Morgunblaðið - 03.10.1995, Blaðsíða 28
28 ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
1
JltíiripsjiM&Mí
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÁKVÖRÐUN
FORSETA
*
AKVORÐUN Vigdísar Finnbogadóttur, forseta Islands,
um að gefa ekki kost á sér til endurkjörs við forseta-
kosningar á næsta ári, kemur landsmönnum áreiðanlega á
óvart. Þótt frú Vigdís hafi lýst því yfir fyrir fjórum árum,
að yfirstandandi kjörtímabil yrði hennar síðasta í embætti,
hefur það án nokkurs vafa verið vilji mikils meiri hluta þjóð-
arinnar að hún gæfi engu að síður kost á endurkjöri. Það er
og skoðun Morgunblaðsins, að bezt hefði farið á því, að frú
Vigdís Finnbogadóttir gegndi embætti forseta eitt kjörtíma-
bil í viðbót.
Á fimmtán ára ferli sem þjóðhöfðingi hefur frú Vigdís
notið almenns trausts, virðingar og vinsældar meðal þjóð-
arinnar. Sjálf sagði hún á Bessastöðum í gær að málrækt
og landrækt hefðu verið sér einna kærust af þeim málum,
sem hún hefur unnið að og bætti við: „Við höfum öðlazt trú
á landið; að það sé hægt að græða upp örfoka mela og
óbyggðirnar. Við sjáum breytingar á landinu. Það er allt
grænna. Borgin er grænni og öll byggðarlög eru grænni en
fyrir nokkrum árum.“ Þegar sótt er að íslenzkri tungu úr
öllum áttum og landið að blása upp skiptir máli, að forseti
íslands leggi slíkum hugsjónamálum lið. Það er ekki sízt á
tímum eins og við nú lifum, sem mikilvægt er að vernda
og rækta arfleifðina og vekja almennan áhuga á því sem
fyrst og síðast gerir okkur að sérstakri þjóð. Laufið ber
rótunum vitni og hefur forsetinn lagt sig fram um að vekja
athygli á því hve miklum og mikilvægum arfi okkur hefur
verið trúað fyrir, þar sem er saga okkar, menning og tunga.
í forsetatíð frú Vigdísar hafa miklar breytingar orðið í
samskiptum þjóða og gagnkvæmar heimsóknir aukist til
muna. Vigdís Finnbogadóttir hefur komið fram á alþjóðavett-
vangi fyrir hönd íslendinga með þeim sóma, að eftir hefur
verið tekið. Vegur íslands og íslendinga hefur af þeim sök-
um orðið meiri með öðrum þjóðum.
Á blaðamannafundi á Bessastöðum í gær lýsti forsetinn
því, að gagnrýni á ummæli hennar í opinberri heimsókn í
Kína fyrir skömmu, hefði valdið henni sársauka og jafn-
framt, að henni hefði verið ókunnugt um þessa gagnrýni
þar til hún kom til Kaupmannahafnar. Á tímum nútíma fjar-
skipta er auðvitað fráleitt, að forseti íslands fái ekki þegar
í stað upplýsingar um athugasemdir, sem fram kunna að
koma opinberlega við störf hennar, þegar hún er að sinna
skyldustörfum erlendis. Það er til marks um ótrúlega fram-
takslaust stjórnkerfi, að forsetinn skuli ekki njótajafn sjálf-
sagðrar þjónustu.
Fjölmiðlar eru yfirleitt í því hlutverki að miðla upplýsing-
um um orð og athafnir annarra. Stjórnendur þeirra geta þó
ráðið miklu um það, hvernig þær upplýsingar eru settar fram.
Við íslendingar erum þekktari fyrir sundurlyndi en sam-
stöðu. Auk tungu okkar og merkrar menningararfleifðar er
þjóðhöfðinginn í raun og veru eitt helzta sameiningartákn
þjóðarinnar. íslenzkir fjölmiðlar hafa yfirleitt sýnt þá var-
kárni í umgengni við þjóðhöfðingjann, sem hæfir. Það þjón-
ar engum tilgangi að draga forsetaembættið niður í þá lág-
kúru, sem því miður einkennir of oft opinberar umræður
hér. Ummæli frú Vigdísar Finnbogadóttur á Bessastöðum í
gær eru því verðugt umhugsunarefni fyrir stjórnendur fjöl-
miðla.
Landsmenn hljóta að treysta því, að ákvörðun forsetans
sé ekki afleiðing af þessum umræðum. Fólki er auðvitað ljóst,
að svo ábyrgðarmikið embætti er öðrum þræði þung byrði
fyrir þá, sem því gegna. Út frá því sjónarmiði er skiljan-
legt, að forsetinn vilji njóta þess frelsis, sem í því er fólgið
að láta af svo mikilvægu starfi eftir að hafa..gegnt því í
rúman einn og hálfan áratug. Það fer hins vegar ekki á
milli mála, að landsmenn munu sakna frú Vigdísar, þegar
hún hverfur frá Bessastöðum að tæpu ári liðnu.
Forsetakosningar hafa alltaf orðið sögulegar með einhveij-
um hætti. Það átti við um kosningarnar 1952 og 1968 og
ekki síður 1980. Staðreyndin er sú, hvort sem okkur líkar
betur eða verr, að forsetakosningar hafa jafnan skapað gífur-
lega togstreitu meðal þjóðarinnar. Hins vegar hafa menn
borið gæfu til að sameinast að baki nýjum forseta, þegar
hann hefur verið kjörinn. Engin ástæða er til að ætla, að
breyting verði á þessu nú. Þess vegna má gera ráð fyrir, að
í kjölfar yfirlýsingar Vigdísar Finnbogadóttur á Alþingi og
á Bessastöðum í gær skapist bæði umræður og órói um val
á forsetaefnum. Fjölmiðlun hefur tekið miklum breytingum
frá forsetakosningunum 1980. Vonandi tekst samt sem áður
að halda kosningabaráttu vegna forsetakosninga á næsta
ári á því plani, sem hæfir þessu virðulega embætti.
*
Vigdís Finnbogadóttir forseti Islands gefur ekki kost á
Þakklæti til
þjóðarinnar
efst í huga
Vigdís Finnbogadóttir, forseti íslands, greindi
í gær frá þeirrí ákvörðun sinni að gefa ekki
kost á sér til endurkjörs er fjórða kjörtímabil
hennar rennur út næsta sumar. Forseti skýrði
frá ástæðunum fyrir ákvörðun sinni, leit yfir
farinn veg og ræddi framtíðaráform sín á
blaðamannafundi á Bessastöðum.
VIGDÍS Finnbogadóttir, for-
seti íslands, greindi frá því
í ræðu sinni við setningu
Alþingis í gær að hún
hygðist ekki gefa kost á sér í emb-
ætti forseta á næsta kjörtímabili, sem
hefst 1. ágúst næsta sumar. Forseta-
kosningar munu því fara fram 29.
júní á næsta ári. Frú Vigdís var kjör-
in forseti árið 1980 og mun við lok
núverandi kjörtímabils hafa gegnt
embættinu í sextán ár, jafnlengi og
Ásgeir Ásgeirsson, sem var forseti
1952-1968.
Á blaðamannafundi, sem forseti
boðaði til á Bessastöðum síðdegis í
gær, las hún upp svohljóðándi yfirlýs-
ingu:
„Við setningu Alþingis í dag til-
kynnti ég að ég hyggst ekki gefa
kost á mér til endurkjörs í embætti
forseta íslands á næsta ári. Þetta er
í fullu samræmi. við þau orð, sem hér
féllu á Bessastöðum 19. júní 1991,
þegar því var lýst yfir að árin á for-
setastóli yrðu ekki fleiri að loknu
þessu kjörtímabili. Þegar þetta er
sagt, er mér efst í huga þakklæti til
■ íslenzku þjóðarinnar fyrir það mikla
traúst, sem hún hefur sýnt mér með
því að fela mér embættið í þessi ár
og veita mér til þess stuðning og styrk
að gegna því. Og ekki er ég sízt þakk-
lát öllu því fólki, sem þessa dagana
hefur lagt að mér að breyta þessari
ákvörðun, bæði með viðtölum, bréfum
og undirskriftalistum og einnig met
ég mikils jákvæða afstöðu þeirra, sem
lýst hafa skoðun sinni í könnun.“
Hyggst vinna að framgangi
margmiðlunar
Aðspurð hvað hefði ráðið ákvörðun
hennar sagði frú Vigdís: „Ég lít svo
á að ég hafi unnið þessari þjóð af
heilum hug og heilindum í þessi ár.
Ég hef þokað nokkuð áfram þeim
málum, sem mér voru efst í huga í
upphafi kjörtímabils, og ég er enn á
góðum járnum, svo mig langar
kannski til þess að vinna að öðrum
verkefnum líka.“
Forseti var spurð hvaða hugðarefn-
um sínum hún hygðist helzt sinna
eftir að hún léti af embætti. Hún sagð-
ist hafa mikinn áhuga á margmiðlun.
„Mig langar til að líta til framtíðar,
skoða hana vel og fleyta henni áfram,
sem ég hygg að ég geti gert betur
sem einkaaðili, hafandi áður gegnt
þessu embætti, en í þeim erli, sem ég
bý við.“
Vigdís sagðist aðeins taka marg-
miðlunina sem dæmi. „Það er freist-
andi að nefna það líka, að það er tals-
vert eftir af sumrinu í mér, eins og
nefnt var hér fyrr á árum. Ég vænti
þess að það verði sitthvað fyrir mig
að gera. Það er svo langt í frá að ég
sé að setjast í helgan stein. Ég er
mjög athafnasöm og hef mikla orku.
En þetta er eitt af stóru áhugamálum
mínum þessa stundina — hvernig má
virkja þessa makalausu margmiðlun
til að styrkja íslenzka þjóð, til að
styrkja okkur öll þannig að við séum
gjaldgeng, til jafns við aðrar þjóðir.
Við erum það þegar, en við megum
hvergi láta deigan síga í þessum mál-
um. Þetta eru brýnu framtíðarmálin.“
Aðspurð um önnur áhugamál, sem
hún vildi sinna, sagðist Vigdís myndu
halda áfram að synda og hlaupa og
halda starfsorku sinni. Þá gæti hún
ekki hafnað því að þýða gott leikrit.
Málrækt og
ræktun landsins
Frú Vigdís vildi ekki svara því
hverju hún hefði einkum fengið áork-
að sém forseti. „Ég ætti frekar að
spyija ykkur um það. Mér hefur ekki
legið lágt rómur um ýmis málefni og
ég verð helzt að biðja mína þjóð að
svara því, eftir hveiju hún hefur tekið
á þessum árum, sem ég hef verið hér
við störf. Ég leyni því þó ekki að
tvennt er mér sérstaklega kært; mál-
ræktin og ræktun landsins.“
Forseti sagði ýmislegt hafa áunnizt
í umhverfismálum. „Við höfum öðlazt
trú á landið; að það sé hægt að græða
upp örfoka mela og óbyggðirnar. Við
sjáum breytingar á landinu. Það er
allt grænna. Borgin er grænni og öll
byggðarlög eru grænni en fyrir nokkr-
um árum.“
Gott að hafa
hlutlausan forseta
Frú Vigdís sagðist ekki telja að
embætti forseta ætti að breytast frá
því, sem verið hefði. Fyrir þjóð, sem
ekki væri stærri en sú íslenzka, væri
gott að forseti væri eins hlutlaus og
kostur væri í frásögn sinni af mönnum
og málefnum.
Aðspurð hvort hún ætti von á að
kona tæki við af henni, sagðist Vig-
dís ekki hafa þá spádómsgáfu að hún
gæti svarað því. „En mér þykir vænt
um að það er að renna upp þeil kyn-
slóð í landinu, sem finnst sjálfsagt að
kona geti gegnt þessu embætti eins
og karl.“
Forseti sagðist ekki búast við að
erfitt yrði fyrir arftakann á forseta-
stóli að fylla skarð hennar eða að
VIGDÍS Finnbogadóttir, fo
fundi sínum á Be
hætta væri á að hann lenti í skugga
hennar. „Mér dettur ekki annað í hug
en að mín þjóð beri gæfu til að velja
sér þann fulltrúa hér á Bessastöðum,
sem sinnir þeim störfum á álíka hátt
og ég hef reynt að gera,“ sagði hún.
Gagnrýni breytti engu
Frú Vigdís var spurð hvort sú gagn-
rýni, sem hún varð fyrir eftir opin-
bera heimsókn sina tíl Kína, hefði
átt einhvern þátt í að hún ákvað að
gefa ekki kost á sér áfram. „Þ_að
hafði engin áhrif," sagði hún. „Ég
vil láta þess getið að það var erfitt
fyrir mig að kveða upp úr um þetta,
sem þó er gömul ákvörðun, og starfs-
fólk mitt og trúnaðarvinir hafa lengi
vitað um. Það var erfitt að kveða upp
úr um hana fyrr en ég hefði lokið
skyldustörfum mínum við opinberar
heimsóknir. Það hljóta allir að sjá að
það er erfitt að ganga um í opinberum
heimsóknum þegar allir viðstaddir
hugsa sem svo, þegar maður gengur
í salinn: Þarna kemur hún og hún
er að hætta. Maður er sterkari á svell-
inu ef maður kemur fram sem for-
seti, án þess að búið sé að tilkynna
það að bráðum verði breyttir tímar
eða breyttar aðstæður."
Sárindi eftir Kínaför
Forseti sagði hins vegar að sér
hefði sárnað sú gagnrýni, sem fram
kom vegna frásagnar hennar af fundi
með Li Peng, forsætisráðherra Kína,
en haft var eftir Vigdísi í fréttum
að fundurinn hefði verið ánægjulegur
og hefðu hún og forsætisráðherrann
meðal annars velt fyrir sér heimspeki-
Morgunblaðið/RAX
FORSETINN greinir þingheimi frá þeirri ákvörðun sinni að gefa
ekki kost á sér til endurkjörs er fjórða kjörtímabili hennar lýkur.