Morgunblaðið - 28.09.1995, Page 7

6 B FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 28. SEPTEMBER 1995 B 7
VIÐSKIPTI
Eru vextírá
íslandi of háir?
Fjármál á fimmtudegi
í viðskiptalöndunum hafa vextir lækkað á árínu og
horfur eru yfírleitt bjartar, skrifar Signrður B. Stef-
ánsson. Á íslandi hafi staðan í þjóðarbúskapnum
breyst talsvert á síðustu mánuðum.
VEXTIR á verðbréfamarkaði á
íslandi eru hærri nú á
haustmánuðum en sam-
bærilegir vextir eru í ná-
grannalöndunum. Þetta á bæði við um
skammtímavexti og vexti af skulda-
bréfum til langs tíma. Markaðsvextir
hafa raunar ekki breyst mikið í sumar.
Þeir lækkuðu lítillega í sumarbyrjun
en hafa hækkað aftur með haustinu.
Vextir af ríkisvíxlum í viðskiptum á
Verðbréfaþingi íslands hafa verið um
7,3% að jafnaði í september og vextir
af verðtryggðum spariskírteinum ríkis-
sjóðs eftir sömu skráningu um 5,7% í
september. Markaðsvextir af húsbréf-
um eru lítið eitt hærri og hafa verið
um 6 til 6,10% að jafnaði síðan í apríl
sl. (sjá myndir af ávöxtun ríkisvíxla
og spariskírteina og húsbréfa á Verð-
bréfaþingi á meðfylgjandi myndum).
Lækkandi vextir í viðskiptum
með skuldabréf á
alþjóðlegum markaði
Um þessar mundir leikur því ekki
vafi á því að vextir á íslandi eru hærri
en sambaerilegir vextir í viðskiptalönd-
unum. Á myndunum er sýnd þróun
skammtíma- og langtímavaxta í
Bandaríkjunum og í Þýskalandi frá
janúar 1990 til september 1995. í
Bandaríkjunum eru skammtímavextir
um 5,7% núna en vextir af tíu ára
ríkisskuldabréfum eru aðeins 6,15%. í
báðum tilvikum er um að ræða óverð-
tryggða vexti þar sem verðtrygging
er undantekning í fjármálaviðskiptum
annars staðar en á íslandi. Verðbólga
í Bandaríkjunum er liðlega 3% á árinu
1995 en búist er við 3,5% verðbólgu
á árinu 1996. Raunvextir á skamm-
tímamarkaði í Bandaríkjunum eru því
um 2,7% og raunvextir af skuldabréf-
um til tíu ára eru líka um 2,6-2,7%.
I Þýskalandi eru skammtímavextir
4,1% en vextir af ríkisskuldabréfum
til tíu ára eru 6,36%. Verðbólga sam-
kvæmt nýjustu mælingum er innan
við 2% og raunvextir á skammtíma-
markaði eru því um 2,1% og raunvext-
ir af tíu ára ríkisskuldabréfum um
4,3%. I Japan eru vextir mun lægri
og verðbólga er engin. Vextir á
skammtímamarkaði eru 0,5% og vext-
ir af tíu ára ríkisskuldabréfum eru
rétt yfir 3%. Verðmæti skráðra skulda-
bréfa í þessum þremur löndum er yfir
70% af heildarverðmæti skuldabréfa á
markaði í 22 stærstu ríkjum heimsins
samtals en verðmæti alira skráðra
skuldabréfa á markaði þar nam 18,5
þúsund milljörðum Bandaríkjadollara
í lok ársins 1994. Bandaríkjamarkaður
var þá um 43% af heimsmarkaði, hlut-
fall Þýskalands var 10% og hlutdeild
Japansmarkaðs var um 20%. Vaxta-
myndun í þessum þremur ríkjum hefur
því rík áhrif á þróun vaxta í heimsvið-
skiptum almennt og einnig innanlands
í mörgum öðrum ríkjum.
Raunvextir á íslandi 1,5 til 2,5%
hærri en í iðnríkjunum núna
Á íslandi er ekki erfitt að reikna
raunvexti af ríkisskuldabréfum til
nokkurra ára. Eins og fyrr segir eru
raunvextir af spariskírteinum nú um
5,7% og raunvextir af húsbréfum lið-
lega 6%. Ef miðað er við að verðbólga
sé 2% eru raunvextir af ríkisvíxlum á
skammtímamarkaði nú 5,1%. Þannig
munar 1,5 til 2,5% á raunvöxtum af
ríkisskuldabréfum á verðbréfamarkaði
á íslandi núna og sambæriiegum vöxt-
um í stærstu iðnríkjunum þremur.
Vextir annarra lántakenda byggjast á
vöxtum af ríkisskuldabréfum í þvetju
landi og því eru aðrir vextir á íslandi
hugsanlega einnig sem þessu nemur
hærri en sambærilegir vextir eru ann-
ars staðar núna.
Þess má geta að heildarverðmæti
innlendra skulda í íslenska lánakerfinu
nam 542 milljörðum króna í lok fyrsta
ársfjórðungs 1995. Hvert prósent í
vöxtum kostar því lántakendur 5,42
milljarða króna á ári (ath. hér eru
erlendar skuldir ekki taldar með). Það
eru hvorki meira né minna en 1,2%
af landsframleiðslu eða, til að taka
gerólíka viðmiðun, um fimm þúsund
krónur á mánuði á hvert heimili sem
skuldar sex milljónir króna.
Óyggjandi er að markaðsvextir á
íslandi eru hærri en í iðnríkjunum
haustið 1995. Þess er þó skemmst að
minnast að staðan var þveröfug. Síð-
sumars árið 1994 voru skammtíma-
vextir á íslandi aðeins liðlega 4% (sjá
mynd af ávöxtun ríkisvíxla á Verð-
bréfaþingi íslands). Verðbólga var inn-
an við 2% og raunvextir því rétt um
2% og líklega hvergi lægri en á ís-
landi þá nema í Japan. Þá voru
skammtímavextir í Bandaríkjunum og
Þýskalandi um 5% en verðbólga 2% í
Bandaríkjunum og 2,3% í Þýskalandi.
Langtímavextir voru mun hærri en
skammtímavextir í báðum ríkjum eða
um og yfir 7%. Raunvextir af skulda-
bréfum til langs tíma voru því svipað-
ir og á íslandi eða rétt rúmlega 5%.
Mikil hækkun á hlutabréfum í
flestum löndum í sumar
Af þessum samanburði má draga
þá ályktun að vextir á íslandi aðlagist
seint breytingum vaxta á alþjóðlegum
markaði. Við öðru er naumast að bú-
ast því að enn eru ekki liðin tvö ár
frá því að viðskipti með verðbréf við
útlönd voru gefin algerlega frjáls í
ársbyijun 1994. Enn hefur ekki tekist
að laða erlenda fjárfesta til viðskipta
með íslensk verðbréf svo að heitið
geti. Áður en lengra er haldið út í
samanburð á innlendum vöxtum og
erlendum er fróðiegt að bera saman
hvað gerst hefur á hlutabréfamarkaði
í viðskiptalöndunum og á íslandi í
sumar.
Skemmst er frá því að segja að verð
á hlutabréfum hefur farið hækkandi í
allt sumar í næstum öllum löndum.
Mest er hækkunin í Bandaríkjunum og
Svíþjóð eða um 24% frá áramótum til
12. september sl. Síðan koma Bretland
(15%), Sviss (14%), Ástralía og Spánn
(12%), Holland (11%) og Þýskaland
(8%). Raunar ætti ísland að vera í röð-
inni næst á eftir Bandaríkjunum og
Svíþjóð því að hér hafa hlutabréf skráð
á Verðbréfaþingi íslands hækkað um
21% frá síðustu áramótum.
Það er ailtaf erfitt að skýra ástæður
verðbreytinga á hlutabréfum en þó er
skárra að reyna að túlka þær eftir á
en segja til um þær fyrir fram. Allt
árið 1995 hafa vextir verið að lækka
í stærstu iðnríkjunum (sjá mynd af
vöxtum í Bandaríkjunum og Þýska-
landi). Það er næstum því óbrigðult
að lækkandi vextir (hækkandi verð á
skuldabréfum) hafa áhrif til hækkunar
á verð á hlutabréfamarkaði. En ýmis-
legt fleira kemur þó til. Þótt nú séu
liðin fjögur ár frá því að framleiðsla
tók að aukast við upphaf núverandi
hagsveiflu í Bandaríkjunum er ekkert
lát á velgengni fyrirtækja þar og verð-
bólga bpfíjr ekki aukist mikið.
Þýski og bandaríski
seðlabankinn leggja
grundvöll að stöðugleika
Vaxtahækkanir árið 1994 undir
stjórn Alan Greenspan seðlabanka-
stjóra þykja hafa verið rétt tímasettar
og nákvæmar (sjá skammtímavexti
árið 1994 á mynd af vöxtum í Banda-
ríkjunum). Þær hægðu á framleiðslu-
aukningunni og hafa aukið líkurnar
til muna á því að Bandaríkjamenn
geti notið hagvaxtar í nokkur ár enn
áður en kemur að næsta samdráttar-
skeiði. í ár er reiknað með nærri 3%
hagvexti í Bandarikjunum og árið
1996 með um 2,5%. Hagnaður fyrir-
tækja er góður og hefur náð að standa
undir nærri fjórðungs hækkun hluta-
bréfa án þess að hlutföll hafi raskast
til muna.
Svipaða sögu er að segja frá Þýska-
landi. Þar hafa bankastjórar Bundes-
bank full tök á peningamálastjórn og
verðbólgu að því er virðist. Hagvöxtur
í austurhluta landsins er yfir 10% og
þótt framleiðsla þar vegi aðeins um
5% af heildarframleiðslu í Þýskalandi
gerir hún sitt til að auka hagvöxt í
landinu sem nú er um 2,5%. Árið 1996
er reiknað með 2,5 til 3% hagvexti.
Verðbólga í Þýskalandi hefur þó verið
að minnka, úr 3% árið 1994 í um 2%
árið 1995 og búist er við svipuðum
verðhækkunum á næsta ári. Árangur-
inn af peningamálastjórn Bundesbank
þykir því ekki síður góður en banda-
ríska seðlabankans. Auk þess hafa
Þjóðveijar nú náð fullum tökum á út-
gjöldum ríkissjóðs eftir ,jarðskjálft-
ana“ í ríkisfjármálum sem fylgdu í
kjöifar sameiningar ríkjanna í október
1990 en ríkishallinn verður kominn
niður í 2-3% á næsta fjárlagaári
Um 21% hækkun hlutabréfa á
íslandi frá síðustu áramótum
Japan er eina stórveldið þar sem
þjóðarbúskapur Stendur ekki í blóma
á þessu ári. Eins og fyrr segir er verð-
bólga þar engin og raunar er talið að
verðlag fari lækkandi án þess að það
komi beint fram í mælingum vegna
gamals framfærslugrunns í vísitölu-
mælingum. En framleiðsluaukning er
ekki teijandi heldur. Mikil hækkun á
gengi jensins fyrr á árinu leiðir til
hækkunar á verði á japönskum vörum
annars staðar í heiminum en auk þess
eiga Japanir í síharðnandi samkeppni
frá iðnríkjum Vesturlanda á markaði
fyrir margar af helstu útflutningsvör-
unum. Japanir eiga því enn í harðri
baráttu vegna eftirkasta ofþenslu-
skeiðsins undir lok níunda áratugarins
og gera ekki miklu betur þessi misser-
in en halda framleiðslu sinni óbreyttri.
í þessum hremmingum í þjóðarbú-
skapnum hefur hlutabréfaverð í Japan
lækkað um 6% frá síðustu áramótum
en þó hækkað um 24% í sumar. Það
er því við afar hagstæðar aðstæður á
hlutabréfamarkaði víða um heim á
árinu 1995 sem bjartsýni í hlutabréfa-
viðskiptum á íslandi hefur leitt til 21%
hækkunar frá áramótum eins og fyrr
greinir og þar af er ríflega helmingur
nú yfir sumarmánuðina. Eins og víða
annars staðar gengur rekstur fyrir-
tækja sem skráð eru á hlutabréfa-
markaði hér yfirleitt vel. Hagnaður
af rekstri þeirra ætti nokkurn veginn
að standa undir þeirri hækkun sem
orðið hefur á verðmæti hlutabréfa á
árinu og gæti orðið jafnmikill á árinu
1996 og í ár eða jafnvel meiri. Það
eina sem skyggir á í bjartsýninni er
óttinn við verðbólgu.
Verðbólga er enn lifandi á
Islandi og kraumar undir
Það væri freistandi að álykta að
verðbólga sé um það bil að hverfa
fyrir fullt og allt vegna þess hve lítil
hún hefur verið síðustu misseri bæði
í viðskiptalöndunum og á íslandi. Þeg-
ar til lengri tíma er litið er verðbólga
háð aukningu peningamagns í hveiju
þjóðarbúi. Að hluta til er því lág verð-
bólga um þessar mundir að þakka
styrkri peningamálastjórn í seðlabönk-
um stærstu iðnríkja og ábyrgum
stjórnvöldum víða um lönd.
Eftir verðbólguumrót áttunda og
níunda áratugsins hafa menn sann-
færst um að hagvöxtur og aukin vel-
megun verða ekki byggð á öðru en
stöðugu verðlagi og festu við stjórn
ríkisfjármála og peningamála. Seðla-
bankar hafa víða verið gerðir óháðari
í störfum sínum og ákvörðunum og á
þá er lögð sú ábyrgð að stýra peninga-
málum til þess að verðbólga sé undir
tilteknu hámarki, t.d. 2% eða 2,5%.
Enginn vafi leikur á því að litla verð-
bólgu í iðnríkjunum þessi árin er að
hluta að rekja til frábærs árangurs
við peningamálastjórn bæði í Banda-
ríkjunum og í Þýskalandi.
Enginn vafi leikur þó á því heldur
að verðbólga er enn lifandi og kraumar
undir. Á íslandi er eins og tilvist henn-
ar hafi gleymst þrátt fyrir að aðeins
þurfi að fara aftur til áranna 1991,
1990, 1989 og 1988 til að finna 7,5%
verðbólgu, 15,5%, 18,3% og 23,4%
verðbólgu (í þeirri röð). Snemma á ár-
inu 1995 var skrifað undir kjarasamn-
inga milli ASÍ og VSÍ þar sem lagður
var grundvöllur að áframhaldandi stöð-
ugleika með raunhæfum launahækkun-
um. Þar var reynt að skipta réttlátlega
því sem til skiptanna var og ekki meiru.
Síðar á árinu hafa kjarasamningar
margra launþegahópa verið leiddir til
lykta með kauphækkúnum sem eru
töluvert hærri og jafnvel eru dæmi um
20% launahækkun.
Töluverð aukning innlendrar
eftirspurnar á árinu 1995
Stöðugleiki er þó áfram hornsteinn
í efnahagsstefnu stjómvalda. Stöðug-
leiki krefst þess að gengi krónunnar
sé óbreytt gagnvart öðrum myntum
og verðbólga má því ekki verða hærri
hér en hún er í viðskiptalöndunum eða
að jafnaði um 2 til 2,5%. Kjarasamning-
ar sem fela í sér launahækkun um
15-20% geta á engan hátt samrýmst
stöðugu verðlagi jafnvel þótt hækkunin
dreifíst á tvö ár. íjóðartekjur á mann
minnkuðu um 5,4% og 2% árin 1992
og 1993. Árið 1994 jukust þær aftur
um 2,8%, í ár er reiknað með um 2,1%
aukningu á mann og árið 1996 gæti
útkoman orðið áþekk. Ef verðbólga er
um 2-2,5% á ári eru u.þ.b. 4 til 5% á
ári til skiptanna, alls ekki 12%, 15%
eða jafnvel 20% á tveimur árum.
Ef til vill hefur launaþróun síðustu
mánuði leitt til þesá að nú er búist við
meiri verðbólgu á næstu misserum og
ef til vill hafa óverðtryggðir vextir á
skammtímamarkaði ekki lækkað eins
og í öðrujn löndum í sumar af þeim
ástæðum. Ef til vill skynja menn að
eftirspurn hefur farið hratt vaxandi
jnnanlands á árinu og telja að fram-
undan sé vaxandi hætta á þenslu og
meiri verðbólgu.
Hækkun launa eða vöru og
þjónustu um tugi prósenta
gengur ekki upp núna
Hagstærðir sýna að eftirspurn eftir
innfluttum vörum og þjónustu hefur
aukist mikið árin 1994 og 1995. Á
tólf mánuðunum til miðs árs 1995 er
aukning á almennum innfiutningi um
12 til 13% miðað við tólf mánuðina
þar á undan og enn virðist vera að
herða á aukningunni. Útflutningur
hefur líka aukist verulega eða um 10
til 11% á tólf mánuðunum til miðs árs
1995 m.v. tólf mánuðina þar á undan.
Mismunurinn er þó sá að nú er farið
að hægja á aukningu vöruútflutnings.
Viðskiptajöfnuður (sem nær til vöru-
og þjónustuviðskipta) var jákvæður
um 4,5 milljarða króna á fyrri hluta
ársins 1994 en á sama tíma árið 1995
var afgangurinn kominn niður í 2,5
milljarða króna.
Innflutningur og útflutningur eru
ekki nema hluti af framleiðslu og við-
skiptum landsmanna en þessar stærð-
ir hafa oft reynst vísa veginn hvað
varðar framvindu í þjóðarbúskapnum
á liðnum árum. Greinilegt er að megin-
viðfangsefni við stjórn efnahagsmáia
á árinu 1996 verður að hemja eftir-
spurn innanlands. Allir verða að skilja
að hækkun launa um 15% eða 20%
til tveggja ára eða þjónustugjalda um
100% er óhugsandi þegar verðbólga
er 0 til 2% og framleiðsluaukning á
mann er svipuð.
Með allt þetta í huga er vafamál
hvort vextir á íslandi geta talist „of
háir“ núna. Jákvætt svar við spurning-
unni fæli í sér að ástæða eða þörf
væri á því að lækka vexti. Það virðist
þó afar varhugavert vegna þess að
töluverð hætta er á því að verðbólga
á árinu 1996 verði meiri en í ár og
líka vegna þess að afgangur í viðskipt-
um við útlönd virðist nú fara hratt
minnkandi. Það er dýrt í krónum að
búa við háa vexti en margfalt dýrara
að glata ávinningnum af áframhald-
andi stöðugleika á næstu árum. í þessu
ljóst er torvelt að skilja vaxtalækkun
Seðlabankans í síðustu viku um 0,5%
í viðskiptum hans við aðra banka.
Svo virðist sem Islendingar verði
að sættast á það um sinn að verða
af þeirri vaxtalækkun sem margar
aðrar þjóðir hafa notið á þessu ári
jafnvel þótt þær séu komnar lengra í
núverandi hagsveiflu en við. Vonandi
tekst á næstu mánuðum að ná fullum
tökum á launamálum, verðhækkunum
og ríkisfjármálum þannig að við getum
verið samstíga nágrannaþjóðunum við
að halda verðlagi stöðugu og festu í
peningamálum. Það er eina leiðin til
þess að vextir geti lækkað á íslandi
til samræmis við aðrar þjóðir.
Höfundur er framkvæmdastjóri VÍB
- Verðbréfamarkaðs íslandsbanka hf.
VIÐSKIPTI
Nýjasta þjófavörnin
SEMENTSBUNDIN
FLOTEFNI
Mest seldu flotefni í Evrópu
Smi*juv«(iwr 70, 200 KOfmvogw
Simar: 5W 1740,802 4170, Fax: 554 176»
SAMHÆFÐUR
HUGBÚNAÐUR
gn KERFISÞRÓUN HF.
“ Fákafeni 11 - Sími 568 8055
Tölvur brenni
merktar
ÞJÓFNAÐUR á tölvum og öðr-
um dýrum tækjum hefur aukist
nýög hérlendis á síðustu misser-
um. Tilkynntir tölvuþjófnaðir til
Rannsóknalögreglu ríkisins það
sem af er þessu
ári eru vel á ann-
að hundrað tals-
ins og ekkert Iát
virðist ætla að
verðaáþeiin.
Securicode ís-
land ehf. er nokk-
urra mánaða
gamalt fyrirtæki,
sem tekur að sér
að merkja tölvur
og skyldan búnað
með sérstökum
hitamerkingum.
Ekki er hægt að
ná merkingunum
af nema það sjáist
með áberandi
hætti og er til-
gangurinn sá að
fæla þjófa frá því
að stela búnað-
inum.
Guðmundur
Lýðsson, fram-
kvæmdastjóri
Securicode íslands, segir að
merkingin sé brædd á fínlegan
hátt í viðkomandi búnað. í henni
er símanúmer Securicode og
raðnúmer fyrirtækisins, sem
varðveitt er í skrám þess.
„Tölva, sem merkt er á þennan
hátt, ætti ekki að freista þjófa
enda ættu þeir erfitt með að
selja hana. Þótt þjófnum tækist
að selja merkta tölvu væri samt
afar óþægilegt fyrir kaupand-
ann að sifja uppi
með hana. Hann
gæti hvenær sem
er átt á hættu að
upp um hann
kæmist og gæti til
að mynda ekki
farið með tölvuna
á viðgerðarverk-
stæði. Þá auð-
velda merking-
arnar lögreglunni
að sanna þjófnað
og koma fundnu
þýfi til réttra eig-
enda,“ segir Guð-
mundur.
Afsláttur af
iðgjöldum?
Að sögn Guð-
mundar hefur það
færst í vöxt að
fyrirtæki og
stofnanir tryggi
tölvur og önnur
skrifstofutæki
sérstaklega. „íslensk trygginga-
félög hafa verið sérstaklega
áhugasöm um þessa nýju tækni
og hafa mörg lýst yfir vilja til
þess að veita þeim, sem merkja
tæki sín með þessum hætti, sér-
stakan afslátt af iðgjöldum.“
PAT Anderson, fram-
kvæmdasljóri Securicode
International, var staddur
hér á Iandi fyrir skömmu
og hér brennimerkir hann
reiknivél.
Ert þú
með lánshæfa
hugmynd til eflingar
atvinnulífi ?
Við veitum
góðri hugmynd
'brautargengi!
Við veitum fúslega nánari upplýsingar
um lán til atvinnuskapandi verkefna
í öllum greinum.
o
LANASJOÐUR
VESTUR -NORÐURLANDA
ENGJATEIG 3 - PÓSTHÓLF 5410, 125 REYKJAVÍK
SÍMI: 560 54 00 FAX: 588 29 04
Viðsldptavinurinvi ætti
ekki að þurfa að segja þér
fréttirnar...