Morgunblaðið - 04.10.1995, Side 20

20 MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Brýrnarí
Madisonsýslu
í SUMAR hafa íbú-
ar höfuðborgasvæðis-
ins horft á miklar og
skjótar brúarfram-
kvæmdir á Vest-
urlandsvegi við
Höfðabakka. Ekkert
hefur verið til sparað
að gera þetta mann-
virki sem veglegast og
hafa verktakar lagt
nótt við dag til að
ljúka verkinu á sem
skemmstum tíma.
Nú kann einhver að
spyija - til hvers
þurftum við nú þessa
brú núna í öllu at-
vinnuleysinu og erlendu skuldun-
um? Gátum við ekki frestað þess-
ari framkvæmd t.d. fram yfír
næsta álver og varið peningunum
í staðinn í varanlega atvinnuupp-
byggingu eða hluta af þeim til að
vinna heildarskipulag samgöngu-
mála fyrir höfuðborgarsvæðið?
Gátu ökumenn ekki bara beðið
nokkrar sekúndur á þessum gat-
namótum í nokkur ár í viðbót -
eins og margir þurfa að gera jafn-
vel enn þann dag í dag? Svarið
við þessu kann að vera að það
hafi verið búið að „eyrnamerkja"
þessa peninga - þeir áttu að fara
í vegi og brýr á höfuðborgarsvæð-
inu jafnvel þótt ekkert heildstætt
skipulag landnotkunar og sam-
gangna á þessu svæði, sem stend-
ur undir nafni, hafi ennþá séð
dagsins ljós! Auk þess er líka búið
að reikna það út að framkvæmdin
sé „fjárhagslega hagkvæm".
Þær aðferðir sem núna eru not-
aðar hér á landi til að reikna út
arðsemi vega gera ráð fyrir að um
60% af arðseminni komi til vegna
tímasparnaðar ökumanna. Það er
nú svo. Á móti má spyija hvað
atvinnulaus maður - eða bara
maður sem er að fara
í vinnu og úr græði
mikið í útseldum tíma
á að vera nokkrum
mínútum fljótari í
ferðum á hverri viku
eða mánuði?
Nú er það svo að
kostnaður við eina brú
er ekki mikið fé fyrir
jafnríka þjóð og við
íslendingar teljum
okkur vera. Það sem
er hins vegar alvar-
legra er að í núgild-
andi aðalskipulagi
Reykjavíkur einnar er
gert ráð fyrir að
byggðar verði rösklega 20 álíka
brýr á næstu árum! Er þetta eina
leiðin - og hvað ef Internetið og
aðrar tækniframfarir breyta við-
skipta- og atvinnuvenjum?
Ef við viljum byggja allar þessr
brýr verðum við líka að finna þessa
peninga einhversstaðar. Það er
líka alveg víst að þeir þurfa endan-
lega að koma úr vasa almennings
og frá fyrirtækjum þessa lands -
á kostnað alls annars sem væri
hægt að gera fyrir þá. Þetta eru
hræðilega mörg þorskígildi ef við
reiknum í þeirri mynt.
Er til nokkur önnur leið, kann
einhver að spyrja? í vegalögum
er fá ákvæði að fínna um skipulag
samgöngumála, sem ætti þó að
vera sjálfsagður undanfari vega-
gerðar, annað en það að „vegir
skulu lagðir í samræmi við skipu-
lag“. Þetta kann einhveijum að
fínnast þunnur þrettándi. Þó er
þar ákvæði um að 1% af tekjum
til vegagerðar skuli varið til rann-
sókna og tilrauna við vega- og
gatnagerð. Jafnvel Bandaríkja-
menn, sem þó kalla ekki allt ömmu
sína í skipulagsmálum, gerðu þá
sjálfsögðu kröfu, fyrir hartnær
Gestur
Ólafsson
NÝJA Höfðabakkabrúin.
í aðalskipulagi Reykja-
víkur einnar, segir
—
Gestur Olafsson, er
gert ráð fyrir byggingu
rösklega 20 álíkra brúa
á næstu árum.
hálfri öld, fyrir fjárveitingu til
uppbyggingu milliríkjavega þar í
landi að fyrir lægi samræmt skipu-
lag umferðar og landnotkunar
áður en nokkurt fé fékkst til fram-
kvæmda.
Um áratuga skeið hafa skipu-
lagsfræðingar þekkt aðrar leiðir
en brúarbyggingar og umferðar-
mannvirki til þess að nýta betur
fjárfestingu í samgöngukerfinu
þannig að jafnvel megi koma í veg
fyrir slíkar framkvæmdir eða
fresta þeim um ókomin ár. Þess-
ari þekkingu hefur hins vegar ver-
ið lítill gaumur gefinn hér á landi.
Þótt félag íslenskra skipulags-
fræðinga hafí á annan áratug beitt
sér fyrir grundvallarstarfsréttind-
um og löggildingu á starfsheiti
hafa ráðandi öfl í íslensku þjóðfé-
lagi ekki ennþá viljað koma til
móts við þá sjálfsögðu kröfu. Þó
eru mörg nærtæk dæmi um hvað
getur gerst ef skipulagið er ekki
í lagi.
Islenskir lagasmiðir hafa margt
sér til ágætis, enda eru starfandi
lögmenn hér á landi um sjö sinnum
fleiri á íbúa en t.d. í Finnlandi.
Þótt þessi starfsgrein sé fjölmenn
má lögmönnum þessa lands ekki
gleymast að stöðugt eru að koma
til sögunnar ný þekkingarsvið sem
líka geta gagnast íslenskri þjóð.
Framfarir eru m.a. fólgnar í að
viðurkenna þetta.
Þegar stjórnendur Reykjavíkur-
borgar neyðast til að hækka far-
gjöld með strætisvögnum til þess
að minnka hallarekstur þessarar
samgönguþjónustu þá er það ein-
faldlega vegna þess að stjórnmála-
menn á höfuðborgarsvæðinu hafa
aldrei viljað að byggð á þessu
svæði sé skipulögð þannig að hag-
kvæmt sé að reka þar almennings-
samgöngur. Og auðvitað þurfa
notendur þessarar þjónustu - eða
við í sameiningu að borga brúsann.
Samgöngur eru, hvort sem okk-
ur líkar betur eða verr, orðnar einn
stærsti útgjaldaliður hverrar fjöl-
skyldu í þessu landi. Auk þess
veijum við í ár rúmlega 7 milljörð-
um til viðhalds og nýbyggingar
vega. En á meðan opinberir aðilar
vilja ekki taka á skipulagi þessara
mála á mikið raunhæfari hátt en
með einfeldningslegri hvatningu
um að „spenna beltin og að aka
varlega" er ekki von á góðu. Með-
an það gerist ekki verður haldið
áfram að byggja brýrnar á höfuð-
borgarsvæðinu og önnur sam-
göngumannvirki hvort sem við
höfum efni á þeim eða ekki.
í ágætri skáldsögu, Brýrnar í
Madison sýslu, segir frá fólki sem
hafði það gagn af bandarískri brú-
arsmíð að það gat orðið ástfangið
við eina slíka brú. Hvað sem líður
þörfinni á fleiri umferðarbrúm á
höfuðborgarsvæðinu vona ég að
minnsta kosti að þær geti þjónað
þeim tilgangi.
Höfundur er fyrrverandi for-
stöðumaður Skipulagsstofu höfuð-
borgarsvæðisins.
Kjarasamningar 17 sinn-
um skertir með bráða-
birgðalögum á 10 árum
í UMRÆÐUM um
launamál «ru forustu-
menn í verkalýðs-
hreyfingunni oft sak-
aðir um að bera
ábyrgð á hinum lágu
launatöxtum hér á
landi. Ég heyrði það
t.d. fyrir nokkrum
dögum í dægurmála-
þætti ríkisútvarpsins,
að maður nokkur
hringdi inn og sagði
að Alþýðusambandið
væri á móti því að
hækka launin! Aðrir
hringdu inn á eftir og
tóku undir þessi orð.
Sumir starfsmenn fjölmiðla hafa
einnig alið á þessu viðhorfí og lát-
ið að því liggja að forustumenn í
verkalýðshreyfingunni væru ekki
hæfir til að semja um laun fólks,
sem væri á lægri launum en þeir
sjálfir! Á sama tíma og þessir
fjölmiðlamenn reyna þannig að
gera forustumenn verkalýðshreyf-
ingarinnar tortryggilega í augum
láglaunafólks, láta þessir sömu
starfsmenn fjölmiðla, eins og þeir
beri kjör þessa fólks fyrir bijósti
og séu þess umkomnir
að ræða þau, enda
þótt þeir séu sjálfir á
margföldum launum
láglaunafólksins! Það
vakti líka sérstaka at-
hygli í umræðuþætti á
Stöð 2, þann 28. sept.
sl., um launahækkanir
til þingmanna, að þá
höfðu nýju þingmenn-
irnir, Pétur Blöndal
og Gunnlaugur Sig-
mundsson, sem ætla
auðheyrilega að halda
fast í sjálftekin skatt-
fríðindi sín, það eitt
til málanna að leggja
að níða forustumenn í verkalýðs-
hreyfingunni niður fyrir slælega
frammistöðu við að hækka launin
í landinu.
Berst VSÍ fyrir
launahækkunum?
Það er umhugsunarefni, að í
allri þessari umræðu og gagnrýni
á hina lágu launataxta, sem verka-
lýðsforingjum er kennt um, er
ekki minnst einu orði á samtök
vinnuveitenda. Maður gæti haldið
Þannig má rekja
hina lágu launataxta
til þess, segir Magnús
L. Svemsson, að
stjómvöld hafa
sautján sinnum á
tíu ámm skert um-
samda launataxta.
að fólk liti svo á, að VSÍ væri allt-
af að beijast við að hækka laun
fólks í landinu, en yrði ekkert
ágengt vegna þess að forustumenn
í verkalýðshreyfíngunni stæðu
gegn launahækkunum! Umræða
af þessu tagi er vægast sagt lágk-
úruleg og langt frá því að vera
málefnaleg. Þórarinn V. Þórarins-
son, framkvæmdastjóri VSÍ, gat
ekki orða bundist vegna ummæla
nýju þingmannanna í umræðu-
þættinum á Stöð 2, sem áður er
getið, og sagði að það væri átakan-
legt ef þjóðkjörnum þingmönnum
Magnús L.
Sveinsson
ætti að líðast að flytja umræðuna
í „ómerkilegan leðjuslag, þar sem
menn leggjast í forina og kasta
skít hver í annan“.
Nú hafa flestir fylgst með því,
að verkalýðshreyfingin hefur oft
þurft að heyja harða baráttu fyrir
bættum kjörum og þá stundum
þurft að beita verkfallsvopninu.
Það hefur borið misjafnan árangur
eins og menn þekkja. Því verður
þó varla haldið fram af sanngirni,
að forustumenn í verkalýðshreyf-
ingunni hafi ekki lagt sig fram
um að rétta hlut umbjóðenda sinna
í slíkum átökum, og tæplega sann-
gjarnt að saka þá um, þó ekki
hafi meira náðst fram.
Samningar 17 sinnum
ógiltir með lögum
Það er einnig fróðlegt að rifja
það upp í þessu sambandi, að
stjórnvöld hafa ósjaldan ógilt gild-
andi kjarasamninga með löggjöf.
Minna má á, að á árunum 1978
til 1988, á 10 árum, settu stjóm-
völd 17 bráðabirgðalög, sem
skertu eða ógiltu gildandi kjara-
samninga, sem verkalýðshreyfing-
in hafði gert. Verslunarmenn eru
t.d. vel minnugir þess, að 1988
háðu þeir harða launabaráttu og
voru í nærri hálfsmánaðar verk-
falli áður en samningar við vinnu-
veitendur tókust. Það voru engar
stórar fúlgur sem verslunarmenn
komu með út úr þeim samningum,
þó þeir fórnuðu nærri hálfsmánað-
ar launum. Fimm mánuðum eftir
að samningar voru undirritaðir
höfðu stjórnvöld sett þijú bráða-
birgðalög á samningana og síðustu
lögin kváðu á um að 2,5% launa-
hækkun, sem koma átti 1. sept.
1988 og 1,5% launahækkun sem
koma átti 1. des. sama ár, sam-
tals 4%, skyldu afnumdar með öllu
og enginn hefur séð síðan. Þannig
má rekja hina lágu launataxta til
þess, að stjórnvöld hafa 17 sinnum
á 10 árum skert umsamda launa-
taxta, sem verkalýðshreyfingin
hefur barist fyrir.
Ásmundur skammaður!
Í sambandi við þennan áróður,
að lágir launataxtar séu eingöngu
á ábyrgð verkalýðsforingjanna en
ekki VSÍ, kemur mér í hug þáttur
sem var í ríkisútvarpinu fyrir
nokkrum árum. Stefán Jón Haf-
stein sá um þennan þátt og hafði
fengið til sín Einar Odd Kristjáns-
son, sem þá var formaður Vinnu-
veitendasambands íslands, og Ás-
mund Stefánsson, sem þá var for-
seti Alþýðusambands íslands. Kja-
rasamningar, sem þá voru nýgerð-
ir voru til umræðu, og gátu menn
hringt og látið skoðun sína í ljós
í þættinum. Mikið var um hring-
ingar og beindu menn spjótum sín-
um fyrst og fremst að Ásmundi
og kenndu honum um lélega samn-
inga. Þegar þættinum lauk, sagði
Stefán Jón að það hefði vakið
undrun sína, _að allir sem hringdu,
skömmuðu Ásmund fyrir lélega
samninga en enginn skammaði
formann Vinnuveitendasambands-
ins fyrir að hafa barist gegn launa-
hækkunum! Þá sagði Ásmundur:
„Ástæðan er sú, að það væntir
enginn neins af Einari Oddi!“
Höfundur er formaður Verslunar-
mannafélags Reykjavíkur.