Morgunblaðið - 01.10.1995, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1995 27<

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
STJÓRNARFORMAÐUR
RITSTJÓRAR
SIGURÐUR B. Stefánsson,
framkvæmdastjóri Verðbréfa-
markaðar íslandsbanka hf. skrifar
grein í viðskiptablað Morgunblaðs-
ins sl. fimmtudag, þar sem hann
sýnir fram á, að raunvextir hér eru
nú umtalsvert hærri en í iðnríkjun-
um. f upphafi greinar sinnar segir
Sigurður B. Stefánsson: „Vextir á
verðbréfamarkaði á íslandi eru
hærri nú á haustmánuðum en í
nágrannalöndunum. Þetta á bæði
við um skammtímavexti og vexti
af skuldabréfum til langs tíma.
Markaðsvextir hafa raunar ekki
breytzt mikið í sumar. Þeir lækkuðu
lítillega í sumarbyrjun en hafa
hækkað aftur með haustinu ... Um
þessar mundir leikur því ekki vafi
á því, að vextir á íslandi eru hærri
en sambærilegir vextir í viðskipta-
löndunum."
Síðar segir Sigurður B. Stefáns-
son: „Á íslandi er ekki erfitt að
reikna raunvexti af ríkisskuldabréf-
um til nokkurra ára. Eins og fyrr
segir eru raunvextir af spariskírt-
einum nú um 5,7% og raunvextir
af húsbréfum liðlega 6%. Ef miðað
er við, að verðbólga sé 2% eru raun-
vextir af ríkisvíxlum á skammtíma-
markaði nú 5,1%. Þannig munar
1,5 til 2,5% á raunvöxtum af ríkis-
skuldabréfum á verðbréfamarkaði
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
á íslandi núna og sambærilegum
vöxtum í stærstu iðnríkjunum
þremur. Vextir annarra lántakenda
byggjast á vöxtum af ríkisskulda-
bréfum í hvetju landi og því eru
aðrir vextir á íslandi hugsanlega
einnig sem þessu nemur hærri en
sambærilegir vextir eru annars
staðar núna.“
Síðan vekur framkvæmdastjóri
Verðbréfamarkaðar íslandsbanka
hf. athygli á því, að verðbólgan
kraumi enn undir og segir:„Enginn
vafí leikur þó á því heldur, að verð-
bólga er enn lifandi og kraumar
undir ... Snemma á árinu 1995 var
skrifað undir kjarasamninga milli
ASÍ og VSÍ, þar sem lagður var
grundvöllur að áframhaldandi stöð-
ugleika með raunhæfum launa-
hækkunum. Þar var reynt að skipta
réttlátlega því, sem til skiptanna
var og ekki meiru. Síðar á árinu
hafa kjarasamningar margra laun-
þegahópa verið leiddir til lykta með
kauphækkunum, sem eru töluvert
hærri og jafnvel eru dæmi um 20%
launahækkun ... Kjarasamningar,
sem fela í sér launahækkun um
15-20% geta á engan hátt sam-
rýmzt stöðugu verðlagi jafnvel þótt
hækkunin dreifíst á tvö ár.“
Sigurður B. Stefánsson leiðir síð-
an líkur að því, að óvissa um áhrif
þessarar launaþróunar hafí haft
áhrif á vaxtastigið og segir: „Ef til
vill hefur launaþróunin síðustu
mánuði leitt til þess að nú er búizt
við meiri verðbólgu á næstu misser-
um og ef til vill hafa óverðtryggðir
vextir á skammtímamarkaði ekki
lækkað eins og í öðrum löndum í
sumar af þeim ástæðum. Ef til vill
skynja menn, að eftirspum hefur
farið hratt vaxandi innanlands á
árinu og telja að framundan sé
vaxandi hætta á þenslu og meiri
verðbólgu.“
Þetta eru aðvörunarorð, sem
ástæða er til að veita eftirtekt og
hafa áhyggjur af. Eins og sjá má
af viðtali við Benedikt Davíðsson,
forseta ASÍ, hér í blaðinu í gær,
boðar hann í raun ófrið á vinnu-
markaði, þótt kjarasamningar séu
í gildi, takist ekki samkomulag á
milli verkalýðshreyfíngar og ríkis-
stjórnar í þeim deilum, sem risið
hafa á milli þessara aðila í kjölfar
Kjaradóms um kjör ráðherra, þing-
manna og háttsettra embættis-
manna og ákvörðunar forsætis-
nefndar Alþingis um kostnaðar-
greiðslur til þingmanna. Sá ófriður,
ef af honum verður, ýtir ekki undir
trú manna á stöðugleika og lága
verðbólgu á næstu missemm.
íslenzkt atvinnulíf getur hins
vegar ekki til langframa búið við
hæfra vaxtastig en samkeppnis-
aðilar í nálægum löndum. Það er
nú orðið grundvallaratriði, að at-
vinnuvegir búi við sambærileg
rekstrarskilyrði og þau atvinnufyr-
irtæki, sem keppt er við í nærliggj-
andi löndum. Það á við, hvort sem
um er að ræða fyrirtæki, sem
starfa í útflutningi eða á öðrum
sviðum. Þess vegna er það eitt
helzta verkefni stjórnvalda að
tryggja atvinnufyrirtækjunum
sambærileg skilyrði.
Tvennt veldur mestu um þessa
þróun á næstunni; annars vegar
niðurstaðan í deilum ríkisstjórnar,
Alþingis og verkalýðshreyfingar,
hins vegar afgreiðsla Alþingis á
fjárlögum fyrir næsta ár. Þær
ákvarðanir, sem þing og ríkisstjóm
taka fram til áramóta geta því skipt
sköpum um framhaldið.
HÆRRIRAUN-
VEXTIR EN
í IÐNRÍKJUM
PLATON
• sagði bækur
væru einsog mynda-
styttur. Þær virtust
vera lifandi en þegar
þær væru spurðar ein-
hvers, svöruðu þær
ekki. Þess vegna væru samtöl nauð-
synleg.
ÉG HEF OFT VERIÐ
• spurður um samtöl. Ég hef
einnig verið spurður um hvenær ég
yrki, um konuna í Sól á heimsenda,
um leikritin og sögurnar mínar og
hvort þær séu byggðar á minningum
og eigin reynslu.
Ég hef reynt að svara sumu af
þessu. Annað hef ég látið liggja á
milli hluta. En víkjum að þessum
spumingum.
Samtöl eru margslungin; hver mið-
ill notar sína tækni. Þannig er segul-
band hentugt fyrir útvarp, myndband
fyrir sjónvarp og blað og blýantur
fyrir samtöl á prenti, þótt bezt sé að
nota hvorugt. Það sem þú manst
ekki, er ekki þess virði að það sé
prentað í Morgunblaðinu, sagði Val-
týr einhveiju sinni við mig.
Það er ákaflega varhugavert að
styðjast við segulband í blaðasam-
tölum. Menn eiga ekki að nota þau
frekar en óhaltur maður hækjur. Eg
hef oft lesið prentað mál, stundum
heilu bækumar, og fundið svo sterka
plastlykt af textanum að mér hefur
verið illmögulegt að halda lestri
áfram.
Lengsta leið sem ég þekki er úr
huga eins manns á blaðið hjá öðrum.
Og það hafa margir orðið úti á þess-
ari leið. Kjarval leyfði manni ekki
einu sinni að nota blað og blýant.
Hann gerði kröfu til þess að sá sem
ætlaði að skrifa samtal við hann upp-
lifði hann með svipuðum hætti og
málari upplifír landsiag á lérefti.
Að sjálfsögðu er hægt að styðjast
við segulband í skrifuðu máli en það
er gífurleg vinna og ekki á allra færi
að skrifa sig frá band-
inu og festa fyrirmynd-
ina á blað. En segul-
böndin geta verið góð
fyrir fréttamenn til að
geyma staðreyndir.
ÞAÐ ÚTHEIMTIR EKKI-
• sízt mikið Jíkamlegt þrek að
skrifa góð samtöl. Ég er þeirrar skoð-
unar að sá sem skrifar samtalið ráði
úrslitum um hvemig til tekst. Það
er hægt að skrifa góð samtöl við
ósköp venjulegt fólk og það er hægt
að skrifa ónýt samtöl við andleg stór-
menni. Þetta er einsog í leiklist. Það
er hægt að eyðileggja gott leikrit en
koma sæmilegu verki vel til skila.
Það fer eftir vinnu og listrænni út-
sjónarsemi. Ég á erfitt með að skilja
skrifandi blaðamenn sem segja: Eg
tók fínt samtal við hann... eða: Ég
hef tekið samtal við hana... Maður
tekur ekki samtal í blöð eða bækur.
Maður skrifar samtöl, nei, margskrif-
ar þau. Stundum segja blaðamenn
jafnvel: Ég tók gott samtal í gær...
Þá telja þeir allt sé undir viðmælanda
komið. Og segulbandinu(!) Hlutur
þeirra sé lítill sem enginn og þess
vegna geti þeir talað grobblaust og
af ábyrgðarleysi um árangurinn. En
þeir sem umgangast verkefni sitt með
þessum hætti eru ekki allir í því sem
þeir eru að gera. Þeir leggja allt sitt
traust á viðmælandann; og hækjuna.
Skikkanleg samtöl í blöðum eru
ekkert ólík samtölum í skáldskap.
Það er engin ástæða til að leggja
minna uppúr þeim. Og þá verða menn
að hafa í huga, hvað bilið er breytt
milli talaðs máls og bókmáls, ekkislzt
á íslenzku. Meðalhófíð er því vandrat-
að, þegar orð eru fest á pappír.
ÞEGAR ATLI MAGNÚS-
• son talaði við mig fyrir Tím-
ann um Sól á heimsenda, sagði ég
honum að í samtalsbókunum hefði
ég upplifað margvíslega reynslu og
hugarheim annars fólks af óforbetr-
anlegri ástríðu þess sem er ungur og
finnst allt merkilegt og mikilvægt í
lífinu. Ég hef alltaf verið þeirrar skoð-
unar að hátíðlegar stellingar þurfí
ekki að vera hátíðlegar eða mikilvæg-
ar, heldur sé hversdagsleikinn hátíð-
legastur. Þetta er meginkjarninn í
Sálmum á atómöld.
Þegar menn skrifa samtöl eiga
þeir að hafa mikið takmark og metn-
aðarfulla viðmiðun. Keppa helzt við
það sem aldrei næst. Hvernig væri
t.a.m. að hafa Paganíní að viðmiðun?
Hann lék svo vel á fiðluna sína að
talið var göldrum líkast. Þess vegna
sagði fólk með óttablandinni virð-
ingu, að djöfullinn spilaði í gegnum
hann!
Nú eru menn hættir að bera þessa
ótakmörkuðu virðingu fyrir þeim
gamla. Sprengjan hefur tekið við
hlutverki hans, að mestu. Og allir
vita að hún leikur ekki á fíðlu. Auk
þess er hún of alvarleg staðreynd til
að hafa hana í flimtingum.
Nú þykja það víst meðmæli þegar
sagt er samtal hafi verið tekið upp á
segulband; eða hraðritað. Merkir lík-
lega eitthvað svipað og ef sagt væri
að djöfullinn hafí skrifað samtalið.
En þá ber að forðast feilnóturnar.
Það verður ekki gert með djöfullegri
tækni segulbandsins. Það verður ekki
gert með hraðritun einsog sumir
skrifarar Alþingis puðuðu við í gamla
daga. Það er heldur ólistrænn texti
sem frá þeim kom, enda ekki tilefni
til neinna afreka í ritlist. Sem þing-
skrifari lærði ég aldrei þessa kúnst.
Þingmenn þurftu svo sannarlega á
vandaðri vinnubrögðum að halda.
Eina ráðið til að forðast feilnótur
í samtölum er upplifun sem nálgast
æði einsog þegar listmálari festir
fyrirmynd á léreft. Þá verður fyrir-
myndin aukaatriði. Handbragð og
innlifun listamannsins skiptir öllu
máli.
Og svo vinnan sem er guðs dýrð,
einsog segir í mikilli bók.
M
(meira næsta sunnudag)
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 30. september
BARÁTTA fyrir breyting-
um í þjóðfélagsmálum
er yfirleitt mjög hörð og
óvægin. Fyrr á öldum
var hún gjarnan háð
með ofbeldi og umbætur
knúnar fram með upp-
reisn almúgans gegn
ríkjandi valdahópum og það gerist að sjálf-
sögðu enn víða um heim, þótt það eigi
ekki lengur við í næsta nágrenni við okkur
íslendinga. Nú fer umbótabarátta á Vest-
urlöndum fram á vettvangi stjórnmálanna
og fjölmiðlar eru orðnir helzti vettvangur
til að endurspegla þær sviptingar. Að vísu
eru fæstir stjórnmálamenn raunverulegir
umbótamenn. Flestir þeirra láta sér nægja
að halda sjó á meðan þeir sitja á valdastól-
um en nokkrir þeirra láta sér það ekki
nægja heldur ryðjast fram á vígvöllinn og
beijast fyrir breytingum.
Um þá stjórnmálamenn stendur styr og
þeir verða gjarnan óvinsælir um skeið,
þótt það sé ekki einhlítt. Meginástæðan
fyrir því að umbótamenn í valdastólum
verða umdeildir og stundum óvinsælir er
sú, að mikill fjöldi fólks hefur hag af
óbreyttu astandi á tilteknum afmörkuðum
sviðum. í nútímasamfélagi mynda þessir
hópar hagsmunabandalög sín í milli til
þess að veijast þjóðfélagsumbótum, sem
skerða þeirra hag að eigin mati, þótt þær
bæti almannahag. Þessi hagsmunasamtök
eru víða orðin- mjög öflug. Sterkust og
háþróuðust eru þau í Bandaríkjunum.
Þekkt er hvernig samtök bandarískra
byssueigenda hafa áratugum saman barizt
gegn takmörkunum á byssueign, en al-
menn byssueign vestra er ein helzta
ástæða fyrir glæpum og ofbeldi þar í landi.
Á síðustu misserum hafa hagsmunasamtök
tóbaksframleiðenda barizt hart gegn til-
raunum Clintons Bandaríkjaforseta til þess
að draga úr reykingum, sem löngu hefur
verið sannað að valda bæði krabbameini
og hjartasjúkdómum. Hið sama hefur gerzt
í heilbrigðismálum vestan hafs. Banda-
ríkjaforseti hugðist beita sér fyrir alhliða
umbótum í heilbrigðismálum, sem eru
löngu tímabærar þar í landi en margvísleg
hagsmunasamtök innan heilbrigðiskerfis-
ins hafa stöðvað þær umbótatilraunir um
skeið a.m.k.
Það gildir einu, hvort um er að ræða
hagsmunasamtök byssueigenda eða tób-
aksframleiðenda, þessir aðilar finna alltaf
stjórnmálamenn, sem eru tilbúnir til að
heyja hina heilögu baráttu fyrir hagsmuna-
samtökin gegn stuðningi í einhveiju formi.
Stundum er um beinan peningastuðning
að ræða, í öðrum tilvikum taka hagsmuna-
öflin að sér að veita þeim stjómmálamönn-
um alhliða stuðning, sem eru tilbúnir til
að reka erindi þeirra og þeir eru margir.
{ einstaka tilvikum gefast stjórnmálamenn
upp fyrir þrýstingi og hótunum um, að
viðkomandi samtök muni vinna miskunn-
arlaust gegn endurkjöri þeirra.
Yfírleitt er návígi stjórnmálanna svo
mikið og átökin á orustuvellinum svo hörð
að menn sjá ekki fyrr en upp er staðið
hvað raunverulega gerðist. Fyrr á árum
tókst vinstri mönnum að skapa þá ímynd
af sjálfum sér, að þeir væru hinir raunveru-
legu umbótamenn á vettvangi stjórnmál-
anna á Vesturlöndum en hægri menn
væru veijendur hins óbreytta ástands.
Þetta er löngu liðin tíð. Þegar horft er
yfir vígvöll stjórnmálanna á Vesturlöndum
á síðasta einum til einum og hálfum ára-
tug er ljóst, að vinstri menn hafa staðið
frammi fyrir hugmyndafræðilegu gjald-
þroti en hægri menn gengið í endumýjun
lífdaga.
Mesti umbótamaðurinn í stjórnmálum
Vesturlanda á undanförnum áratugum er
tvímælalaust Margrét Thatcher. Hún réðst
til atlögu gegn tvíþættri arfleifð, sem
brezki Verkamannaflokkurinn hafði skilið
eftir sig í brezku þjöðlífi eftir tvö valda-
skeið frá stríðslokum. Annars vegar á sex
ára tímabili eftir lok heimsstyijaldarinnar
síðari og hins vegar eftir valdatíma Wil-
sons og Callaghans, sem Edward Heath
rauf í rúmlega þijú ár. Þessi tvíþætta arf-
leifð var annars vegar víðtæk þjóðnýting
og hins vegar úrslitavald brezku verkalýðs-
hreyfingarinnar yfír atvinnulífínu þar í
landi.
Margrét Thatcher braut á bak aftur
ofurvald verkalýðshreyfingarinnar en til
þess þurfti gífurleg átök við þessi sterk-
ustu hagsmunasamtök, sem þá störfuðu í
brezku samfélagi. Ef menn rifja upp fyrsta
kjörtímabil hennar höfðu fæstir trú á því,
að hún mundi sitja lengi í embætti en það
fór á annan veg.
Thatcher beitti sér einnig fyrir ein-
hverri mestu einkavæðingu opinberra fyr-
irtækja, sem um getur á Vesturlöndum
enda má segja, að þjóðnýting þar hafí
verið meiri en víðast hvar annars staðar.
Einkavæðingin í Bretlandi í tíð Margrétar
Thatcher hefur síðan orðið fyrirmynd
einkavæðingar annars staðar.
Hið mikla umbótaskeið, sem Thatcher
hafði forystu um kallaði fram gífurleg
átök í brezkum stjórnmálum og hatramma
baráttu innan og utan brezka íhaldsflokks-
ins. Enda notuðu andstæðingar hennar
innan flokks fyrsta tækifærið, sem gafst
til þess að losna við hana. Eftir stendur,
þegar horft er til baka, að Margrét Thatch-
er er einn af mestu stjórnmálaleiðtogum
Breta á þessari öld.
Umbætur í
íslenzku
samfélagi
ÞAÐ er út af fyrir
sig fátt sameigin-
legt með þeirri um-
bótabaráttu, sem
háð hefur verið á
vettvangi íslenzkra
stjórnmála frá lýðveldisstofnun og því, sem
gerzt hefur í Bretlandi, annað en það að
hér á íslandi eru hagsmunaöflin, sem beij-
ast gegn breytingum ekki síður sterk og
áhrifamikil en í Bretlandi og Bandaríkjun-
um og raunar á öðrum Vesturlöndum.
Stjórnmálabaráttan hér hefur snúizt um
vissa grundvallarþætti, ef horft er fram
hjá þeirri orrahríð, sem stóð annars vegar
um utanríkispólitíkina á tímum kalda
stríðsins og hins vegar um baráttuna fyrir
útfærslu fískveiðilögsögunnar. Meginþátt-
ur í þessari baráttu hefur verið viðskipta-
frelsið. Menn eru fljótir að gleyma. Lykil-
atriði í fyrstu stefnuskrá Viðreisnarstjórn-
arinnar var innflutningsfrelsi en fram að
þeim tíma ríktu innflutningshöft. Innflutn-
ingsfrelsið gerbreytti íslandi. En innflutn-
ingsfrelsið kom í áföngum. Framsóknar-
flokkur og Alþýðubandalag börðust gegn
stefnuskrá Viðreisnarstjórnarinnar fyrir
1960. Þegar næsta skref var stigið til
aukins fijálsræðis í viðskiptum með aðild
að Fríverzlunarsamtökum Evrópu (EFTA)
árið 1970 var Framsóknarflokkurinn ekki
tilbúinn til að styðja þá aðild. Að sjálf-
sögðu reiknaði enginn með Alþýðubanda-
laginu. Verðlagshöft voru ekki afnumin
fyrr en löngu seinna. Það er ótrúlega stutt
síðan innflutningur á sælgæti var gefinn
fijáls. Það er ótrúlega stutt síðan við-
skipti með gjaldeyri urðu fijáls.
I hvert sinn, sem ný skref voru stigin
í baráttunni fyrir viðskiptafrelsi var and-
stöðu að mæta. Yfirleitt var sú andstaða
af pólítískum toga. Þó gætti þess t.d. við
inngönguna í EFTA 1970, að í hópi iðnrek-
enda voru menn, sem börðust gegn aðild
að EFTA á þeirri forsendu, að hún mundi
ganga að ákveðnum iðnfyrirtækjum dauð-
um. Og það gerðist en á móti kom að
önnur fyrirtæki urðu til við nýjar aðstæð-
ur. En pólitísku línurnar í þessari baráttu
voru yfirleitt þær, að Sjálfstæðisflokkurinn
hafði forystu fyrir þessum umbótum og
naut í flestum tilvikum stuðnings Alþýðu-
flokksins en Framsóknarflokkur og Al-
þýðubandalag voru á móti.
Hið sama gerðist, þegar ákvörðun var
tekin um aðild að Evrópska efnahagssvæð-
inu. Þá lögðust hinar pólitísku línur á sama
hátt og þær hafa alltaf gert a.m.k. frá
upphafi Viðreisnar, þ.e. að Sjálfstæðis-
flokkur og Alþýðuflokkur stóðu að þeirri
ákvörðun en Framsóknarfiokkur og Al-
þýðubandalag höfðu aðra afstöðu, þótt
ekki væri það alveg einhlítt.
Eftir nánast samfellda baráttu fyrir við-
i-
í LÓNI - Horft til Vesturhorns.
Morgunblaðið/RAX
skiptafrelsi frá lýðveldisstofnun er það að
mestu leyti í höfn. Nú má flytja inn flest-
ar vörur eins og mönnum þóknast. Nú er
álagning fijáls og viðskiptalífið hefur lært
að fara vel með það frelsi. Nú eru gjald-
eyrisviðskipti að mestu leyti frjáls. Eftir
stendur barátta fyrir umbótum á nokkrum
grundvallarþáttum í íslenzku samfélagi og
þar eru víglínurnar flóknari en þær hafa
verið í áratuga stríði um viðskiptafrelsið.
Landbúnað-
ur o g sjáv-
arútvegur
UMBÓTABAR-
ÁTTAN á íslandi
snýst nú um skipu-
lag þeirra tveggja
atvinnugreina, sem
frá upphafi íslands-
byggðar hafa verið undirstöðuatvinnuvegir
þjóðarinnar. Viðskiptafrelsið nær.ekki til
landbúnaðarins. Hinn fijálsi markaður,
sem ræður ferðinni á flestum sviðum þjóð-
lífsins í dag og menn deila ekki lengur
um, hvorki í Reykjavík, London né Moskvu,
nær ekki til landbúnaðarins. Nú á þessu
sumri hefur í fyrsta sinn frá því að Island
varð lýðveldi og sennilega í fyrsta sinn frá
því snemma á öldinni, mátt sjá útlenda
osta í hillum stórmarkaða í Reykjavík en
að vísu á svo háu verði að fæstir kaupa
þá. Það er samt áfangi á_ langri leið, að
þeir skuli yfirleitt sjást. Á næstu vikum
má búast við að einhveijar innfluttar kjöt-
vörur verði á boðstólum.
í Morgunblaðinu í dag, laugardag, er
skýrt frá því, að innan ríkisstjórnarinnar
hafí tekizt samkomulag um tilboð til
bændasamtaka um nýjan búvörusamning,
sem byggist á því, að 11,5 milljarðar renni
á næstu árum úr vösum skattgreiðenda
til landbúnaðarkerfísins en að vísu gegn
því að markaðslögmálin ráði ferðinni í
landbúnaði ekki síður en í öðrum atvinnu-
greinum undir lok aldarinnar. Menn getur
greint á um, hvort ríkisstjórnin hafi ákveð-
ið að greiða of hátt verð fyrir aðlögun
landbúnaðarins að nútímanum en alla vega
er ljóst, að það er að bytja að sjást fyrir
endann á baráttunni fyrir því, að eðlileg
markaðslögmál fái að ráða ferðinni í land-
búnaði og það hillir undir viðskiptafrelsi
með landbúnaðarvörur. Þegar að því kem-
ur og menn sjá, að íslenzkar landbúnaðar-
afurðir verða ráðandi á markaðnum, þrátt
fyrir innflutning, m.a. vegna þess að þar
eru á ferðinni vandaðar og góðar matvör-
ur, sjá menn liðinn tíma í jafn skondnu
ljósi og við sjáum nú það tímabil íslands-
sögunnar, þegar hvorki mátti flytja inn
sælgæti né bíla.
Baráttan fyrir umbótum í landbúnaði
og viðskiptafrelsi með landbúnaðarvörur
hefur tekið lengri tíma en hin almenna
barátta fyrir viðskiptafrelsi m.a. vegna
þess, að hagsmunasamtök landbúnaðarins
hafa verið gífurlega sterk, vel skipulögð
og öflug og hafa átt mikil ítök í flestum
stjómmálaflokkum, þ.á m. Sjálfstæðis-
flokknum. Þessi miklu ítök hagsmunasam-
taka landbúnaðarins í stjórnmálaflokkun-
um hafa ekki sízt byggzt á kjördæmaskip-
uninni, sem hefur valdið því, að lands-
byggðin hefur haft margföld pólitísk áhrif
á við það, sem hún hefði átt að hafa, ef
vægi atkvæða væri jafnt.
Ef gengið er út frá því sem vísu, að
með GATT-samningum og væntanlegum
nýjum búvörusamningi hafi línur verið
lagðar um að flytja landbúnaðinn inn í
nútímann á nokkrum árum stendur eftir
baráttan um grundvallarumbætur í sjávar-
útvegi. Með sama hætti og í landbúnaði
er þar við að etja gífurlega sterk hags-
munasamtök útgerðarmanna, sem hafa
mikil ítök í flestum ef ekki öllum stjórn-
málaflokkum þ.á m. í núverandi stjómar-
flokkum, Sjálfstæðisflökki og Framsókn-
arflokki. Grundvallaratriðin í þeim átökum
snúast um lykilþætti í hugmyndabaráttu
hægri manna á Vesturlöndum á undan-
fömum árum og áratugum, sem hafa hvar-
vetna orðið ofan á i átökum við vinstri
menn.
Það hafa verið vinstri menn, sem hafa
flutt þjóðum þann boðskap að hægt væri
að fá eitthvað fyrir ekki neitt. Það var
Milton Friedman, sem sagði hin fleygu
orð: Ókeypis hádegisverður er ekki til.
(There is no such thing as a free lunch).
Það er að sjálfsögðu alltaf einhver sem
borgar.
Margrét Thatcher komst að þeirri niður-
stöðu, að sjónvarpsrásir væru takmörkuð
gæði, sem eðlilegt væri að þeir, sem vildu
nýta sér þær, borguðu fyrir. Um leið og
sókn á íslandsmið var takmörkuð voru
fískimiðin orðin takmörkuð gæði, sem eðli-
legt er að þeir, sem nýta, borgi fyrir.
Um þessi einföldu sannindi, sem hægri
menn á Vesturlöndum hafa boðað, snýst
baráttan um greiðslu í almannasjóði fyrir
nýtingu á þeirri takmörkuðu auðlind, sem
fiskimiðin við íslandsstrendur eru orðin.
Hvar er sá stjórnmálamaður, sem ætlar
að bjóða hagsmunaöflunum birginn, eins
og Thatcher gerði, og táka þessa baráttu
upp á hinum pólitíska vettvangi?
„Eftir nánast
samfellda baráttu
fyrir viðskipta-
frelsi frá lýðveld-
isstofnun er það
að mestu leyti í
höfn. Nú má flytja
inn flestar vörur
eins og mönnum
þóknast. Nú er
álagning frjáls og
viðskiptalífið hef-
ur lært að fara vel
með það frelsi.
Nú eru gjaldeyris-
viðskipti að mestu
leyti frjáls. Eftir
stendur barátta
fyrir umbótum á
nokkrum grund-
vallarþáttum í ís-
lenzku samfélagi
og þar eru víglín-
urnar flóknari en
þær hafa verið í
áratuga stríði um
viðskiptafrelsið.“