Morgunblaðið - 30.09.1995, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 30. SEPTEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MÓDERNÍSK MUTTER
ANNE Sophie Mutter
TONLIST
Sígildir diskar
MUTTER
Fiðlukonsertar eftir Stravinsky, Lut-
oslawski, Bartók, Moret, Berg og
Rihm. Anne Sophie Mutter, fiðla.
Philharmonia hyómsveitin/Paul
Sacher, BBC Sinfóníuhljómsveit-
in)/Witold Lutoslawski, Boston
s.h./Seyi Ozawa og Chicago
s.h./James Levine. Deutsche
Grammophon 445 487-2. Upptökun
DDD, London 2/8/1988, Boston
2/1991 & Chicago 6/1992. Lengd (3
diskar): 2.46:40. Verð: 4.099 kr.
„MUTTER modern" nefna þeir
hjá Deutsche Grammophon Ges-
ellschaft þriggja diska boxið, sem
skv. yngstu skrifum í plötubækl-
ingi virðist hafa komið út 1994,
þótt ekki sé það gefið upp. Það
eimir greinilega enn svolítið eftir
af hjákátlega tímasetningarpukr-
inu sem DG og fleiri plötumerki
stunduðu í fákeppninni á árum
áður, þegar kaupendum kom ekk-
ert við, hversu platan var gömul,
og upptökur entust von úr viti á
búðarhillum.
En það er aukaatriði. Mestu
skiptir, að á þessum þrem diskum
eru saman komnir sjö fiðlukon-
sertar frá því um 1930 allt fram
til 1992; sumir þeirra tvímælalaust
með því merkasta sem skrifað
hefur verið fyrir fiðlu og hljóm-
sveit á okkar öld - og allt í algjör-
um stjömuflutningi.
DG hefur sett hvem hinna
þriggja kunnustu fiðlukonserta á
sinn diskinn: Stravinsky (1931),
Bartók (1939) og Alban Berg
(1935); gjörólík verk, en öll löngu
sígild. En þó erfitt sé að spá, eink-
um um framtíðina, þá er enn erfið-
ara að ímynda sér annað en að
pólsku perlurnar tvær eftir Lut-
oslawski eigi einnig eftir að skipa
varanlegan sess á festingunni.
Bæði verkin, Partita og Chain 2
eru hér frumhljóðrituð, samin með
Mutter í huga kringum 1985
(Partítan er raunar tileinkuð
henni) og flutt undir stjórn höf-
undar. BBC sinfóníuhljómsveitin
leikur af einbeittri innlifun, og
Anna Soffía setur einfaldlega nýj-
an staðal í nútímafiðluleik með
100% óþvingaðri tækni og safarík-
um silkitóni, sem minnir oft á Jasc-
ha Heifetz. Það er raunar með
ólíkindum hvað samtímaverk eins
og þessi tvö vinna fljótt á í hlustun
- jafnvel að einstæðri spila-
mennskú undanskilinni. Hafi gæði
eitthvað með tilhöfðun að gera,
þá hljóta konsertar Lutoslawskis
að vera betur samdir en obbinn
af afrakstri 9. áratugar.
Ef miðað er við túlkun þeirra
Lydiu Mordkovitch og Neemes
Járvis á fíðlukonsert Stravinskys,
sem um var fjallað á þessum vett-
vangi fyrir hálfum mánuði, má
geta þess á handahlaupum, að
Mordkovitch nær ekki alveg fágun
Mutters í sama verki, en er aftur
á móti töluvert hrynþyngri. Sama
gildir um Járvi, sem er kraftmeiri
stjómandi en Sacher, en glatar
um leið nokkra af fínlega litaspil-
inu sem Sacher tekst að laða. fram
í að vísu ívið betri upptöku þeirra
DG-manna.
Of langt mál væri að tíunda
kosti konserta Bartóks og Albans
Bergs, sem þykja höfuðverk meðal
fíðlukonserta millistríðsáranna.
En varðandi „peðin“ meðal stór-
virkjanna í þessu veglega safni,
En réve (í draumi) eftir Svisslend-
inginn Norbert Moret (f. 1921) og
Gesungene Zeit (Tímasöngur) eft-
ir Wolfgang Rihm (f. 1952) -
bæði samin fyrir Mutter - þá næg-
ir að nefna í bili, að miðað við hið
lítt öfundsverða hlutskipti að lenda
andspænis fremstu fiðlukonsert-
um aldarinnar, þá spjara þau sig
sæmilega, einkum fyrri þáttur
Morets, þökk sé frábæru framlagi
einleikarans, þótt ekki virðist þau
ýkja líkleg til vinsælda.
BEETHOVEN
Beethoven: Messa í C-dúr Op. 86;
Meeresstille und gluckliche Fahrt,
kantata Op. 112 og „Ah! perfido"
- „Per piet“ Op. 65. Charlotte
Margiono (S), Catherine Robbin
(A), William Kendall (T), Alastair
Miles (B), Monteverdi kórinn og
Orchestre Révolutionnaire et Rom-
antique u. stj. Johns Eliots Gardin-
ers. Archiv 435 391-2,1992. Upp-
tökur: DDD, London 11/1989 &
11/1991. Lengd: 62:04. Verð: 1.899
kr.
„EN KÆRI Beethoven, hvað í
ósköpum hafið þér nú verið að
bralla?“ kvað hafa hrokkið úr
pantanda C-dúr messunnar, Eszt-
erházy fursta, við frumflutning
þessarar fyrstu messu tónskálds-
ins 1807. Kolleginn J. N. Hum-
mel, sem var viðstaddur, er sagður
hafa glottið þórðarglotti, því
Ludwig þótti hafa brotið ýmsar
óbijótanlegar hefðir um tónsetn-
ingu hins þúsund ára gamla lat-
neska messutexta, enda skrifaði
hann forleggjara sínum, Breitkopf
& Hártel, og sagðist hafa sett text-
ann líkt og hann hefði aldrei fyrr
verið settur. Og það stóð vissulega
heima. Kaþólska messan var orðin
sinfónísk - og þrungin mannlegri
tilfinningu í þokkabót.
Þessi minniháttar frumlutnings-
„skandall" virðist, þótt kalla megi
undarlegt eftir á, hafa sett varan-
legan blett á tónverkið. A.m.k.
hafa eftirlifandi kynslóðir reynzt
tregar til að virðurkenna verðgildi
C-dúr messunnar að fullu, kannski
líka vegna skuggans sem stafar
af ferlíkinu „Missa Solemnis",
seinni messu Beethovens frá 1821.
Mikið vatn hafði runnið í sjóinn
14 árum eftir 1807. Gigantismi
rómantískrar hugsunar var farinn
að gera vart við sig; gríðarhyggja,
er Wagner átti síðar eftir að barm-
fylla. En í því ljósi á C-dúr messan
sennilega skilda meiri eftirtekt en
hún hefur jafnan hlotið.
Svo mikið er víst, að hún er
fallegt tónverk; lagræn, innileg og
á köflum beinlínis upptendrandi.
Hins heróíska eldmóðs sem ein-
kennir 2. tónsköpunarskeið Beet-
hovens (ca. 1802-15) gætir hvar-
vetna, og mætti fullyrða, að verk-
ið sé um margt heilsteyptari smíð
en stóribróðir þess.
Meðferð Gardiners hljómar
mýkri hér en stjóm hans á Missa
Solemnis tveim árum fyrr (1990),
þó að einstaka tempó sé eins og
fyrri daginn ögn í efri kantinum
(t.d. kórfúgan Et vitam venturi),
og Monteverdi kórinn virðist finna
sig mun betur í vistvænni stærðar-
hlutföllum C-dúr messunnar.
„Rómantíska byltingarhljómsveit-
in“ er snörp og lipur, og einsöng-
vararnir sömuleiðis mikið eyma-
yndi, en kannski heldur sviplitlir
í textatúlkun; atriði sem almennt
virðist fara hrakandi á seinni
árum, hvert sem litið er.
Litla kantatan Meeresstille und
gliickliche Fahrt var samin í
skyndi fyrir Vínarfundinn 1815
við ljóð eftir Göthe og tileinkuð
honum; ljóðrænt verk, en göslar
fremur grunnt fyrir Beethovskan
staðal. Flutningur er engu að síður
fyrsta flokks, og sama gildir um
hina löngu Mozartskotnu konsert-
aríu Ah! perfido (Ó, þú svikuli
(1795)), þótt óneitanlega hefði
verið gaman að heyra Maríu Call-
as taka þessa aríu um harm og
reiði svikinnar konu. Upptakan er,
eins og jafnan á Archiv-hljóðritum
Gardiners, nálæg og skýr.
Ríkarður Ö. Pálsson
Ljósmynd/Harpa Þórisdóttir
„GALLUP" 1995.
Málverk á
plöttum og
innsetning
KRISTINN Már Pálmason opnar
sýningu í Gallerí Greip, Hverfisgötu
82 Vitastígsmegin, í dag, laugardag.
Kristinn Már er fæddur 1967 í
Keflavík og er búsettur í Reykjavík.
Hann útskrifaðist frá málunardeild
Myndlista- og handíðaskóla íslands
vorið 1994. Sýningin samanstendur
af málverkum á plöttum í efri sal
og innsetningu í kjallara gallerísins.
Verkunum er ætlað að kalla fram
spumingar um vestræna menningu,
neysluþjóðfélagið og breytni manns-
ins, en skírskota einnig til hefða
málaralistarinnar.
Þess ber að geta að Kristinn Már
tekur þátt í samsýningunni „Fram-
lengingaráráttan", sem verður opnuð
á Sólon íslandus 1. október.
Sýningin stendur til 15. október.
-----♦ » ♦
Æfingar
á Gler-
brotum
NÚ standa yfir æfíngar á nýjasta
leikriti Arthurs Millers, Glerbrotum,
sem frumsýnt verður í Þjóðleikhús-
inu í byijun nóvember. Glerbrot er
nýjasta verk þessa vinsæla leikrita-
höfundar og er efni verksins mjög
í anda Millers, snilldarleg og spenn-
andi leikflétta þar sem tvinnast sam-
an átök í einkalífínu og þau átök
sem eiga sér stað í samfélaginu,
segir í kynningu frá Þjóðleikhúsinu.
Leikendur eru Guðrún Gísladóttir,
Sigurður Siguijónsson, Amar Jóns-
son, Ragnheiður Steindórsdóttir,
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir og Helgi
Skúlason. Þýðandi er Birgir Sigurðs-
son, höfundur leikmyndar og bún-
inga Siguijón Jóhannsson og leik-
stjóri Þórhildur Þorleifsdóttir.
LJÓÐASAFN Davíðs Stefáns-
sonar í fjórum bindum er ný-
lega komið út hjá Vöku-Helgafelli.
Gunnar Stefánsson fyallar í inn-
gangi um ævi og skáldskap Davíðs.
Hinn fijálsi söngvari nefnist ítar-
leg ritgerð Gunnars. Gunnar víkur
í upphafi að þeirri staðreynd að
skáld sem samtíðin hrífst af verða
stundum að þola tómlæti eftirkom-
enda. Þegar öld er liðin frá fæðingu
skáldsins og rúmir þrír áratugir frá
láti þess farast Gunnari svo orð:
„Það mun koma í ljós hvort þjóð
Davíðs er orðin svo fráhverf tilfinn-
ingabundnum skáldskap, uppruna-
legri ljóðrænni tjáningu, að hún
kunni ekki lengur að meta skáldið
frá Fagraskógi. Því verður ekki að
óreyndu trúað."
Nýjung Davíðs
Davíð Stefánsson naut mikillar
hylli alþýðu manna og bókmennta-
menn fögnuðu honum flestir.
Fyrstu bækur hans, og þá einkum
Svartar fjaðrir, eru óvenjulegur
ljóðrænn áfangi og nýjung þeirra
var mejri en menn átta sig á nú.
Ferskleikinn var aftur á móti bund-
inn vissum tíma og framhaldið hjá
skáldinu gat ekki orðið alveg eins.
Það varð að fá að þroskast eðli-
lega, vaxa frá æskunni og snúa sér
að öðrum yrkisefnum.
Þjóðskáldið Davíð Stefánsson
birtist okkur í seinni bókum. Söngv-
ari æskunnar er ekki hinn sami og
áður. Hylli þjóðarinnar dregur úr
Skáld skaphitans
Ljóðasafn Davíðs Stefánssonar er komið út
í tilefni aldarafmælis skáldsins á þessu ári.
Jóhann Hjálmarsson hugleiðir stöðu Davíðs
í íslenskri ljóðlist með hliðsjón af inngangi
Gunnars Stefánssonar um „hinn frjálsa
söngvara“ og veltir fyrir sér tengslum
skáldsins við tímann.
flugi hans. Eitt og eitt ljóð minnir
þó á tímana þegar eldurinn brann
heitast. Það er auðvelt, en kannski
svolítið mótsagnakennt, að taka
undir með Gunnari Stefánssyni þeg-
ar hann skrifar að Svartar fjaðrir
séu „í bókmenntasögulegu tilliti
merkasta bók Davíðs".
Módernisminn
Eins og Gunnar bendir á og telur
fróðlegt fyrir íslenska menningar-
sögu og þjóðfélagsþróun voru jafn-
aldrar Davíðs og Stefáns frá
Hvítadal í Evrópu að ryðja módern-
isma braut á sama tíma og Svartar
fjaðrir og Söngvar förumannsins
„fóru eldi um hugi íslendinga".
Eyðiland Eliots kom út 1922.
Það er vissulega rétt að ástæð-
urnar eru meðal annars fjarlægð
borgarsamfélags á íslandi. Módem-
istar voru yfirleitt sprottnir úr slík-
um jarðvegi. Hins vegar má íhuga
hvers vegna víðförlir menn eins og
Davíð Stefánsson og Stefán frá
Hvítadal urðu ekki fyrir meiri borg-
aráhrifum en raun ber vitni. Davíð
ferðaðist til Italíu og Sovétríkjanna,
Stefán dvaldist langdvölum í Nor-
egi. Kannski voru viðhorf þeirra
fyrst og fremst nýrómantísk og
þeir ekki móttækilegir fyrir breytt-
um tíma.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi: „Krummi er fuglinn
minn.“ Fyrsta ljóðabók Dav-
íðs, Svartar fjaðrir, kom út
1919.
Með lestinni
Athyglisvert er það sem Gunnar
hefur að segja um ljóð Davíðs Með
lestinni sem birtist í Kvæðum, 1922.
I þessu lengsta ferðakvæði bókar-
innar „nýtur sín vel léttleiki hrynj-
andinnar, hin skýra myndsýn og
öri æðasláttur í máli Davíðs".
Ferskleiki ljóðsins höfðaði til
glöggra bókmenntamanna. Gunnar
vitnar í ritdóm Magnúsar Ásgeirs-
sonar þar sem hann kemst svo að
orði að Með lestinni sé „hrein og
bein opinberun í íslenskri ljóðagerð.
Davíð er hið fyrsta íslenska skáld
sem tekist hefir að sýna hraðann
einkenni nútímamenningarinnar, í
kvæðum sínum.“
Gunnar segir Ítalíuljóð skáldsins
„gagntakandi nýjung fyrir íslend-
inga“, á borð við „þjóðkvæði"
Svartra fjaðra.
Helstu „tilfinningaljóðin“ (Tína
Rondóní er meðal þeirra), urðu
strax vinsæl, en ljóð eins og Með
lestinni urðu ekki nógu mörg hjá
Davíð.
Miskunnarleysi tímans
Gunnari tekst afar vel að sýna
fram á hið „frumlæga" hjá tilfinn-
ingamanninum Davíð Stefánssyni,
upprunaleika og „skaphita“ skálds-
ins. „Skaphita Davíðs leggur af öll-
um skáldskap hans“, skrifar Gunn-
ar og hann telur ekki tiltökumál
að sitthvað í skáldskap Davíðs hafí
ekki staðist „ágang tímans“.
Skýringin er ekki síst fólgin í því
að Davíð Stefánsson var skáld tíma
sem fljótt leið undir lok, hið nýróm-
antíska viðhorf beið ósigur með
nýrri heimsstyijöld. Heimurinn var
breyttur, líka Island. Og breytingin
náði til formsins. Þau skáld sem
höfðu túlkað og tjáðu ógnina, óviss-
una og ringulreiðina höfðu sterkust
áhrif og það var ekki aftur snúið í
skáldskapnum.