Morgunblaðið - 24.09.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1995 B 5
Eistlandi, eru alvarlegt um-
hverfisvandamál. Það kostar
gífurlega fjármuni að hreinsa
upp geislavirkan úrgang í
stöðinni, en þar hafa Finnar
komið frændum sínum til að-
stoðar.
Arfleifð sovéttímans í
byggingarstíl og skipulags-
málum er umhverfisvandamál
út af fyrir sig. Víða má sjá
gríðarstórar verksmiðjur, sem
nú ein margar hveijar úreitar
og grotna niður. Endalaus
úthverfi með íbúðablokkum í
sovézkum stíl, flatneskjuleg-
um torgum og holóttum göt-
um eru eitur í beinum inn-
fæddra íbúa Eystrasaltsland-
anna og þeir vita varla hvað
þeir eiga að gera við þau; fólk
þarf jú húsnæði, en engan
langar til að halda því við.
' Perlur í
steinsteypuflæminu
Öðru máli gegnir um hinar
fornu miðborgir í Tallinn,
Riga, Vilnius og Kaunas. Þar
liggja mikil menningarverð-
mæti undir skemmdum eftir
hálfrar aldar vanrækslu, en
út um allt má sjá iðnaðar-
menn, sem eru að reyna að
gera þar einhveija bragarbót.
Þrátt fyrir að ástandið sé
einna verst í gamla bænum í
Vilnius fær nú hver barokk-
kirkjan á fætur annarri and-
litslyftingu. I Riga sýna borg-
arbúar stoltir stærsta safn
húsa í Jugendstíl, sem fyrir:
finnst í evrópskri stórborg. í
Tallinn ilmar þinghúsið, Riig-
ikogu, af málningu og hefíl-
spónum. Gömlu miðborgirnar
eru eins og perlur í gráma
hins sovézka stein-
steypuflæmis og gætu einna
helzt dregið ferðamenn að
Eystrasaltsríkjunum, en
ferðaþjónusta hefur þar lítt
náð sér á strik.
Fátt er svo með öllu illt að
ekki boði nokkuð gott. Að
sögn Evald Ojaveer, yfir-
manns rannsókna hjá eist-
nesku hafrannsóknastofrtun-
inni, hefur lífríkið við strendur
landsins tekið við sér á ný
vegna þess að við hrun hins
sovézka þungaiðnaðar minnk-
aði frárennslismengun veru-
lega. Og það sem meira er;
strendur Eystrasaltsríkjanna
eru ekki lengur sumarleyfis-
staður tuga þúsunda sveittra
rússneskra verkamanna og
fjölskyldna þeirra. „Bakteríu-
mengun hefur minnkað veru-
lega eftir að við hættum að
heyra rússnesku hér á strönd-
inni,“ segir Ojaveer.
Stuðningur Vesturlanda
afgerandi
Þegar ferðazt er um
Eystrasaltsríkin -og rætt við
fólk á götunni, jafnt sem
stjórnmála- og fjármálamenn,
er auðheyrt að þjóðunum
þremur fínnst þær ekki lengur
njóta þess stuðnings vest-
rænna stjórnvalda, fjölmiðla
og almenningsálits sem þær
gerðu í sjálfstæðisbaráttu
sinni. Margir óttast að Vestur-
lönd gleymi þeim hreinlega og
láti sér fátt um finnast, þótt
rússneski björninn fari að
sýna tennurnar á ný. „Vest-
rænir blaðamenn eru orðnir
of sjaldgæf sjón hér. Við erum
víst ekki spennandi lengur,“
sagði litháískur þingmaður við
mig.
Það fer varla á milli mála
að án stuðnings Vesturlanda.
halda Eystrasaltsríkin ekki
sjálfstæði sínu. Efnahagsað-
stoð og fjárfestingar skipta
auðvitað miklu máli, en stuðn-
ingur við aðild ríkjanna að
Evrópusambandinu og NATO
er þó enn mikilvægari. Hætt-
an er sú að urrið í Rússum
verði til þess að Vesturlönd
horfi í hina áttina og stuðli
að því með aðgerðaleysi að
„nýjar markalínur" verði
dregnar í Evrópu. Endurbygg-
ingunni verður hins vegar ekki
lokið fyrr en löndin þrjú verða
orðin fullgildir meðlimir í sam-
tökum vestrænna lýðræðis-
ríkja.
*
níunda áratugnum að mati Arna
Bresk
bylgja
Gróskan í bresku rokki hefur ekki
verið eins mikil síðan snemma á
Matthíassonar, sem hér segir frá
bresku rokksveitinni Blur og
ÞAÐ MÁ heita furðulegt hve
bresk popp- og rokktónlist
hefur verið áberandi í heimin-
um; allt frá því á sjötta ára-
tugnum hafa breskir tónlistarmenn
ráðið ferðinni að mestu í rokksög-
unni og flestar helstu hljómsveitir
heims verið frá Bretlandseyjum.
Frumstraumarnir hafa komið frá
Bandaríkjunum, jass, blús, vagg og
velta, Seattlerokk og house-tónlist,
en bresk ungmenni hafa tekið við
straumunum og endurgert með góð-
um árangri, eins og til að mynda
þegar breskar rokksveitir lögðu
Bandaríkin að fótum sér á sjöunda
áratugnum, síðan önnur bylgja á
þeim áttunda og loks ein til þegar
pönkið náði sem hæst í byijun níunda
áratugarins. Helsta skýringin er að
á Bretlandseyjum hafa tónlistar-
mennirnir sjálfir ráðið ferðinni að
mestu og endurnýjun verið ör, en
vestan hafs hafa peningamenn ráðið
mestu og hæg hreyfing verið í gegn-
um rokkheiminn. Þessi heimsmynd
rokksins hefur þó verið að breytast
á undanförnum árum, meðal annars
vegna efnahagsniðursveiflu í Bret-
landi, sem nú er að baki, og þess
að tónlistarmarkaður vestan hafs
hefur opnast meira með tilheyrandi
uppgangi smáfyrirtækja og jaðartón-
listar eins og pönksins, sem Banda-
ríkjamenn eru að uppgötva öðru
sinni. Breskum hljómsveitum hefur
því gengið illa að hasla sér völ! utan
heimalandsins, þar til fyrir skemmstu
að hljómsveitirnar Blur og Oasis
hrintu af stað nýrri breskri bylgju.
Blur gegn Oasis
Um fátt hefur verið meira rætt
og ritað undanfarnar vikur í bresku
popppressunni en baráttu bresku
rokksveitanna Blur og Oasis, sem
gáfu út smáskífu sama daginn fyrir
skemmstu. Baráttu Blur og Oasis
hefur verið líkt við baráttu Bítlanna
og Rollinganna, baráttu snyrtilegra
listamanna við úfnar fyllibyttur.
Hliðstæður má finna margar í þeim
slag; Blurliðar eru snyrtilegir og fág-
aðir í tali og tónlistin afskaplega
bresk, en Oasisliðar eru sífellt að
slást og drekka, gefa heimskulegar
yfirlýsingar og spila hrátt rokk að
mestu. Aftur á móti má segja að
barátta Bítlanna og Rollinganna hafi
verið glíma sveitar og borgar; átök
norðanmannanna frá Liverpool við
sunnlendinganna frá Lundúnum. I
átökum Blur og Oasis er þessu þver-
öfugt farið, því Blurliðar eru Lund-
únabúar og Oasis kemur frá Manc-
hester í norðurhluta Englands.
Báðar þessar sveitir sækja reyndar
sitthvað til Bítlanna, eins og heyra
má á nýútkominni skífu Blur og á
væntanlegri plötu Oasis, sem er öllu
rólegri en frumraun þeirrar sveitar,
en Blur er þó frekar í ætt við þá
gömlu Kinks, og Damon Albarn,
söngspíra Blur, hefur ekki farið leynt
með dálæti sitt á Ray Davies.
Damon Albarn er leiðtogi Blur og
stofnaði sveitina með gítarleikaran-
um Graham Coxon. Þeir Coxon ólust
upp í smáborginni Colchester, en
þegar Albarn fannst hann hafa aldur
til fluttist hann til Lundúna að freista
gæfunnar. Þar gekk honum hvorki
rié rak, þótt hann hafi lagt á sig
mikla vinnu til að komast á samning
Oasis
og gengið á miili útgáfufyrirtækja
með lagasafn sitt, sem þá var all-
nokkuð að vöxtum. Á endanum sneri
hann aftur til Colchester að halda
tónleika og endurnýjaði vinskapinn
við Coxon, sem kynnti hann fyrir
trymblinum Dave Rowntree. Úr þeim
kynnum varð tríó og leit hófst að
bassaleikara. Sú bar árangur með
Alex James og kvartettinn Seymour
varð til. Þetta var 1989.
í upphafi árs gekk Seymour á
mála hjá útgáfunni Food, sem setti
sem skilyrði fyrir samningnum að
sveitin skipti um nafn og Blur varð
tih Næstu mánuðir fóru í viðtöl, tón-
leika og svall, því hljómsveitarmenn
vissu ekkert betra að gera við ný-
fengið fé en drekka það út. Það kom
vissu óorði á Blurliða, sem tók nokk-
ur ár að losna við.
Með bestu nýsveitum
Þegar hér var komið sögu var
sveitin talin með bestu nýsveitum
Bretlands, en fyrsta breiðskífan,
Leisure, sem gerð var undir stjórn
Grahams Coxons, var ekki til þess
fallin að auka hróður hennar; hrá
gítarplata með tilheyrandi hama-
gangi. Þrátt fyrir það gekk sveitinni
allt í haginn í tónleikahaldi og 1991
eyddu Blurliðar lunganum úr árinu
í tónleikaferð um Bandaríkin. Þeir
gáfu sér þó tíma til að taka upp
nýja breiðskífu og öllu betri en þá
fyrstu, en sú, sem fékk heitið Pop
Scene, fékk dræmar viðtökur gagn-
rýnenda, sem flestir létu svo um
mælt að nú væri þetta búið hjá Blur
og mál að leita upp nýjar sveitir og
ferskari. Í kjölfarið yfirgaf umboðs-
maður sveitarinnar hana í skuldafeni
og um tíma rambaði Blur á barmi
gjaldþrots og örvæntingar. Með stífu
tónleikahaldi vestan hafs tókst
sveitamönnum þó að halda lífi í Blur,
en á meðan sveitin var að beijast í
bönkum kom Suede, sá og sigraði.
Sérbresk rokksveit
Umboðsmaður sveitarinnar greip
inní á réttum tíma, fékk drengina
ofan af drykkjunni og píndi þá til
að fá utanaðkomandi mann til að
stýra upptökum á næstu breiðskífu,
Andy Partridge úr XTC. Damon Al-
barn hefur látið þau orð falla að fyr-
ir Partridge hafí það eitt vakað að
láta sveitina hljóma eins og XTC og
niðurstaðan hafi verið ömurleg. Plat-
an, Modern Life is Rubbish, var svo
á skjön við það sem Blurliðar sjálfir
vildu að þeir neituðu að gefa hana
út, og munaði minnstu að útgáfu-
samningi þeirra við EMI yrði sagt
upp fyrir vikið. Á endanum lét útgáf-
an undan og gaf náðarsamlegast
leyfi sitt fyrir því að Blur hljóðritaði
plötuna aftur með upptökustjóra að
eigin vali.
Snemma árs 1993 kom Modern
Life is Rubbish loks út og fékk góð-
ar viðtökur gagnrýnenda, sem höfðu
orð á því að hljómsveitin hefði breyst
verulega í yrkisefni og hljóm; væri
orðin sérbresk. Platan seldist og
þokkalega, fór í fimmtánda sæti
breska breiðskífulistans. Næsta plata
á eftir, Parklife, tryggði svo sess
Blur sem vinsælustu hljómsveit Bret-
lands, fór á toppinn þegar hún kom
út á síðasta ári og hefur reyndar
verið að sveima um listann, yfirleitt
ofan við fimmtánda sæti, frá því hún
kom út, í á annað ár og salan á
henni er þegar orðin betri en á nokk-
urri Smiths-plötu svo dæmi sé tekið.
Metsala
í kjölfarið hefur Blur lagt á sig
gríðarlega vinnu til að treysta bönd-
in milli sín og breskra áheyrenda, á
milli þess sém drög voru lögð að
næstu breiðskífu. Fyrstu merki um
þá skífu og í raun mælikvarði á stöðu
sveitarinnar í Bretlandi var útgáfa á
fyrstu smáskífunni af plötunni, Co-
untry House, sem gefin var út með
miklu húllumhæi sama dag og smá-
skífa Oasis af væntanlegri plötu. Sú
„tilviljun" hrinti af stað meiri eftir-
væntingu og spennu en nokkur smá-
skífuútgáfa síðustu ár eða áratugi
og breska popppressan gerði mikið
úr stríðinu á milli sveitanna um hvor
lenti á toppnum. Markaðssetningin
tókst frábærlega; hvor smáskífa selst
í yfir 200.000 eintökum, sem er fá-
heyrð heildarsala smáskífu og hefur
ekki gerst áður að smáskífa hafí
selst í svo stóru upplagi fyrstu vik-
una. Blur hafði betur í þeim slag,
sem margir vilja meina hafí verið
skipulagt ævintýri af útgáfum sveit-
anna beggja, sem báðar hafa grætt
svo um munar, aukinheldur sem
gamla Blurplatan Parklife, sem hefur
verið á siglingu um breska breið-
skífulistann í á annað ár eins og
áður er getið, tók kipp uppávið og
fór í áttunda sæti.
Eftir þennan hamagang biðu bresk
ungmenni með öndina í hálsinum
eftir breiðskífunni, sem fór vitanlega
beint á toppinn í Bretlandi í fyrstu
vikunni, seldist tvöfalt meira en
næsta skífa á eftir og sannaði að
Blur er vinsælasta hljómsveit Bret-
lands um þessar mundir.
Hratt upp, hratt niður
Breski tónlistarheimurinn er sér-
kennilegur um margt og þá ekki síst
hve erfitt það er fyrir hljómsveitir
að halda velli á toppnum, þó leiðin
uppávið sé hröð. Sagan af Blur er
dæmigerð fyrir þá sögu að mörgu
leyti, til að mynda hvernig fór með
aðra' breiðskífu sveitarinnar, sem
gagnrýnendur afskrifuðu og blöðin
tóku ekki eftir eftir að hafa verið
búin að hampa sveitinni sem næstu
stórsveit Bretlands. Samkeppnin er
gríðarlega hörð þar í landi, ekki síst
í íjölmiðlaheiminum þar sem menn
eru sífellt að finna upp nýjar stór-
stjörnur og daginn eftir er leit hafin
að annarri. Dæmi um hljómsveitir
sem blásnar hafa verið upp í fjölmiðl-
um, jafnvel áður en þær gefa nokkuð
út, og gleymast síðan um leið og
fyrsta breiðskífan kemur eru legíó
og dæmi um það er hljómsveitin
Suede sem var hljómsveit ársins
1993, fram á mitt ár, og eftir það
öllum gleymd.
Fatist Blur flugið bíða fjölmargar
sveitir eftir því að skjótast upp fýrir
hana, þar á meðal Oasis, ársgömul
sveit sem er ekki langt undan Blur
í vinsældum, en næsta breiðskífa
Oasis er væntanleg á næstu vikum.
Supergrass er ungtyrkir breska
poppsins; sendi frá sér sína fyrstu
breiðskífu í vor og hefur gengið allt
í haginn síðan og síðan er að vænta
breiðskífu hljómsveitarinnar Pulp,
sem á sér álíka langa sögu og Blur
og átti eitt vinsælasta lag sumars-
ins. Það er því bjartara framundan
í bresku poppi en verið hefur i árarað-
ir; fjórar sveitir bítast um hituna og
margar bíða átekta. Hvort þeim eigi
eftir að ganga eins vel vestan hafs
er svo annað mál.
hamaganginum í kríngum hana.