Morgunblaðið - 03.10.1995, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1995
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Til fremdar
framkvæmt?
VELFERÐ einstakl-
inga mótast af mörgum
misleitum þáttum, and-
legum sem veraldlegum
og erfitt að raða þeim
upp í forgangsröð, svo
allir mættu vel við una.
Aherzlur manna eðli-
lega misjafnar, hver sé
nauðsynin mest, hvað
mæta megi afgangi.
Hið veraldlega hefur
stundum verið skil-
greint í þrengstu merk-
ing þó sem fæði, klæði
og húsnæði, enda alltaf
afar þýðingarmiklir
þættir f lífsafkomu
manna og ef þann
grunn vantar er erfitt að setja
ástandið í samhengi við hugtakið
velferð.
Hið andlega er oftast erfiðara að
skilgreina, enda þarfir og langanir
manna misjafnar og þróunin og
breytingarnar býsna örar, svo jafnvel
að erfitt er að fylgjast með.
Ekki skal frekar út í almennar
vangaveltur farið hér um valferðar-
mörk samfélagsins, en um hitt ættu
allir að geta verið sammála, að mis-
jöfn er fjárhagsleg staða fólks til að
fá notið lífsins gæða og vel að merkja
oft lítið samhengi á milli allsnægta
ytri annars vegar og innri vellíðunar
hins vegar og hætti ég mér ekki
lengra út á þann hála ís.
Um ýmis aukagæði lífsins deila
menn, hvort og hversu nauðsynleg
eru, og er bifreiðin eitt þeirra. Þó
mun hæpið að setja alla þar undir
sama mæliker. Erum við t.d. ekki
öll sæmilega sammála um það, þó
bifreið sé ekki bráðnauðsynleg full-
frískum og færum þá gildi annað um
Þó bifreið sé ekki
bráðnauðsynleg full-
frískum, segir Helgi
Seljan, gildir annað um
hreyfihamlaða.
þá sem við verulega hreyfihömlun
búa? Ég vil m.a. mega vænta þess,
en um leið vekja athygli á því, að
einmitt margir í þessum hópi eiga
erfiðara með að afla sér bifreiða
vegna efnahagsaðstæðna og þá er
komið að raunverulegu efni þessa
greinarkorns.
Lífskjör öryrkja ráðast af mörgum
misjöfnum þáttum s.s. annarra
þegna þjóðfélagsins og útilokað að
ætla að setja einhverjar stöðlunar-
reglur þar um. Eitt þessara atriða,
sem löggjafi .og tryggingayfírvöld
hafa viðurkennt að taka bæri tillit
til, er þörf ákveðins hóps öryrkja
fyrir greið afnot af bifreið, þ.e. þeirra
sem hreyfihamlaðir eru. Þar koma
til þijú aðstoðaratriði og þau öll dýr-
mæt þeim sem á þurfa að halda. í
fyrsta lagi styrkir beinir til bifreiða-
kaupa, í öðru lagi bílakaupalán á
hagstæðum vaxtakjörum og í þriðja
lagi ákveðin mánaðarleg kostnaðar-
greiðsla, svokallaðir benzínpeningar.
Hingað til hefur öllum þótt þessi
þijú atriði svo nauðsynleg að þeim
bæri sem bezt í horfi halda og hinum
hreyfíhömluðu hefur verið í öllu
þessu sú hjálp, sem hefur gert §öl-
mörgum þeirra kleift að eignast og
reka bifreið.
Nú er það svo að um alla þessa
þætti leikur nú ákveðin óvissa eða
þá að fyrirhuguð er einhver breyting
þeim tengd, hvað svo sem verður nú,
þegar öllum þessum hræringum linn-
ir. í fyrsta lagi er það staðgreiðslan
af benzínpeningunum, hinum mánað-
arlegu greiðsium upp í kostnað hins
hreyfihamlaða. Enn er of snemmt
um að dæma, en reynsla öryrkja al-
mennt af staðgreiðsiukerfinu er
nokkuð blendin og leiða má að því
líkur að skattayfírvöld meðhöndli
öðru vísi en áður skattframtölin og
taki síður tillit til þeirra heimilda,
sem í skattalögum eru
varðandi lækkun, t.d. til
öryrkja. Hitt skal þó
fram tekið að reynsla
okkar hér af kvörtunum
og kærum fyrir hönd
öryrkjanna er hin bezta
og árangur fyllilega að
vonum. En um alla
dóma nú um stað-
greiðsluskilin af benzín-
peningum skal beðið
reynslunnar.
í öðru lagi eru uppi
eina ferðina enn og nú
að því er virðist af full-
um þunga hugmyndir
um að afnema bíla-
kaupalán hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins sem gilt hafa
um áratugi, verið hinum hreyfihöml-
uðu hagstæð mjög og fyrst og fremst
dýrmæt vegna þeirrar öruggu af-
greiðslu til allra er eiga rétt. Viðbár-
an núna eina ferðina enn að lána-
starfsemi eigi stofnunin ekki að
stunda og lánsframboð almennt
varðandi bílakaup sé yfrið nóg.
Ekki er ég búinn að sjá okkar
fólk eiga þarna svo greiða leið sem
af er látið og kjörin síður en svo til
að hrópa húrra fyrir yfírleitt.
Þessi fyrirgreiðsla Tryggingastofn-
unar ríkisins hefur auðvitað eins og
öll önnur fyrirgreiðsla verið gangrýnd
af þeim sem ekki hafa notið, en því
verðmætari þeim sem sannanlega
hafa átt ótvíræðan rétt. Öryggið í
endurgreiðslunni er einnig dýrmætt
mörgum, enda vitað að afföllin hjá
stofnuninni eru svo lítil af lánum þess-
um að vart tekur um að tala og að-
eins örsmátt brotabrot af öllum af-
fallaafskriftum í samfélaginu í seinni
tíð. Afnám bílakaupalána væri vondur
gjömingur og engin rík ástæða til
þeirrar gjörðar sem afsakað gæti.
í þriðja lagi eru uppi hugmyndir,
í alvöru reifaðar, að draga verulega
úr ijárveitingum til bifreiðakaupa-
styrkja hreyfihamlaðra, þannig að
miklu færri muni fá þessa mikilvægu
aðstoð á ári en áður fengu.
Á liðnum árum hefur fjöldi styrkja
haldið sér, en þrátt fyrir verulega
hækkun bifreiðaverðs hefur upphæð
styrkja staðið óbreytt og því hafa
styrkirnir ekki haldið fyrra verðgildi
sínu. En meginmálið hefur verið að
jafnmargir hafa notið og hefur sann-
arlega ekki veitt af.
Hinir ágætustu menn hafa um
styrki þessa vélað og úthlutað þeim
af mikilli samvizkusemi, vinnubrögð
þeirra öll vönduð hið bezta. Þeirra
álit eindregið það, að þess sé full
þörf að halda hér í horfi og sannar-
lega vita þeir af áralangri reynslu
hver nauðsyn þessara styrkja er fyr-
ir íjölmarga.
Ékki er enn vitað hvað verður um
fjölda á næsta ári en umtalsverð
skerðing hefur uppi á borði verið og
aðeins vonað að skynsemin verði ofar
skurðgleðinni, þegar til kastanna
kemur.
Nú spyr einhver um hina brýnu
nauðsyn bifreiðakaupastyrkja um-
fram annað í tryggingakerfinu og
þá því til að svara að hér er ekki
verið að tala um tilflutning ijármuna
til annars enn brýnna, hér er um
hreina skerðingu hjá ákveðnum hóp
tryggingaþega að ræða, ef af verð-
ur; upphæðin sem sparast rennur
ekki tij annarra þarfra og máske
þarfari hluta, síður en svo. Og svo
aðeins þetta.
Ráðherra tryggingamála er að
setja af stað vinnu að tndurskoðun
tryggingalöggjafarinnar og allar
slíkar aðgerðir í upphafi þess verks
eru af hinu illa. Ef þar á að vinna
af yfirvegun og alvöru á ekki að
grípa til skyndiákvarðana í skerðing-
arskyni s.s. ótti okkar nú er um. Það
væri afar óheppilegt fyrir alla þá
vinnu og hver aðgerð af þessu tagi
þeim ekki til fremdar sem fram-
kvæmir. Vonandi ná sanngirnin og
réttsýnin saman áður en af verður.
Höfundur er félngsmálafulltrúi
ÖBÍ.
Helgi Seljan
Velferðarríkið
ÞAÐ er margt skrýtið í kýr-
hausnum, segir gamalt máltæki.
Og víst er að í velferðarkýrhausn-
um okkar er margt svo sannarlega
skrýtið. Sumt svo skrýtið að það
hálfa væri nóg til að hvort heldur
sem væri skrifa góða brandarabók
eða dramatíska raunasögu.
Eitt slíkt dæmi er um konu sem
hefur þegið fullar örorkubætur um
langt skeið vegna varanlegrar ör-
orku. Hún fær það sem henni er
skammtað með heimilisuppbót og
tekjutryggingu. Á síðasta ári urðu
henni á þau mistök að fá að auki
104 þúsund krónur í einni greiðslu
frá Félagsmálastofnun vegna
gífurlegs tannlæknakostnaðar.
Hún brást glöð við þessari uppbót
og tannlæknirinn fékk sína
greiðslu.
En ekki er allt gull sem glóir.
Álagningarseðillinn frá skattin-
um kom eins og lög gera ráð fyrir
og þar er henni gert að greiða 66
þúsund krónur í útsvar. Sam-
kvæmt upplýsingum frá skattinum
eru allar greiðslur frá Félagsmála-
stofnun að fullu skattskyldar.
Kæra var send og beðið um nið-
urfellingu vegna aðstæðna, bæði
til skattstjóra og til borgarráðs,
svona til vara, ef skattstjóri skyldi
gleyma mannlegheitunum. En sag-
an er ekki búin; um síðustu mán-
aðamót felldi Tryggingastofnun
ríkisins niður heimilisuppbót upp á
ca 6.000 kr. á mánuði vegna
„tekjuaukningar". Við skulum
gera ráð fyrir að mannlegur skiln-
ingur ríki á þessum stöðum og
þetta verði lagfært, en hvað skyldu
þessi umbrot kosta þegar upp er
staðið. Við skulum gera ráð fyrir
að nokkur hundruð slík dæmi séu
nú í gangi. Símtöl til
skattstjóra, til Félags-
málastofnunar, til
Tryggingastofnunar.
Og mörg þeirra án
þess að ná í neinn sem
getur svarað. Bréfa-
skriftir. Staðfestingar
frá Félagsmálastofnun
til Tryggingastofnun-
ar og skattstjóra og
fleiri manns í fullri
vinnu við að reyna að
svara og leiðrétta það
sem hægt er.
Fólk sem annars
væri við að vinna góð
störf er á fullu við að
vinna upp ruglið hvert
eftir annað.
En skoðum hvernig þetta dæmi
lítur út ef skattstjóri og borgarráð
fara eftir skattalögum og þar með
Tryggingastofnun líka:
Tekjuskerðing þessarar konu
yrði svo mikil að hún gæti á eng-
an hátt framfleytt sér, jafnvel þó
hún fengi frítt tjaldstæði í Laug-
ardalnum fram að áramótum. Það
þýðir að leita þyrfti á náðir Fé-
lagsmálastofnunar og ef þeir
rausnuðust til að rétta hjálpar-
hönd yrðu tekjur næsta árs enn
hærri sem þýddi enn hærri skatta
og enn frekari skerðingu trygg-
ingabóta sem yllu því að þær fáu
krónur sem eftir yrðu dygðu varla
fyrir fari í bæinn til að betla á
Lækjartorgi og fá súpu hjá Hjálp-
ræðishernum.
Þetta litla dæmi er eitt af fjöl-
mörgum um þá sem þurfa að
þiggja aðstoð og sýnir hvernig
keðjuverkun aðstæðna getur vafið
upp á sig og skapað margfaldan
kostnað fyrir ríki og
sveitarfélög, fyrir
utan niðurlæginguna
og erfiðleikana sem
einstaklingar geta
þurft að þola því oft-
ast er þetta fólk sem
á engan veg er í stakk
búið til að ganga þá
þrautagöngu sem slík
vanhugsuð heimsku-
lög krefjast af því.
Annað dæmi um
þrautagöngu öryrkja
sem eru varanlega
fatlaðir á útlimum er
þegar krafíst er láekn-
isvottorða vegna nýrra
gervifóta eða handa,
upphækkaðra skóa eða endurmati
á fólki sem er varanlega fatlað
vegna fæðingargalla, t.d. handa.
Skyldu þeir halda að kraftaverk
gerist daglega og nýir útlimir vaxi
svona upp úr þurru? Það væri ág-
ætt ef svo væri, en varla færu
þeir læknuðu að sanka að sér
gervilimum og upphækkuðum
skóm til skrauts í stofuna bara
svona til að klekkja á Trygginga-
stofnun. Hvað skyldu svo allar
þessar læknisheimsóknir kosta,
eða öll skriffinnskan í kring um
það, eða þá geymsluplássið fyrir
hrúgurnar af skjölum í kring um
hvern einstakling? (Ætli það sé
geymt í Skjalasafni ríkisins enda-
laust?) Kostnaðurinn er ómældur
og ómælanlegur.
Húsnæðisnefnd ríkfsins er ein
stofnun þar sem rússneskt skrif-
ræði ræður ríkjum. Hjálpræðið er
„stórkostlegt".
Fólk sem eru flestar aðrar bjarg-
ir bannaðar lætur glepjast í von
Guðbjörg
Hermannsdóttir
Bændablús
NU STENDUR yfir
endurskoðun á þeim
hluta búvörusamnings-
ins er snýr að sauðíjár-
bændum.
Það var svo komið
að ef við hér á Daða-
stöðum bárum saman
tvo kosti, annan að
framleiða eins og að-
staðan hér gefur mögu-
leika á án styrkja og
hinn að taka við bein-
greiðslunum og fram-
leiða eins og skömmt-
unarkerfíð sagði að við
hefðum rétt á. Þá kom
í ljós að skerðingin mið-
að við framleiðslugetu
var orðin það mikil að það kom orð-
ið svipað út fjárhagslega að fram-
leiða með eða án styrkja. Kostnaður-
inn við að taka við styrkjunum nálg-
ast alltaf meir og meir þá upphæð
sem kerfið borgar okkurí bein-
greiðslum.
Þegar svona var komið áttuðu
forsvarsmenn bænda sig á að kerfið
var að hruni komið og voru tilbúnir
að semja við ríkið um breytingar.
Til að bytja með hélt ég að nú
væri verið að semja um að aðlaga
sölu og dreifingu að þeim reglum
sem almennt gilda í þjóðfélaginu.
Það var og er enn látið líta svo út
að verið sé að færa greinina í frjáls-
ræðisátt.
Það er í þessum drögum gert ráð
fyrir að sett verði lög sem gera ráð
fyrir því að allt kindakjöt, og helst
allt annað kjöt líka, fari í einn pott
sem miðstýrt ráð selji síðan úr á
verði sem það ákveður hverju sinni.
Það er líka gert ráð fyrir að sauð-
fjárbændur láti ákveðið hlutfall af
framleiðslu sinni, og ráðið getur
ákveðið hversu stórt hlutfall, í út-
flutning á öðru og lægra verði en
kjötið er selt á hér innanlands.
Þetta er ekki frjálsræði. Þetta er
ekki í samræmi við það sem al-
mennt eru kallaðir - eðlilegir við-
skiptahættir í dag árið 1995. Það
er frekar verið að auka
miðstýringu én minnka
hana.
Það er að aukast
skilningur á því víða
erlendis að stuðningur
við landbúnað verði að
vera þannig að mark-
aðurinn sé frjáls, þetta
leiðir af sér eðlilegri óg
betri viðskiptáhætti og
kemur bæði starfs-
greininni og nejdend-
um til góða. Til þess
að ná þessu markmiði
eru styrkirnir oft í
formi óframleiðslu-
tengdra beingreiðslna
en framleiðslan fijáls á
ábyrgð hvers bónda. Víða er bænd-
um greitt, sé um offramleiðslu að
ræða, fyrir að nýta ekki alla sína
aðstöðu og draga úr framleiðslu.
Þannig er haldið jafnvægi á mark-
aðnum.
Eigi að útfæra þetta fyrir íslénsk-
ar aðstæður mátti festa beingreiðsl-
ur og leyfa síðan hveijum bónda
að framleiða eða framleiða ekki og
að ráðstafa sinni framleiðslu eins
og hann vildi. Ef að styrkirnir yrðu
með þessum hætti hjálpuðu þeir
sauðíjárbændum til að aðlaga sig
breyttum tímum en hindruðu ekki
eðlilegar breytingar einsog núver-
andi drög að samningi gera.
Til að allir séu jafnir bæði bænd-
ur og neytendur væri rétt að koma
á kjötmarkaði.
Ef það á að nota styrkina áfram
eins og gert hefur verið til að hnýta
menn við kerfíð getur ríkið eins
sparað sér þessa peninga.
Þessi drög eru í samræmi við þá
trú margra bænda að miðstýring
sé betri en fijálsræði, að með mið-
stýringu standi bændur saman og
að fijálsræði sé blóðvöllur, þeir ríg-
halda sér sumir í rammfalskt ör-
yggi og stinga höfðinu á kaf í
sandinn. Ef einhver hópur í þjóðfé-
laginu vill miðstýringu einsog þessi
drög gera ráð fyrir er það hlutverk
ríkisins að koma í veg fyrir það.
Gott íslenskt kindakjöt er mjög
góð vara, sannkallaður Rolls Roys
í mat. Vegna þeirra styrkja sem
greinin fær ætti kindakjöt samt allt-
af að vera ódýrara en bæði nauta-
og svínakjöt. íslenskir neytendur
hafa stutt vel við sauðijárræktina
gegnum tíðina, og að ætla að selja
útlendingum kjötið á langtum lægra
verði en íslenskum neytendum er
rangt.
Ef þessi drög sem nú eru í gangi
verða að raunveruleika, mun það
ala á úlfúð ogtortryggni milli bænda
og neytenda. Það verður æpt á
fijálsan innflutning án verndartolla.
Er ekki kominn tími til,
spyr Gunnar Einars-
son, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hætti að reka
stefnu Jónasar frá
Hriflu?
Þessi drög eru vond fyrir neytendur
en þó enn verri fyrir bændur þegar
til lengri tíma er litið.
Það er ekkert nýtt að deilt sé um
landbúnaðarmál. Fyrir 1930 deildu
Jónas frá Hriflu og Jón Þorláksson
um þessi mál. Síðan þá hefur stefna
Jónasar frá Hriflu, því miður, ráðið
mestu um stefnu stjómvalda í land-
búnaðarmálum. Það er Ijóst í dag
að hugmyndir Jóns Þorlákssonar um
landbúnað vom raunhæfari og á
þeim tíma ótrúlega framsýnar.
Er ekki kominn tími til að Sjálf-
stæðisflokkurinn hætti að reka
stefnu Jónasar frá Hriflu?
Stjórnmálamenn verða að vera
tilbúnir að höggva á hnútana, svo
eðlileg þróun geti átt sér stað í þess-
ari starfsgrein.
Höfundur er bóndi á Daðastöðum.
Gunnar
Einarsson