Morgunblaðið - 07.10.1995, Blaðsíða 2

2 C LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Skálddrottning fallin
Lífið var
þess virði
að lifa því
Norska skáldkonan Halldis Moren Vesaas
er látin. Jóhann Hjálmarsson minnist skáld-
drotfcningarinnar eins og Norðmenn kölluðu
hana. Útför Halldis Moren Vesaas var gerð
frá Vinjekirkju á vegum norska ríkisins.
H
'ALLDIS
Moren
Vesaas
kom til ís-
lands í maí 1985 og las
úr Ijóðum sínum og
spjallaði við áheyrend-
ur í Norræna húsinu.
Fleiri þekktu til verka
manns hennar, Taijei
Vesaas, en þeir sem
voru að heyra ljóð
hennar í fyrsta sinn
áttuðu sig á að hér var
mikilhæft skáld á ferð.
í útvarpsþætti las
skáldkonan úr ljóða-
bókum sínum, en
kynnti sig fyrst m_eð
nokkrum orðum. Eg
var fenginn til að íjalla
um skáldskap hennar
og byggir það sem hér fer á eftir
á þeirri viðleitni auk þess sem ég
hef áður ritað hér í blaðið.
HALLDIS Moren Vesa-
as fékk margar viður-
kenningar og mörg
verðlaun fyrir skáld-
verk sín og þýðingar.
með bréf til
digterparet
erapparatet
Umhverfi
bókmennta
Halldis Moren Vesa-
as fæddist inn í um-
hverfi bókmennta árið
1907. Faðir hennar,
Sven Moren, var rit-
höfundur. Hún ólst upp
á menningarheimili.
Heimili hennar og
Tarjei Vesaas var líka
menningarreitur, at-
hvarf sífelldrar
sköpunar.
Halldis Moren Vesa-
as sagði frá því í Nor-
ræna húsinu að lítil
dóttir þeirra hjóna,
sem var rétt byijuð að
stafa, hafi einu sinni
komið sigrihrósandi
þeirra. í staðinn fyrir
Vesaas las hún digt-
Vesaas. Þetta uppnefni
SKÁLDKONAN borin til grafar. Fremst
á myndinni eru dóttir hennar og sonur.
an. En einhvern veginn tókst það
hjá þeim Halldis og Taijei.
Stúlka og kona
Fyrsta ljóðabók Halldis Moren
Vesaas nefndist Harpe og dolk
(1929). Ljóð þessarar bókar túlka
kvenleik með einkar næmum hætti.
Þar er ort um stúlkuna sem leggst
til svefns og vaknar kona. í Harpe
og dolk er Halldis Moren Vesaas
trú þeirri skoðun sinni að það sé
tilgangslaust að sýnast annar en
urðu þau hjón að að sætta sig við
lengi.
Um föður sinn, Sven Moren, hef-
ur Halldis skrifað bók. Hún hefur
einnig samið bók um ævi skáldanna
tveggja: Halldis og Taijei.
Það var merkileg reynsla að
heyra Halldis Moren Vesaas segja
frá hjónabandi sínu, daglegu lífi
þeirra hjóna. Það var frásögn um
tillitssemi og gagnkvæma virðingu
tveggja manneskja. Mörgum þykir
ótrúlegt að tvö skáld geti búið sam-
maður er. Trúverðugleiki, einlægni
og hreinskilni eru orð sem leita á
hugann þegar lýsa skal skáldskap
hennar.
Ástin og skáldskapurinn
í inngangsorðum að ljóðaúrval-
inu Ord over grind (1969) gerir
Halldis Moren Vesaas orð danska
skáldsins Poul la .Cour að sínum:
„Aðeins tvennt gaf lífinu gildi: Ást-
in og þau augnablik þegar skáld-
skapurinn sótti þig heim.“ En hún
bætti við: „Listi yfir það sem gaf
lífi mínu giidi yrði svo langur að
það fer best á því að forðast mála-
lengingar: Lífið hefur verið þess
virði að lifa því.“
Að heyra skáldkonuna lesa ljóð
sín sannfærði enn betur um mýkt
þeirra og innileik.
Meðal merkari verka Halldis
Moren Vesaas er I ein annan skog
(1955). Mörg ljóða hennar frá síð-
ustu áratugum vitna um aukna
hlutdeild í í mannlegu félagi og þar
með áhyggjur af öðru fólki. Grund-
vallarstefið er alltaf það að vera
kallaður til að veija hið smáa og
vamarlitla gegn aðsókn hins illa.
Halldis Moren Vesaas vegsamar
náttúruna og venjulegt mannlegt
líf.
Leiðarstjarna æskunnar
Það var vel til fundið hiá mennta-
málaráðherra Noregs, Ase Kleve-
land, að líkja Halidis Moren Vesaas
við leiðarstjörnu og leggja áherslu
á hana sem skáld æsku og ástar.
Halldis var afar geðfelld kona og
ljúf í viðkynningu þótt hún virtist
ekki sérstaklega málgefin.
Otto Hagerberg segir frá því
(Norwegian Literature 1995) að
Halldis Moren Vesaas-hafi löngum
verið önnum kafin við að þýða verk
eftir Shakespeare, Goethe, Moliere
og ýmsa samtímahöfunda. Síðasta
stóra leikverkið sem hún þýddi var
Jóhanna af Örk eftir Jean Anouilh.
Þegar hún var beðin að taka að
sér enn eina Moliereþýðingu var
svarið: „Ég er ekki viss um að ég
hafi tíma til þess. Ég er farin að
yrkja aftur og í mínum augum er
það enn mikilvægara.“
Þetta voru orð 87 ára gamallar
skáldkonu.
Fljótandi form,
litir og rými
BJÖRG Þorsteinsdóttir við eitt verkanna
á sýningunni í Norræna húsinu.
Guy Barker
á Verve
BJÖRG Þorsteinsdóttir
myndlistarkona opnar
sýningu á verkum sínum
_ í Norræna húsinu kl. 14
í dag. Á sýningunni verða olíu-,
akrýl- og vatnslitamyndir unnar á
síðustu tveimur árum.
„Maður kemst aldrei burt frá
sjálfum sér og ég held áfram að
þróa það sem ég hef verið að vinna
að á undanförnum árum,“ segir
Björg. „Ég vinn mikið með fljótandi
form, liti og rými og margir segjast
skynja landslagsáhrif í verkum mín-
um.“
Björg segir að helsta breytingin
á verkum hennar felist ef til vill í
því að formin séu smærri en áður.
Þá glími hún meira við láréttan flöt.
Vatnslitamyndir eru áberandi á
sýningunni en Björg segir að þær
renni oft á tíðum fram í pensilinn.
„Annaðhvort heppnast þær eður
ei.“
Björg segir að aðrar myndir á
sýningunni séu margar hveijar
málaðar með vatnslitakenndri áferð
- litirnir séu gagnsæir. Hún kveðst
nota olíu- og akrýlliti til skiptis í
stærri myndum sínum en gerir ekki
upp á milli þeirra. „Olían er erfið-
ari en bæði efnin hafa sína sérstöku
eiginleika."
Listakonan segir ennfremur að
mörg verk á sýningunni séu ein-
tóna. Litaskalinn sé stuttur.
Framandi þjóðfélag
Björg sótti Kína heim á liðnu ári
í tengslum við samsýningu félaga
úr íslenskri grafík í Peking. Segir
hún að sú heimsókn hafi haft mikil
áhrif á sig. „Þetta er framandi þjóð-
félag sem hefur leitað töluvert á
hugann eftir heimkomuna og ég
held að þessi ferð hafi stuðlað að
einhveijum breytingum í listsköpun
minni.“
Að sögn Bjargar hafa ferðalög
haft ámóta áhrif á hana áður og
sakir þess reynir hún annað veifið
að skipta um vinnuumhverfi, hafi
hún tök áþví.
Björg Þorsteinsdóttir stundaði
myndlistarnám við Myndlista- og
handíðaskóla íslands, Akademie der
bildenden Kunste í Stuttgart,
Myndlistaskólann í Reykjavík og
„Atalier 17“ í París. Hún hefur
haldið fjölda einkasýninga frá árinu
1971 og tekið þátt í mörgum sam-
sýningum. Síðast var hún á ferð í
Hafnarborg fyrir tveimur árum.
Björgu langar að útfæra fjöl-
margar hugmyndir í framtíðinni en
fer sér í engu óðslega. „Það er erf-
itt að lofa því hvað maður ætlar
að gera á morgun. Myndirnar koma
nefnilega frekar til mín en ég til
þeirra."
TONLIST
J a % i
INTO THE BLUE
Hljómsveit Guy Barkers. Flytjend-
ur: Guy Barker trompet, Sigurður
Flosason, altsaxófónn, Bernardo
Sassetti píanó, Alec Dankworth
kontrabassi og Ralph Salmins
trommur. Útgefandi Verve, 1995.
GUY Barker er íslendingum að
góðu kunnur. Hann er listamaður
fram í fingurgóma og hefur djúpa
tilfínningu fyrir viðfangsefninu. Það
sýnir hann á fyrstu geislaplötu sinni
fyrir Verve útgáfuna sem er eitt
rótgrónasta og kunnasta plötuforlag
djasstónlistar. Platan heitir Into the
Blue og hlaut nýlega hin eftirsóttu
Mercury verðlaun í flokki djass-
platna sem Englendingar veita ár-
lega til þarlendra listamanna. Land-
ar Barkers hafa greinilega fallið
marflatir fyrir plötunni.
Enda þótt platan marki engin
tímamót í djasstónlist er á henni
margt mjög vel gert, ekki síst frum-
samin lög Barkers, sem eru fimm
af alls tíu lögum. Tónlistin er að
uppistöðu sveifla með stórum ein-
leiksköflum fyrir trompett, píanó og
altsaxófón, sem Sigurður Flosason
blæs listilega í, en á milli slæðist
hreinræktað bíbopp og einstaka ball-
aða, eins og hin tregablandna Low
Down Lullaby.
Barker hefur mjög tæran og
stundum hvellan tón og frábæra
tækni, eins og þegar hann hleypur
upp og niður tónstigann í klemmdum
flaututónum í lagi sínu Oh, Mr. Rex!.
Lagið samdi Barker til minningar
um trompettleikarann Rex Stewart,
(dáinn 1967), sem á fjórða áratugn-
um lék í stórsveit Duke Ellingtons.
Ytri bygging lagsins er einföld,
nokkurs konar göngumars sem
Salmins og Dankworth kyija á
strengi og húðir. Barker blæs í því
svalt og yfirvegað sóló, mestmegnis
í sextándu parts nótum með
klemmdum og tærum tónum á víxl.
Líklegt má telja að Barker hafi eitt-
hvað af kunnáttu sinni í klemmdum
tónum frá Stewart sem er sagður
hafa þróað þessa tækni betur en
flestir aðrir trompettleikarar.
Alls þessa minnast menn reyndar
af spili Barkers á Sóloni íslandusi í
hitteðfyrra og geislaplötu Jazzkvart-
etts Reykjavíkur, Hot House, sem
tekin var upp í djassklúbbi Ronnie
Scotts og markaði upphafið að sam-
starfi Sigurðar Flosasonar og Bark-
ers í hljóðupptökum sem vonandi
verður lítið lát á.
Sveitin á Into the Blue er reyndar
dálítið sérstök því auk Sigurðar leik-
ur portúgalski píanóleikarinn Bern-
ardo Sassetti og á hann auk þess
ágætt lag á disknum, Enigma. Alec
Dankworth, sonur hljómsveitarstjór-
ans John Dankworths sem lék í
Háskólabíói ásamt eiginkonu sinni
Cleo Laine fyrir næstum 20 árum,
leikur á bassa og Ralph Salmins á
trommur. Þetta er þétt sveit og
píanóleikur Sassettis er sérstaklega
áhugaverður. Sigurður Flosason
kemur sterkur út á geislaplötunni,
fyrstur íslenskra djasstónlist-
armanna til að leika inn á plötu fyr-
ir Verve.
í heildina tekið er Into the Blue
fjölbreytileg og umfram allt
skemmtileg plata með rífandi góðum
og ferskum hljóðfæraleik.
Guðjón Guðmundsson