frá sér mikinn og
hættulegan reyk við bruna. Reykur-
inn breiðist ört út þegar eldur
kviknar og þá er hætta á ferðum.
Þegar reykskynjari er til staðar
ættum við að hafa tíma til að bregð-
ast rétt við. Mögulegt er að fá
ýmsar gerðir af reykskynjurum, til
dæmis sérstakan skynjara sem get-
ur verið í eða við eldhús. Líftími
reykskynjara er 7-10 ár. Fólk getur
sjálft yfirfarið reykskynjara, skipt
um rafhlöðu og prófað þá mánaðar-
lega með því að þrýsta á hnapp
skynjarans.
■ Gas. Gaseldavélar eru nýjung á
heimilum hér á landi. Ráðlegt er
að fá vana menn til þess að setja
þær upp til þess að hafa öryggið í
lagi. Gasskynjara þarf að setja niðri
við gólf. Svo verður fólk að muna
eftir að geyma gaskútana úti eins
og kútana af gasgrillunum.
o
■ Beinbrot. Oft
reynist erfitt að
greina hvort bein
hafi brotnað. Bein
geta brotnað við
fall, snúning og
högg. Helstu ein-
kenni beinbrota eru sársauki, bólga,
minnkuð hreyfigeta, aflögun, stytt-
ing á útlim og beint sýnilegt brot
(opið brot). Einnig getur sjúklingur
heyrt brest. Það er kannski ekki
hlutverk okkar að meta það hvort
viðkomandi sé brotinn heldur að
meðhöndla sjúklinginn. Rétt er að
meðhöndla vafatilfelli sem brot. Ef
grunur vaknar um að einstaklingur
sé brotinn er rétt að hagræða hon-
um þannig að hann fínni sem
minnst til. Hægt er að láta spélku
(stífa) við útlim.
■ Blástursmeðferð. Öll þurfum
við súrefni til þess að getað lifað.
Ef súrefnisflæði til heilans stöðvast
setur það viðkomandi í lífshættu.
Ef sjúklingur er hættur að anda af
sjálfsdáðum er hægt að beita blást-
uraðferðinni og koma þannig súrefni
niður í lungu viðkomandi. Ef hjart-
sláttur finnst þá flytur blóðrásin
súrefnið til líffæranna. Þegar blást-
ursaðferð er beitt er byijað á því
að hrópa á hjálp, opna síðan öndun-
arveg með því að leggja aðra hönd-
ina undir höku viðkomandi og hina
á enni hans og sveigja þannig höfuð-
ið varlega aftur. Hreinsa þarf að-
skotahluti í burtu. Skyndihjálpar-
maður klemmir nasir saman með
fingrum þeirrar handar sem liggur
á enninu og opnar með hinni hend-
inni munn sjúklings. Síðan á að
leggja varirnar vel yfír munn og
blása varlega þar til bijóstkassinn
lyftist. Blásturinn er endurtekinn
■ fímm sinnum og síðan athugað hvort
sjúklingurinn andar sjálfur. Ef ekki
þá er blástursaðferð haldið áfram
þar til hjálp berst. Blásið er 12 til
16 sinnum á mínútu.
■ Blæðingar. Blæðingar úr sárum
eru töluvert algengar og sem betur
fer hætta þær yfirleitt sjálfkrafa
innan tiltölulega skamms tíma. En
ef blæðingin virðist vera mikil þá
er gott að Iáta hreinar grisjur á sár-
ið og þrýsta á. Ef umbúðir eru fest-
ar á útlim, til dæmis með teygju-
bindi, þarf að gæta að því að vefja
ekki of fast þannig að það stöðvi
blóðfiæðið um útliminn. Einnig er
gott að lyfta þeim líkamshluta sem
blæðir úr. Hreinlæti er mikilvægt.
Ekki á að fjarlægja aðskotahluti sem
kunna að vera í sárinu.
AOalatriðið að
komast sem
fyrst á staðinn
Sjúkraflutningamenn vinna nú ýmis störf
við aðhlynningu sjúkra og slasaðra sem
læknar einir hafa mátt vinna. Ábyrgð þeirra
hefur aukist með betri menntun. Þeir lenda
oft í sorglegum atburðum en einnig gleðileg-
um eins og þegar þeim tekst að vekja fólk
aftur til lífsins eftir slys.
„STARFIÐ hefur breyst mikið á síð-
ustu árum. Það snýst ekki lengur
um að henda hinum slasaða upp í
sjúkrabílinn og bruna á sem
skemmstum tíma á sjúkrahús. Þjóð-
félagið krefst þess að sjúkraflutn-
ingamenn geri meira fyrir sjúkling-
ana enda næst betri árangur með
því,“ segir Guðmundur Jónsson varð-
stjóri er rætt var við hann og Lárus
Petersen slökkviliðsmann sem einnig
er menntaður neyðarliði. Þeir sitja
báðir í sjúkraflutninganefnd Slökkvi-
liðsins sem er ráðgefandi fyrir vara-
slökkviliðsstjóra.
Brunaverðir eru menntaðir og
þjálfaðir til sjúkraflutninga og ganga
ýmist vaktir sem brunaverðir eða
sjúkraflutningamenn. Átta sjúkra-
flutningamenn eru á hverri vakt á
daginn og sex á nóttunni. Ef mikið
er að gera koma menn til liðs við
þá úr öðrum störfum.
Þeir hafa yfír að ráða átta sjúkra-
bílum, þar af einum neyðarbíl og er
læknir af Borgarspítalanum með í
honum allan sólarhringinn. Guð-
mundur og Lárus segja að búnaður-
inn sé af fulikomnustu gerð, greiddur
af Reykjavíkurdeild Rauða krossins.
Bílamir séu endurnýjaðir reglulega,
einn til tveir á ári.
Útskrlfa menn með
bandarísk starfsréttlndl
Nýir afleysingamenn í siökkvilið-
inu þurfa að byija á því að fara á
einnar viku námskeið þar sem þeim
er kennt á búnaðinn og skyndihjálp,
auk þess sem þeir þurfa að standast
þrekpróf. Ef þeir fá ráðningu áfram
þurfa þeir að fara á þriggja vikna
bóklegt og verklegt grunnnámskeið
í sjúkraflutningum. Námskeið þessi
heldur Slökkvilið Reykjavíkur í sam-
vinnu við Rauða kross íslands og
Borgarspítalann og veita þau starfs-
réttindi á sjúkrabíl, sem heilbrigðis-
og tryggingamálaráðuneytið gefur
út. Guðmundur og Lárus segja að
þeir sjúkraflutningamenn sem það
vilji geti að afloknum þessum nám-
skeiðum fengið svokölluð EMT-rétt-
indi en það er staðfesting á grunn-
námi sjúkraflutningamanna í Banda-
ríkjúnum. ísland er eina landið utan
Bandaríkjanna sem getur útskrifað
menn með þessi réttindi. Að þeirra
sögn er þetta ávöxtur af samvinnu
þeirra við Center for Emergency
Medicine sem 'annast menntun
sjúkraflutningamanna og starfar á
vegum Háskólans í Pittsburgh.
Næsta stig í námi sjúkraflutninga-
manna er svokallað neyðarflutnings-
nám sem veitir starfsréttindi á neyð-
arbílinn. Flestir ganga einnig í gegn
um þennan skóla. Bóklegt nám tekur
tíu daga en hið verklega er 500
klukkustundir á sjúkrabíl og stendur
yfir í um það bil hálft ár. Loks bæta
menn við sig réttindanámi til notkun-
ar á hálfsjálfvirku hjartastuðtæki.
Það tekur tvo daga. Fyrir utan þetta
eru síðan endurmenntunarnámskeið
fyrir sjúkraflutningamenn.
Guðmundur og Lárus telja að góð-
ur árangur hafi náðst með fræðslu-
starfínu og þjálfun sjúkraflutninga-
manna. Eftirtektarverður árangur
hafi til dæmis náðst í endurlífgun
mikið slasaðs fólks enda hafí orðið
mikil framför í vinnubrögðum á
þessu sviði sem starfsmenn Slökkvi-
liðs Reykjavíkur hafi tileinkað sér.
Þeir segja að í kjölfar aukins náms
og þjálfunar hafi þeir fengið að
hjálpa sjúklingunum meira en áður
og það geri starfið áhugaverðara.
Ný verkefni í sjúkraflugi
íslandsflug hefur óskað eftir að
fá sjúkraflutningamenn með neyðar-
bílsréttindi til að fara með þeim í
sjúkraflug. Verður sett upp viku
námskeið til að undirbúa liðið í þessi
störf sem það hefur ekki áður sinnt.
Lárus og Guðmundur segja að þegar
Morgunblaðið/Júlíus
GUÐMUNDUR Jónsson og Lárus Petersen stilla sér
upp framan vló neyðarbílinn.
verið er að sækja sjúklinga út á land
eigi læknamir oft ekki heimangengt
og sumir þeirra þekki ekki búnaðinn
sem notaður er við flutninginn. Ef
sérþjálfaðir menn séu með í för geti
það oft sparað lækni ómakið af því
að fara með sjúklingi.
„Við eigum góð samskipti við
borgarana og alltaf er tekið vel á
móti okkur,“ segja Guðmundur og
Lárus. „Þegar fólk tilkynnir slys er
gott að það geti gefið sem gleggstar
upplýsingar um ástand sjúklingsins,
kyn, aldur og hvenær veikindin byrj-
uðu ef um veikt fólk er að ræða.
Þá finnst manni oft að fólk mætti
þekkja betur undirstöðuatriði í
fyrstu hjálp. Þeir sem eru við sím-
ann á varðstofunni bæta úr þessu
að nokkru leyti með því að spjalla
lengur við fólkið sem hringir eftir
hjálp, leiðbeina því við aðhlynningu
hinna sjúku eða slösuðu og reyna
jafnframt að afla nauðsynlegra upp-
lýsinga." Nú gat spjallið við þá fé-
laga ekki orðið lengra í bili því þeir
höfðu fyrr um daginn ákveðið æf-
ingu niðri á höfn og gátu ekki dreg-
ið lengur að mæta á svæðið til að
undirbúa slysavettvanginn.
Átta „slasaðir"
Dráttarbíll frá Vöku kom með
ónýtan bíl sem var ýtt hálfum út af
hafnarkantinum á Miðbakka. Nokk-
ur ungmenni voru fengin til að leika
hina slösuðu og var þeim komið fyr-
ir á víð á dreif um svæðið og inni í
bílflakinu. Þá var tveimur æf-
ingadúkkum kastað í sjóinn. Þegar
allt var tilbúið fór Guðmundur í tal-
stöðina á varðstjórabílnum og lét
vita um bílslys niðri á höfn þar sem
átta væru slasaðir og grunur léki á
að einhveijir hefðu fallið í höfnina.
Töluverð bið varð á því að liðið
væri sent af stað því það hittist svo
á að mörg alvöru útköll voru á sama
tíma. Þegar um hægðist glumdi í
kallkerfi stöðvarinnar og í talstöðv-
um bílanna að þetta alvarlega bílslys
hefði orðið. Skömmu síðar var þvi
reyndar bætt við að menn skyldu
ekki fara sér að voða í umferðinni
því þetta væri æfing. En sjúkrabíl-
arnir komu hver af öðrum á slysstað-
inn, meðal annars neyðarbíllinn með
lækni, og tækjabíll. Og kafararnir
komu líka.
Hópur forvitinna áhorfenda hafði
safnast að æfingasvæðinu, meðal
annars erlendir ferðamenn af
skemmtiferðaskipi sem þarna lá, og
gerði það æfinguna raunverulegri.
Sjúkraflutningamennirnir hlúðu að
hinum slösuðu, kafararnir stungu sér
í höfnina til að leita að dúkkunum
sem þar voru og tækjamennirnir
klipptu bílflakið í sundur til að ná
fólkinu út. Allt var unnið fumlaust
en tók töluverðan tíma. Guðmundur
stjórnaði á vettvangi og sá til þess
að allt gengi fyrir sig á réttan hátt.
Æfíngin var tekin upp á myndband.
Það er skoðað síðar og reynt að
bæta úr því sem ekki gekk eins og
til var ætlast.
Aðalatriðið að komast
sem fyrst á staðinn
í spjalli í bílnum á leiðinni upp á
stöð var Guðmundur spurður um
mikilvægi hraðans í sjúkraflutning-
um. „Aðalatriðið er að komast sem
fyrst á staðinn. Við setjum okkur
það markmið í bráðatilfellum að
komast á staðinn á innan við fimm
mínútum. Þegar við komum á vett-
vang liggur ekki svo mikið á ef
ástand sjúklingsins er í lagi, hann
andar og er með eðlilegan blóðþrýst-
ing.
Það fyrsta sem við gerum á slys-
stað er að tryggja öryggi okkar
sjálfra, síðan tryggjum við umhverfið
svo hinir slösuðu verði ekki fyrir
meiri meiðslum og síðan tryggjum
við lífsmark sjúklinganna ef það er
fyrir hendi, annars er reynd endur-
lífgun. Aðstaða er til að búa um flest
sár í sjúkrabílnum. Ef fleiri en einn
er slasaður eru allir athugaðir ná-
kvæmlega og ákveðið hver þarf að
komast fyrst á sjúkrahús," segir
Guðmundur.
Gleðilegt þegar
endurlífgun tekst
Guðmundur segir að þó menn sjó-
ist í þessum störfum eins og öðrum
komist þeir ekki hjá því að taka inn
á sig ýmislegt sem gerist í vinnunni.
Erfiðast sé að koma þar að sem börn
hafa slasast illa eða dáið. „Við hitt-
umst oft eftir erfiðar stundir og
spjöllum saman. Það gerir öllum
gott. Síðan eigum við kost á áfalla-
hjálp.“
Gleðilegu stundirnar koma einnig
þegar vel gengur og sem betur fer
eru þær fleiri en þær sorglegu. „Þá
er þetta með skemmtilegustu störf-
um. Það gefur manni til dæmis heil-
mikið þegar tekist hefur að lífga við
mann sem er dáinn þegar yið komum
og hann fer síðan að spjalla við
mann á eftir,“ segir Guðmundur
Jónsson.
Fjórir með skotsár
og einn stunginn
„ÉG FÉKK að kynnast öllu og það
var svo mikið að gera að ég fékk
á þessum tíma jafn mikla reynslu
og maður öðlast hér heima á mörg-
um árum,“ segir Lárus Petersen
neyðarliði um sex mánaða náms-
dvöl sína í Pittsburgh í Bandaríkj-
unum. Hann er fyrsti íslendingur-
inn sem útskrifast sem neyðarliði
(„paramedic") og kemur tíl starfa
hér heima. Er þetta æðsta gráða
sjúkraflutningamanna í Bandaríkj-
unum.
Slökkvilið Reykjavikur hefur
haft samstarf við Center for
Emergency Medicine sem er deild
við Háskólann í Pittsburgh um
menntun sjúkraflutningamanna
og var Lárus þar við nám á eigin
vegum síðari hluta ársins 1993.
Hann segir að hægt sé að fara
misjafnlega hratt í gegn um þetta
nám. Hann valdi hraðferðina og
kynntist því miklu á stuttum tíma.
„Þetta var stíf vinna átta tíma á
dag fimm daga vikunnar. Tveir
dagar fóru í bóklegt nám og svo
var ég tvo daga ásjúkrahúsi og
einn á sjúkrabíl. Ég fór á milli
deilda en var þó mest á slysa-
deild. Einnig fékk ég þjálfun í
sjúkraflutningum með þyrlu.“
Skotáverkar algengír
Lárus segir að mikill munur sé
á störfum sjúkraflutningamanna
í borgum Bandaríkjanna og í
Reykjavík. Mikið meira sé að gera
úti og skotsár og stungusár al-
geng. Einnig sé meira um stórslas-
að fólk þvi bílslysin og mótorhjóla-
slysin séu almennt alvarlegri en
hér heima. „Ég hef verið hér á
neyðarbíl í 6-7 ár og þrisvar sinn-
um flutt fólk með skotsár. Á þessu
hálfa ári i Pittsburgh sá ég 20
sinnum skotáverka. Mesta atið
sem ég lenti í var á kvöldvakt á
- slysadeild. Frá klukkan sjö að
kvöldi og fram að miðnætti komu
fjórir með skotsár, einn stunginn
og þrír alvarlega slasaðir úr bíl-
slysum," segir hann.
Hann segist hafa kynnst ýmsum
nýjungum í Bandaríkjunum sem
verið er að innleiða hér. Nefnir
hann skoðun og meðhöndlun mik-
ið slasaðra. Farið er að leggja
meiri áherslu á að tryggja öryggi
hryggs sjúklingsins við flutning á
slysadeild. Þá kenna Lárus og
Guðmundur Jónsson læknum sér-
hæfða endurlífgun með Jóni Bald-
urssyni yfirlækni á slysadeild
Borgarspítalans og segir Lárus
að þetta fag sé í örri þróun.
Ekki fengið viðurkenningu
Nám Lárusar og reynsla hefur
ekki nýst honum að fullu hér
heima vegna þess að námið hefur
ekki fengist viðurkennt. Því má
hann ekki vinna þau störf sem
hann vann úti. Þar mætti hann
vinna á slysavettvangi öll þau
störf sem læknar vinna hér, en á
ábyrgð læknis. Nefnir hann sem
dæmi meðhöndlun fólks með
hjartastuðtæki, að koma fyrir
barkarennu til að tryggja öndun-
arveg og gefa fyrstu endurlífgun-
arlyf. Segist hann hafa óskað eft-
ir því við heilbrigðisráðuneytíð að
fá námið viðurkennt en enn hafi
ekkert komið út úr því.