Morgunblaðið - 05.10.1995, Síða 10

10 B FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
Vaxtalækkun Seðla-
bankans íseptember
Sjónarhorn
Þrátt fyrir lækkun vaxta eru vextir á peningamarkaði hér á landi
enn verulega hærri en sambærilegir vextir erlendis, segir Yngvi
••
Om Kristinsson og bendir á að ávöxtun þriggja mánaða ríkis-
víxla sé um 1,5% hærri en gengisvegin ávöxtun ríkisvíxla í ná-
grannalöndum. Slíkt tryggi aðhald í peningamálum.
IGREIN Sigurðar B. Stefáns-
sonar í Viðskiptablaði Morg-
unblaðsins síðastliðinn
fimmtudag var fjallað um
hvort vextir á Islandi séu of háir
og hvort sú vaxtalækkun sem
Seðlabankinn beitti sér fyrir á pen-
ingamarkaði upp úr miðjum sept-
ember hafi verið réttlætanleg með
hliðsjón af efnahagsþróuninni að
undanfömu. Niðurstaðan í grein
Sigurðar er að torvelt sé að skilja
vaxtalækkun Seðlabankans. Þessi
afstaða hans byggist annars vegar
á því að hann telur að verðbólga
kraumi undir niðri og hins vegar
að hann telur að aukning innflutn-
ings að undanfömu sé vísbending
v þess að stöðugleiki í efnahagsmál-
um sé í hættu. Því er það mat
hans að varasamt hafi verið að
slaka á aðhaldi í peningamálum
að svo stöddu.
Vaxtalækkun Seðlabankans í
september byggðist á mati bankans
á ríkjandi aðstæðum og verður hér
reynt að gera grein fyrir sjónarmið-
um bankans við þessa aðgerð.
Vaxtalækkun Seðlabankans
Áður en lengra er haldið er rétt
að gera grein fyrir því hvaða vexti
Seðlabankinn var að lækka. Vaxta-
lækkun bankans beindist að tveim-
ur þáttum. Annars vegar lækkaði
. bankinn inn- og útlánsvexti sína
' og hins vegar ávöxtun í tilboðum
sínum á verðbréfamarkaðnum í
ríkisvíxla og ríkisbréfa með styttri
binditíma en eitt ár. Hvort tveggja
er því lækkun á skammtímavöxt-
um og beinist í fyrstu umferð ein-
ungis að viðskiptaaðilum bankans,
sem eru lánastofnanir og ríkissjóð-
ur. Þessi markaður er til aðgrein-
ingar frá öðrum hlutum verðbréfa-
og lánamarkaðarins oft nefndur
peningamarkaður, þar sem hann
c er sá farvegur sem peningafram-
boð Seðlabankans fer um. Vaxta-
lækkun á peningamarkaði hefur
áhrif á ávöxtunarmöguleika lána-
stofnana og getur þannig haft
óbein áhrif á inn- og útlánsvexti
banka og annarra lánastofnana.
Eðli máls samkvæmt ættu áhrif
vaxtabreytinga á peningamark-
aðnum að vera skýrust á skamm-
tímaskuldbindingar en áhrif á
skuldbindingar bundnar til lengri
tíma eru óvissari.
Þróun skammtímavaxta
erlendis að undanförnu
Verulegar sveiflur hafa átt sér
stað á vöxtum á peningamarkaði
f hér á landi og erlendis á undan-
fömum misserum. Almennt má
segja um erlenda peningamarkaðs-
vexti að þeir hafi náð lágmarki í
upphafi árs 1994 og farið hækk-
andi fram til jafnlengdar 1995, er
þeir tóku að lækka á ný í kjölfar
vaxtalækkana bandaríska og síðar
þýska seðlabankans. Þessi þróun
og aðgerðir seðlabankanna hafa
mótast af því að í upphafi síðasta
árs var talin hætta á að uppsvei-
flan í efnahagslífínu ylli ofþenslu
og verðbólgu. Þessar aðgerðir hafa
nú skilað árangri að mati seðla-
bankanna og því hafa þeir beitt
sér fyrir lækkun skammtímavaxta.
Lækkun skammtímavaxta er
nokkuð mismunandi eftir löndum,
en ein leið til að meta þróun þeirra
er að finna meðaltal þeirra með
því að vega saman vexti í helstu
viðskiptalöndum með viðskiptavog
íslensku krónunnar. Sá mælikvarði
fyrir þriggja mánaða ríkisvíxla er
sýndur á línuritinu ásamt ávöxtun
sambærilegra ríkisvíxla hér á
landi. Með erlendum vöxtum er hér
átt við þetta meðaltal.
Eins og sjá má hækkuðu meðal-
talsvextir ríkisvíxla erlendis þann-
ig metnir úr tæpum 5% í ársbyijun
1994 í 6,3% þegar þeir urðu hæst-
ir í febrúar síðastliðnum. Síðan
hafa vextir farið lækkandi á er-
lendum mörkuðum og eru nú 5,3%.
Peningamarkaðsvextir
hér á landi
Skammtímavextir hér á landi á
þessu tímabili hafa þróast nokkuð
öðruvísi, sérstaklega á fyrri hluta
ársins í fyrra, en þá gætti enn áhrifa
aðgerðarinnar frá haustinu 1993
þegar Seðlabankinn ásamt öðrum
stjórnvöldum beitti sér fyrir al-
mennri vaxtalækkun á lána- og
verðbréfamarkaði. Þannig lækkuðu
ríkisvíxlavextir hratt á fyrstu mán-
uðum ársins 1994, úr 5,5% í 4,4%,
og urðu lægstir í mars og apríl.
Eftir það fóru þessir vextir hækk-
andi. Sú þróun hefur annars vegar
mótast af því að lausaijárstaða innl-
ánsstofnana tók að rýma á haust-
mánuðum 1994 og hins vegar af
því að verulegt útstreymi gjaldeyr-
is, sem fyrst og fremst var tengt
uppgreiðslu erlendra lána, gerði
vart við sig frá miðju ári 1994.
Seðlabankinn brást við þessu með
hækkunum peningamarkaðsvaxta.
Jafnframt var það mat bankans að
lokaáfangi afnáms hafta á gjald-
eyrisviðskiptum sem til fram-
kvæmda kom um síðustu áramót
gerði það óhjákvæmilegt að
skammtímavextir hér á landi hækk-
uðu til samræmis við sambærilega
vexti erlendis og í því skyni hækk-
aði Seðlabankinn vexti á peninga-
markaðnum undir lok ársins 1994
og á fyrstu mánuðum þessa árs.
Allt fram til ársloka 1994 voru
skammtímavextir hér á landi lægri
en erlendir vextir. í janúarmánuði
urðu innlendir vextir hærri en er-
lendir vextir og jókst munurinn
jafnt og þétt í kjölfar þeirra hækk-
ana sem Seðlabankinn beitti sér
fyrir auk þess sem vextir erlendis
tóku að lækka frá febrúarmánuði.
Þessi munur varð mestur um 2%
í maí og júní. Seðlabankinn taldi
í ljósi aðstæðna, þ.e. annars vegar
lausaijárþróunar og gjaldeyris-
stöðu og hins vegar vaxtahækkana
erlendis, færi á því að lækka vexti
í byijun júlí síðastliðnum og voru
þá vextir á peningamarkaði lækk-
aðir um 0,3%. Nú síðsumars hafa
vextir erlendis haldið áfram að
lækka og nemur Jækkunin um 0,5%
að meðaltali miðað við viðskipta-
vog krónunnar.
Vaxatalækkun í september
Vaxtalækkun Seðlabankans um
miðjan september sl. um 0,5% kom
í kjölfar þessara lækkana vaxta
erlendis. Jafnframt hafði bankinn
til hliðsjónar að lausaíjárstaða
bankanna hafði batnað verulega
samhliða því sem sala ríkisvíxla
hafði aukist að mun. Allt þetta vitn-
ar um betra jafnvægi á peninga-
markaði og skapar bankanum skil-
yrði til lækkunar vaxta. í raun kom
til álita að lækka vexti enn fyrr,
en umræða á miðju ári og fram
eftir sumri um gengismál gerði það
að verkum að talið var óráðlegt að
lækka vexti á þeim tíma.
Þrátt fyrir þessa lækkun vaxta
eru vextir á peningamarkaði hér á
landi enn verulega hærri en sam-
bærilegir vextir erlendis. Þannig er
ávöxtun þriggja mánaða ríkisvíxla
um 1,5% hærri en gengisvegin
ávöxtun ríkisvíxla í nágrannalönd-
um. Slíkt tryggir aðhald í peninga-
málum. Það er mat bankans að
vaxtalækkunin í síðasta mánuði
hafi ekki grafið undan stöðuleika í
peningamálum. í raun hefði það,
að fylgja ekki eftir vaxtalækkun
erlendis, verið aðhaldsaðgerð. Án
vaxtalækkunar bankans í septem-
ber hefði munur innlendra og er-
lendra vaxta haldið áfram að auk-
ast.
Reynslan til þessa af opnum
ijármagnsmarkaði sýnir, eins og
Sigurður B. Stefánsson bendir á í
grein sinni, að íslensk efnahags-
stjóm sé enn að ávinna sér trúverð-
ugleika og kostnaður af því felst
meðal annars í því að munur inn-
lendra og erlendra vaxta er hærri
en ella.
Þenslumerki eða jafnvægi
Það er rétt sem fram kemur í
grein Sigurðar B. Stefánssonar að
veruleg aukning innflutnings hefur
gert vart sig þessu ári og er afleið-
ingin sú að nú er gert ráð fyrir að
viðskiptaafgangur verði nokkru
minni en á síðasta ári. Rétt er þó
að hafa í huga að þessi aukning
kemur í kjölfar mikils samdráttar
innfiutnings á undanförnum ámm.
Þrátt fyrir þessa aukningu innflutn-
ings er gert ráð fyrir viðskiptaaf-
gangi á þessu ári og þjóðhagsáætl-
un fyrir árið 1996 gerir ráð fyrir
áframhaldandi viðskiptaafgangi.
Engin þenslumerki er að sjá í ís-
lensku efnahagslífi og vafasamt
má telja að skoða beri þá aukningu
sem orðið hátúr á einkaneyslu og
innflutningi á þessu ári sem hættu-
merki. Hafa ber í huga að ijárfest-
ingar hafa lítið aukist og era nú í
sögulegu lágmarki. Jafnframt er
útlit fyrir að á næsta ári hægi aft-
ur á hagvexti og að atvinnuleysi
haldist svipað og verið hefur.
Hins vegar er rétt sem hann
bendir á að órói á vinnumarkaði
kann að grafa undan stöðugleika,
þó enn sem komið er sé ekkert sem
bendi til þess að launaþróunin á
þessu ári stefni stöðugleika í
hættu, sbr. þróun launavísitölu
sem Hagstofa Islands mælir. Það
er jafnframt rétt að verðbólga hef-
ur undanfarna mánuði mælst
nokkru meiri en undanfarin miss-
eri, en því valda líklega tímabundn-
ir þættir.
Þessa stöðu og horfur verður
Seðlabankinn hins vegar stöðugt
að meta og endurmeta og vera
þess viðbúinn að beita stjómtækj-
um sínum, svo sem vöxtum, ef
aðstæður kreijast.
Höfundur er framkvæmdastjóri
peningamálasviðs Seðlabanka
íslands.
Gefur GPI rétta mynd
af efnahagsástandinu?
HVERS vegna hefur almenningur í Evr-
ópu og Bandaríkjunum áhyggjur af
framtíðinni á sama tíma og efnahagslíf-
ið er á uppleið? Ástæðan er sú að mati
rannsóknarstofnunar eða hugmynda-
banka í Kalifomíu, að þjóðarframleiðsl-
an, GDP (Gross Domestic Product), og
aðrir slikir mælikvarðar gefa ekki rétta
mynd af hinu raunverulega ástandi efna-
hagsmálanna. Var frá þessu skýrt i
breska dagblaðinu Financial Times í síð-
ustu viku.
Rannsóknahópurinn hefur búið til ann-
an mælikvarða á efnahagslegar og þjóð-
félagslegar framfarir og kallar hann GPI
(Genuine Progress Indicator). Notast
hann við sömu tölur um einkaneyslu og
GDP en tekur síðan að auki tillit til
ýmissa samfélags- og umhverflsþátta.
Miðað við mannfjölda og GPI-kvarð-
ann hefur bandariskt efnahagslif verið
í afturför í meira en tvo áratugi þótt
GDP-kvarðinn hafi mælt stöðugar fram-
farir allan þann tíma. Hópurinn, sem
kallar sig „Framfarir endurskilgreind-
ar“, segir, að í þessu ljósi sé kvíðinn
meðal Bandaríkjamanna meira en rétt-
lætanlegur. Margar millistéttarfjöl-
skyldur beri ugg í bijósti einfaldlega
vegna þess, að þær viti og finni það á
sér, að horfurnar í efnahags- ogþjóðfé-
lagsmálum séu ekki bjartar.
Það eru um 400 bandarískir hagfræð-
ingar, sem styðja GPI-kvarðann ogþeir
hafa undirritað yfirlýsingu þar sem seg-
ir, að GDP-kvarðinn taki ekkert tillit til
þjóðfélags- og umhverfisþátta og sé því
„ófullnægjandi og villandi sem mæli-
kvarði á raunverulega hagsæld11. Segja
þeir, að nýrra mælikvarða sé þörf og
sé GPI mikilvægt skref í þá átt.
Meðal þeirra, sem rita undir yfirlýs-
inguna, eru nóbelsverðlaunahafinn Her-
bert Simon, Robert Eisner, fyrrverandi
forseti Samtaka bandarískra hagfræð-
inga, og Alvin Toffler en hann hefur
lagt það mikið fyrir sig að reyna að
ráða í framtíðina og er í miklu uppá-
haldi hjá Newt Gingrich, forseta banda-
rísku fulltrúadeildarinnar.
GPI-kvarðinn tekur tillit til eyðingar
náttúruauðlinda, til kostnaðar samfé-
lagsins af glæpum, hjónaskilnuðum og
mengun og metur gildi þeirra starfa,
sem unnin eru á heimilum, sjálfboðaliðs-
starf og margt fleira. Þá metur hann
einnig tekjuskiptinguna og sé ójöfnurinn
mikill þá dregur það úr efnahagslegum
og þjóðfélagslegum framförum.
Ted Halstead, forstöðumaður rann-
sóknahópsins, að GPI-kvarðinn geti
hjálpað til við að útskýra hvers vegna
óánægðir kjósendur kusu repúblikana i
þingkosningunum sl. haust þrátt fyrir
mikinn efnahagslegan uppgang á venju-
lega mælikvarða.