Morgunblaðið - 07.10.1995, Blaðsíða 4

4 C LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Sýning á yfir 200 verkum Pauls Cézannes í París
„BAÐIГ frá 1906.
stundum ómögulegt að um-
bera hann,“ segir um Cézanne
í Newsweek. „Hann missti
flesta nánustu vini sína,
þeirra á meðal æskuvininn og
stuðningsmann til margra
ára, rithöfundinn Emile Zola.
Hann sótti innblástur sinn
ævinlega í það sem næst var,
landslagið í Provence, fjöl-
skylduna, nokkra vini og hina
ófríðu og feitlögnu eiginkonu,
Hortense. Siðferðiskennd
hans var viðbrugðið, í fimm-
tán ár sagði hann föður sínum
ekki frá hjákonu og syni af
ótta við að verða gerður arf-
laus.
En Cézanne var auðvitað
einnig snillingur. Þegar hann
leysti vandamál, ruddi hann
braut sem fjöldi annarra lista-
manna fór síðar inn á. Hann
var tengiliður 19. aldarinnar,
sem náði hámarki í impres-
sjónismanum, og nútímans,
sem lá í allar mögulegar áttir
og hann varðaði brautina í
helmingi tilfella. Hann var
afar mannlegur, maður mik-
illa sigra og skelfilegra
ósigra. Það er sá Cézanne sem
birtist svo ótrúlega skýrt á
þessari frábæru sýningu."
í dómi um Cézanne-sýning-
una í International Herald
Tribune segir að sjá megi
merki um andlega erfiðleika
Cézannes I mörgum verka
hans, ekki síst þeirra fyrstu,
er málarinn var á þrítugs-
aldri. Verkin séu ofsafengin,
litirnir dökkir og myndirnar
óljósar. Sum verkin séu ein-
faldlega ljót. Síðar hafi Céz-
anne ýtt þessum tilfinninga-
þrungnu verkum sínum til
hliðar og einbeitt sér að verk-
um sem aðeins eru að hluta
jarðnesk, hvort sem hann
málar fjöll, tré eða epli. Hann
hafi verið knúinn ástríðunni
að lýsa heiminum, sem hann
hafi nálgast af óvenju mikilii
hlédrægni. „Cézanne þótti
snemma sérkennilegur og
ósveigjanlegur, en ástæða
þess var þörf hans til að brjóta
í bága við listhefðina og reyna
að átta sig á því í hverju hún
fólst raunverulega.“
KÓR íslensku óperunnar gegnir lykilhlutverki í sýnin]
Það besta ogþað versta
Á sýningunni í París eru
um 220 málverk og teikningar
Cézannes sem fengnar hafa
verið að láni frá sautján lönd-
um, aðallega öðrum söfnum í
Frakklandi^ Bandaríkjunum,
Rússlandi, Ástralíu og Japan.
Sýningin í Grand Palais
stendur fram í janúar á næsta
ári en verður þá send til Tate-
gallerisins í Lundúnum og
þaðan til Bandaríkjanna.
Spannar sýningin allan fer-
il málarans, frá því að hann
var ungur áhugamaður í læri
hjá sveitamálara. Sýnd eru
verk frá því að hann hóf list-
nám fyrir alvöru í París og
heillaðist af verkum Delacro-
ix, Rubens og Veronese,
myndir frá þeim tíma er hann
var undir áhrifum impres-
SJÁLFSMYND Cézannes sem
var máluð um 1870.
sjónista upp úr 1870 og loks
hvernig hann fór að endingu
sínar eigin leiðir, sem leiddu
hann á vit undanfara kúb-
isma, ijástefnu og konstrúkíf-
isma. Lagt hefur verið kapp
á að sýna það besta og það
versta í verkum Cézannes,
hversu vinnusamur hann var
og sífellt að reyna að bæta sig.
Erfiður snillingur
„Hann var haldinn þrá-
hyggju, hann var erfiður og
ÞETTA er ásláttarverk með
unaðslega fallegum melód-
íum. Hrynjandin er skörp og
textinn, sem er á mörkum velsæmis-
ins, fjallar um fallega og hömlulausa
ást ungs fólk í bland við ástríðuóra
og girnd saurlífisseggja úr munka-
reglu,“ segir Garðar Cortes hljóm-
sveitarstjóri um kórverkið Carmina
Burana sem Þjóðverjinn Carl Orff
samdi fyrir leiksvið.
Carl Orff fæddist fyrir réttum
hundrað árum. Hann var Bæjari í húð
og hár og bjó nær alla ævi í Miinchen
en hann lést árið 1982. Ungur gerði
hann uppreisn gegn ríkjandi tónlistar-
hefðum og vildi hverfa aftur til upp-
hafsins og skoða alit að nýju í hljóm-
kennd gregorísks söngs. Stofnaði
Orff í kringum sig öfluga hreyfingu.
Samkvæmt kenningum sínum
samdi hann nokkur leikhústónverk
og er Carmina Burana þeirra þekkt-
ast. Verkið var frumflutt árið 1937
og þótti merki þess að leit Orffs að
eigin stíl væri á enda. Einkennist það
af löngum laglínum sem eru lausar
við harðneskju og ómstríðni en gædd-
ar óendanlegum breytingum í takti
og styrkleika. Carminu Burana hefur
verið lýst sem blöndu af gáska,
spennu, einfaldleika þjóðlagsins,
ástríðu, háði, dulúð, hnitmiðuðu máli,
þýðleika og tilfinningum.
Forboðin kvæði
Texta kórverksins sækir Orff í
frægt kvæðahandrit frá fyrri hluta
13. aldar, sem varðveitt var um aldir
ásamt öðrum forboðnum bókum í
Benediktínaklaustrinu Benediktbau-
ern í Bæjaralandi. Handritið inniheld-
ur fjölda kvæða og söngva sem samd-
ir höfðu verið af farandskáldum mið-
alda, sem flest höfðu gefist upp á
formfestu skólans og aga klausturs-
ins. Nöfn þeirra eru hins vegar Iöngu
gleymd.
Kvæðin 25 sem Orff valdi úr hand-
ritinu fjalla um breyskleika mannsins
og eru mörg hver uppfull af brenn-
andi þjóðfélagsádeilu. Setti tónskáldið
saman úr þeim syrpu og ber ýmislegt
á góma. Má þar nefna hverfulleika
hamingjunnar, vorið, fegurð náttúr-
unnar, saurlífi erkiskáldsins, stjórn-
lausar ástríður, siðsemi og að sjálf-
sögðu ástina.
Upprunalega var Carmina Burana
YFIRGRIPSMIKIL sýning á
verkum Pauls Cézannes í
Grand Palais í París hefur
vakið mikla athygli í Frakk-
landi og þó víðar væri leitað.
Hefur hún hlotið mikið lof
listrýnenda, enda einstakt
tækifæri til að sjá svo margar
myndir þessa áhrifamikla
málara á einum stað.
Paul Cézanne (1839-1906)
hefur oft verið talinn faðir
nútímamálaralistar. Fyrstu
verk hans eru átakamikil og
máluð í dökkum litum með
þykkri áferð en upp úr 1870
tók hann að tileinka sér litróf
og tækni impressjónismans.
Höfðu landslagsmyndir, port-
rett og uppstillingar sem
hann málaði I Aix-en-Pro-
vence mikil áhrif á þróun
myndlistar.
Cézanne hefur m.a. verið
kallaður „listamaður lista-
mannanna“ og vissulega er
enginn vafi um áhrif hans á
listamenn á borð við Picasso,
Kandinsky og Matisse. Céz-
anne hefur verið eftirlæti list-
fræðinga og listamanna en
hefur hins vegar ekki skipað
þann sess í huga almennings,
þar eiga málarar á borð við
Matiesse, Van Gogh og
Gauguin mun greiðari að-
gang.
Erói
óper
íslenska óperan frurm
Burana, sem er kórve
Carl Orff. Ósvikin ást,
seggja og hverfulleiki hc
lega á baugí þegar Orr
inn á æfíngu en textini
við, er sóttur í forboð
BERGÞÓR Pálsson: „Það er
virkilega gaman að fá tæki-
færi til að syngja svona „sexí“
texta.“
Lista-
maður
lista-
mann-
anna