Morgunblaðið - 30.09.1995, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
STJÓRNARFORMAÐUR: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
EKKIER SOPIÐ
KÁLIÐ ...
LÖNGUM hefur verið erfitt fyrir tjónþola í grófum of-
beldisbrotum að sækja dæmdar bætur í hendur brota-
fólks. Alþingi hljóp um síðir undir bagga með tjónþolum
síðastliðið vor. Þá voru samþykkti „lög um greiðslu ríkis-
sjóðs á bótum til þolenda afbrota". Markmið þeirra var,
samkvæmt greinargerð með frumvarpi, „að styrkja stöðu
brotaþola með þeim hætti að ríkissjóður greiddi bætur
fyrir líkamstjón og miska vegna tjóns sem leiðir af broti
á almennum hegningarlögum . . Við greiðslu bótanna á
ríkissjóður að eignast rétt tjónþola gagnvart tjónvaldi sem
nemur fjárhæð bótanna.
Lögin, sem Alþingi stóð einhuga að, áttu að taka gildi
1. janúar 1996 en ná til tjóna sem leitt hafa af brotum
allt frá upphafi árs 1993. Þau styrktu stöðu fólks, sem
átti um sárt að binda, og vöktu með því eðlilegar vænting-
ar. En ekki er sopið kálið þótt í ausuna sé komið! Sam-
kvæmt frétt í Morgunblaðinu í gær er áformað að fresta
gildistöku laganna. Frestunaráformin eru liður í sparn-
aðaraðgerðum dómsmálaráðuneytisins vegna fjárlaga
næsta árs.
Erfitt er að sjá hvað hefur breytzt í ríkisbúskapnum
frá því í vor, er Alþingi samþykkti þessi lög, sem réttlæt-
ir þessa frestun, en árleg útgjöld vegna Iaganna eru áætl-
uð á bilinu 20-50 m.kr. Ekki liggur heldur ljóst fyrir hvaða
áhrif frestunin hefur á afturvirkni bótaréttarins, sem lög-
in gera ráð fyrir.
Það er af hinu góða að ríkisstjórn og þingheimur herði
útgjaldaólina á tímum hrikalegs ríkissjóðshalla. En hringl
af þessu tagi, sem bitnar á þeim er sízt skyldi, flokkast
tæpast undir forgangsverkefni í útgjaldaaðhaldinu.
RÍKISTÚNIN
FRÉTTIR um að ríkissjóður sé stærsti eigandi fasteigna
á landinu koma ekki á óvart, enda mun málum svo
háttað víða um lönd. Hins vegar er mun athyglisverðara
að skoða hvernig eignir ríkisins eru saman settar. Fjár-
málaráðuneytið hefur nú gefið út Fasteignaskrá ríkisins,
þar sem fram kemur að ríkið á meðal annars 650 einbýlis-
hús, 330 íbúðir, 1.500 landspildur (á þeim eru samtals
um 10.000 hektarar af ræktuðu landi), 1.150 lóðir í þétt-
býli og 500 lóðir í dreifbýli, þar á meðal sumarhúsalóðir.
Það er algerlega óhugsandi að ríkið þurfi til dæmis á
víðlendum túnum og hundruðum sumarbústaðalóða að
halda. Og lóðafjöldi ríkisins í þéttbýli hlýtur að vera miklu
meiri en nauðsynlegt er fyrir stofnanir ríkisins.
íbúðarhúsnæði er víða hluti af kjörum ríkisstarfs-
manna. Slíkt fyrirkomulag getur boðið heim mismunun
af ýmsu tagi og í flestum tilfellum er sennilega skynsam-
legra að greiða ríkisstarfsmönnum fremur hærri laun og
láta þá sjálfa um að útvega sér húsnæði á markaðsverði.
Það er augljóslega út í hött að ríkið haldi í þann aragrúa
af eignum, sem eru á Fasteignaskrá ríkisins. Það getur
ekki talizt hlutverk ríkissjóðs að standa í umsvifamikilli
eignaumsýslu af þessu tagi. Aukinheldur er heppilegt fyr-
ir ríkið að selja eignir þegar ríkissjóður stendur höllum
fæti.
Það er jákvætt að Friðrik Sophusson fjármálaráðherra
segir í samtali við Morgunblaðið í dag að stefnt sé að því
að fækka embættisbústöðum og bjóða þá meðal annars
embættismönnum til kaups. Ráðherrann segir jafnframt
að stefnan hljóti að vera sú að selja þær eignir, sem rík-
ið hafi ekki bein not af.
Að ýmsu er þó að hyggja í þessum málum. Fjármálaráð-
herra bendir réttilega á að ekki megi haga t.d. jarðasölu
þannig að verðfall verði á jörðum. Slíkt gæti torveldað
bændum, sem vilja hætta búskap, að fá sæmilegt verð
fyrir jarðir sínar og væri aukinheldur ekki í þágu skatt-
greiðenda, sem eru nú eigendur jarðanna. Við sölu ríkis-
jarða þurfa jarðamál ríkis og kirkju sömuleiðis að vera
frágengin. Um sölu ríkiseigna þurfa jafnframt að gilda
skýrar, almennar reglur — enda eru dæmi þess í fortíð-
inni að menn hafi vegna pólitískra eða persónulegra
tengsla getað keypt ríkiseignir fyrir lítið verð.
FISKVEIÐAR
Allir vilja aukinn
hlut úr rækjunni
Líklega verðum við að búa við sóknarstýríngu
á Flæmska hattinum á næsta ári, en næsta
haust gefst kostur á því að breyta stjómun-
inni. Hjörtur Gíslason hefur kannað gang
máisins og telur að bezt sé að hefja undirbún-
ing næsta ársfundar strax frekar en að deila
um hveijum það sé að kenna að aðrar þjóðir
vilji heldur sóknarmark en kvóta eins og við.
SAMKOMULAG um sóknar-
stýringu á rækjuveiðum á
Flæmska hattinum hefur
valdið töluverðum deilum
hér á landi. Við eigum þar mikilla
hagsmuna að gæta og mestu skiptir
að hlutur okkar í þessum veiðum
skerðist ekki vegna aukinnar þátttöku
annarra þjóða eða ofveiði. íslenzk
stjórnvöld höfðu lagt fram tillögu um
að settur yrði heildarkvóti á veiðarnar
og honum svo skipt milli veiðiþjóð-
anna. Sú leið var felld í fyrra og sókn-
arstýring samþykkt í lýðræðislegri
atkvæðagreiðslu nú í haust. Deilt er
um hvort undirbúningur okkar fyrir
fundinn hafi verið slakur og hvort
hægt hefði verið að koma í veg fyrir
sóknarstýringu. Að fundinum loknum
er lítið annað hægt að gera en draga
af þessu nokkurn lærdóm. Við hljót-
um að verða að fara að þessari niður-
stöðu í ljósi þess að við viljum að
veiðistjórnun verði tekin upp á
Reykjaneshrygg og í Síldarsmugunni.
Það er ekki bæði sleppt og haldið.
Miklir hagsmunir
Hagsmunir okkar vegna veiðanna
á Flæmska hattinum eru miklir. Árið
1993 veiddum við þar 2.400 tonn að
verðmæti 420 milljónir króna. Árið
1994 2.220 tonn að verðmæti 380
milljónir króna og í lok ágúst í ár er
aflinn orðinn 4.260 tonn og má áætla
verðmæti hans allt að 800 milljónum
króna. 18 íslenzk skip stunduðu veið-
arnar á þessu ári.
Rækjuveiðar á Flæmska hattinum
hófust ekki fyrr en í apríl 1993 þrátt
fyrir að vitað væri um rækjuna þar.
Tvö þanadísk skip urðu fyrst til, og
var ísland meðal þeirra þjóða, sem
fyrstar fylgdu í kjölfar þeirra. Flest
urðu skipin 50 það ár, svipaður fjöldi
það næsta, en í ár hafa þau flest
orðið 71. Aflinn 1993 varð alls um
27.000 tonn og stunduðu 7 þjóðir
veiðarnar þá. Árið eftir stunduðu 12
þjóðir veiðarnar og varð aflinn 24.000
tonn. Á þessu ári eru veiðiþjóðirnar
11 og aflinn til ágústloka 23.000 tonn.
Litlar rannsóknir
Veiðum á þessu svæði, sem gengur
undir nafninu 3M, var ekkert stjórnað
fyrsta árið, en í fyrra var notkun fiski-
skilju skylduð. Rannsóknir hafa verið
stundaðar í litlum mæli á þessu svæði,
en upplýsingar aftur til ársins 1988
liggja fyrir.
Samkvæmt skýrslu frá vísinda-
nefnd NAFO var árgangurinn frá
1988 mjög stór og stóðu hann og
afkomendur hans undir aflanum í
fyrra og hitteðfyrra. Þessi árgangur
er nú talinn hættur að gefa af sér
og segir í skýrslu vísindanefndarinnar
að veiðarnar byggist nú á veiði
tveggja ára hængs. (Rækjan er karl-
kyns á fyrstu æviárum sínum en
breytist síðan í hrygnu.) Það sé stofn-
inum óhollt, bendi til ofveiði sem geti
takmarkað nýliðun. Hrygningarstofn-
inn sé nú minni en í upphafi þessa
áratugar og hætta sé á að svo verði
áfram, sé haldið áfram að veiða rækj-
una áður en hún hafi kynskipti og
hrygni.
Niðurstöður vísindanefndarinnar
eru því þær, að óbreytt áframhald-
andi sóknarmynstur sé óviðunandi og
geti dregið úr mögulegum afrakstri
stofnsins. Nauðsynlegt sé að draga
úr veiðum á karlkyns rækju og bezta
leiðin sé að banna veiðar á næsta
ári, til að koma í veg fyrir mögulega
áhættu.
Lélegur pappír
Kristján Þórarinsson, stofnvist-
fræðingur hjá LÍÚ, segir að tillögur
vísindanefndar NAFO hafi verið „lé-
legur pappír". Tillaga um veiðibann
hafi byggzt á röngum og hæpnum
forsendum.
Staðreyndin sé sú, að vísitala um
stofnþyngd rækju í ár sé þrisvar sinn-
um hærri en áður en veiðar hófust.
Sterkur árgangur hafi komið fram
1988 og stofninn sé nú metinn þrisv-
ar sinnum stærri en áður. Niðurstaða
vísindanefndarinnar sé rökstudd með
því að rækja sé nú smærri og hærra
hlutfall karlkynsrækju sé í aflanum
en áður.
Þetta sé einfaldlega eðlileg breyt-
ing, þegar byijað sé að veiða úr áður
ósnertum stofni og sé miklu fremur
vísbending um góða nýliðun og vax-
andi stofn, en hið gagnstæða eins og
vísindanefndin haldi fram.
Búizt við átökum
Á síðasta ársfundi var búizt við
nokkrum átökum, þar sem vitað var
um tillögur um algjört rækjuveiðibann
á Flæmska hattinum. Þá fóru héðan
tveir fulltrúar, einn frá sjávarútvegs-
ráðuneytinu og annar írá LIÚ, til að
fylgja eftir málum okkar. Á fundinum
í fyrra var samþykkt að loka nokkrum
veiðisvæðum fyrir rækjuveiði. Island
var meðal þeirra ríkja, sem ekki vildu
að slík lokun, sem samþykkt var fyr-
ir árið 1994, yrði framlengd fyrir
árið 1995. Ljóst var talið að Kanada
myndi sækja það mjög hart að þessi
svæði yrðu áfram iokuð fyrir rækju-
veiðum, vegna hættu á aukaafla,
þrátt fyrir notkun seiðaskilju. Fyrir
fundinn í haust var talið að aðalmálið
yrði að fá þessi veiðisvæði opnuð á ný.
Lögðu til kvóta
Á síðasta ársfundi lagði ísland til,
ásamt nokkrum öðrum ríkjum, að
kvóti yrði settur á rækjuveiðarnar á
Flæmska hattinum. ísland lagði jafn-
framt til að kvótanum yrði skipt upp
á milli aðildarríkjanna, einkum á
grunni veiðireynslu. Ekki náðist sam-
komulag um þessar tillögur, heldur
voru þær felldar. Þau ríki, sem ekki
vildu að veiðarnar yrðu kvótabundn-
ar, rökstuddu mál sitt einkum með
því, að vísindalegur grunnur slíkrar
ákvörðunar væri ótraustur. Fiskveiði-
nefndin óskaði þess að vísindanefnd
NAFO legði fram tillögur um þennan
stofn á ársfundinum í haust. Sú ráð-
gjöf lá ekki fyrir fyrr en á fundinum
sjálfum og af hálfu Islands var ekki
gert ráð fyrir því að vísindanefndin
legði fram tillögur um veiðitakmark-
anir nú, frekar en í fyrra.
Á ársfundunum 1993 og 1994
komu tillögur um stjóm rækjuveiða
á Flæmska hattinum ekki fram fyrr
en á ársfundinum sjálfum og þurfti
því að bregðast við þeim á stundinni
og staðnum. Skýringin á þessu er
væntanlega sú, að veiðarnar á þessum
slóðum hófust ekki fyrr en 1993.
Ekkert var því um þær fjallað á fund-
um nefndarinnar fyrr en um haustið
fyrir tveimur árum.
Minnisblað sent
hagsmunaaðilum
í minnisblaði, sem fulltrúi sjávarút-
vegsráðuneytisins á fundinum sendi
frá sér til hagsmunaaðila fyrir fund-
inn nú í haust segir meðal annars
svo: „Nú fyrir fundinn eru ekki komn-
ar fram neinar tillögur um veiðistjórn
fyrir rækjuna, en eins má búast við
því að þær komi fram, þegar vísinda-
menn hafa fjallað frekar um rækj-
una. Sú hugmynd hefur skotið upp
kollinum, að setja sóknarkvóta innan
nokkurra tímabila. Ákveða þarf hver
afstaða skuli vera til kvótasetningar
á 3M rækju, og hvort sóknarkvóti
skuli vera inni í myndinni."
Þessir minnispunktar eru dagsettir
föstudaginn 8. september, en árs-
fundurinn hófst mánudaginn 11.
Míkil gagnrýni
Starfsemi NAFO er með þeim hætti
að vísindanefndin starfar meðan á
ársfundinum stendur og kemur síðan
með tillögur sínar um veiðistjómun inn
á hann. Á öðrum fundardegi var ráð-
gjöf vísindanefndarinnar fyrir rækju-
veiðar á svæði 3M, Flæmska hattinum,
lögð fyrir ársfundinn. Tillagan kom
fundarmönnum töluvert á óvart sam-
kvæmt heimildum Morgunblaðsins, en
lagt var til að engar veiðar yrðu leyfð-
ar á næsta ári.
Á fundinum kom fram mikil gagn-
rýni á ráðgjöfina og einkum þess efn-
is að grunnur hennar væri afar
ótraustur. Formaður vísindanefndar-
innar sagði ómögulegt fyrir nefndina
að leggja fram tillögur sínar á reglu-
legum fundi nefndarinnar í júní þann-
ig að aðildarþjóðirnar hefðu tíma til
að yfirfara þær og móta afstöðu sína
fyrir ársfundinn í september.
Ástæðan væri sú, að á þeim árs-
tíma lægju ekki fyrir nægilegar upp-
lýsingar um veiðina. Árlegur rann-
sóknarleiðangur Evrópusambandsins
á svæðið væri ekki farinn fyrr en í
júlí, en tillögur nefndarinnar væru
að miklu leyti byggðar á niðurstöðum
hans. Þá er megnið af rækjunni veitt
yfir sumarmánuðina.
ísland varð undir
Fuiltrúar íslands, Danmerkur
(Grænlands og Færeyja) og Noregs
komu saman að kvöldi þessa dags til
að móta afstöðu sína til veiðibanns.
Samkomulag varð þeirra á milli, um
að reyna að koma í veg fyrir veiði-
bann, að koma í veg fyrir að ný ríki
kæmust inn í veiðarnar og reyna að
koma stjórn á þær. Ágreiningur varð
um hvaða leiðir til stjórnunar skyldu
farnar og varð sjónarmið íslands um
kvóta undir.
Niðurstaðan varð sú, að Danmörk
og Noregur fluttu tillögu um sóknark-
vótann ásamt Eystrasaltslöndunum.
Kanada studdi þá tillögu gegn því að
tillaga Dana um opnun rækjuveiði-
svæða í hólfunum 3L og 3N yrði dreg-