Morgunblaðið - 07.10.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 1995 C 5
Stund og stað-
ur ljóðsins
Morgunblaðið/Halldór
g-unni og Ijáir sig ekki einungis með söng heldur jafnframt með dansi og látbragðsleik.
tíkí
unni
ýnir í kvöld Carmina
;rk fyrir leiksvið eftir
ástríðuórar saurlífís-
tmingjunnar voru ofar-
‘i Páll Ormarsson leit
i, sem verkið er samið
inkvæði frá 13. öld.
DIDDÚ kveðst búa yfir meiri
þroska sem söngvari í dag
og því ráði hún betur við hlut-
verkið en fyrir fimm árum.
samin fyrir kór, einsöngvara, tvö
píanó og stóra slagverkssveit. Á þenn-
an hátt er verkið sett upp hjá ís-
lensku óperunni að þessu sinni í stað
hinnar hefðbundnu uppfærslu með
stórri hljómsveit.
íslenska óperan hefur áður sett upp
Carmina Burana, árið 1990, en Garð-
ar Cortes leggur áherslu á, að ekki
sé um endurtekningu á þeirri sýningu
að ræða. Miklar breytingar hafi verið
gerðar.
Ódrepandi kór
Kór íslensku óperunnar er sem
fyrr burðarásinn í sýningunni en að
þessu sinni felst tjáning hans ekki
einungis í söng heldur jafnframt dansi
og látbragðsleik þar sem dansararnir,
sem tóku þátt í sýningunni fyrir fimm
árum, eru nú á bak og burt.
Garðar segir að kórinn sé fýllilega
vandanum vaxinn. „Það er alltaf álag
á kómum en hann virðist hins vegar
vera ódrepandi. Hann er skrautfjöður
og stolt hússins og hefur aldrei brugð-
ist okkur. Ég hef því ekkert að óttast."
Bretinn Terry Etheridge, sem fær-
ir verkið í leikrænan búning með
dansi og látbragðstjáningu, tekur í
sama streng. „Kórinn er eins og hug-
ur manns; ósérhlífínn, duglegur og
kvartar aldrei. Það er nánast hægt
að biðja hann um hvað sem er. Þetta
er einstakt fólk.“
Ágúst Guðmundsson, einn kórfé-
laga, segir að kórinn sé í góðri söng-
þjálfun og því tilbúinn að takast á
við verkefni sem þetta. „Við erum
ýmsu vön enda hefur kjami kórsins
tekið þátt í fjölbreyttum sýningum.
Hjá íslensku óperunni fær kórinn að
taka virkari þátt í sýningum en tíðk-
ast í óperum erlendis og við erum því
vön að syngja og leika. Reynslan
hefur líka kennt okkur að ótrúlegustu
hæfileikar koma jafnan í ljós þegar
á reynir.“
Ágúst hefur tekið þátt í fjölmörg-
um sýningum og tónleikauppfærslum
á tólf ára ferli með kórnum og er
þetta í þriðja sinn sem hann syngur
í Carmina Burana. „Þetta er heilmik-
ill páfagaukslærdómur enda er text-
inn á latínu og að hluta á miðalda-
þýsku. Þegar maður skilur ekki orðin
reynir maður að styðjast jafnframt
við hreyfingarnar á sviðinu og þannig
raðast þetta saman eins og púsjuspil."
Klám þess tima
Einsöngvarar í sýningunni em
Bergþór Pálsson, Sigrún Hjálmtýs-
dóttir og Þorgeir J. Andrésson. „Mér
finnst þetta verk mjög spennandi og
seiðmagnað. Tónlistin er kraftmikil
og aðgengileg,“ segir Diddú og Berg-
þór tekur í sama streng: „Tónlistin
er einföld og grípandi en bætir samt
við sig við hverja hlustun."
Bergþór segir að textinn sé afar
erótískur þótt skáldin tali á köflum
undir rós. „Þetta eru erótísk kvæði —
klám þess tíma — og það er virkilega
gaman að fá tækifæri til að syngja
svona „sexí“ texta.“
Diddú segir að tónlist Orffs taki
mið af textunum og sé því erótísk
en um leið angurvær. Þá em þau
Bergþór á einu máli um, að tónskáld-
ið geri miklar kröfur til söngvaranna
enda spanni hlutverkin mjög vítt
raddsvið.
Bergþór hefur ekki í annan tíma
sungið í Carmina Burana en Diddú
tók þátt í sýningunni 1990. Kveðst
hún búa yfir meiri þroska sem söngv-
ari í dag og fyrir vikið ráði hún betur
við hlutverkið. „Þessi uppfærsla er
líka miklu meira á iði. Nú fáum við
söngvararnir loksins að hreyfa okk-
ur,“ segir hún og Bergþór bætir við
að það hafi verið mikil áskomn. Bera
þau lof á Etheridge og segja að hann
hafi einstakt lag á að draga fram það
besta hjá hveijum og einum.
Etheridge stjórnaði einnig upp-
færslunni á Carmina Burana árið
1990. Að hans mati er sýningin í ár
betri. „Þar sem við ákváðum að breyta
til og sleppa dönsurunum að þessu
sinni mæðir meira á kórnum og ein-
söngvurunum. Þau verða að hreyfa
sig mun meira og það kemur
skemmtilega út. Þá er lýsingin mun
viðameiri en áður. Annars er best að
segja ekki of mikið; ég er með ýmis-
legt uppi í erminni."
Etheridge kveðst vinna dansana
og hreyfingarnar út frá tóniistinni.
„Það getur ært óstöðugan að fylgja
textanum, Íiann er svo umfangsmik-
ill. Hann hefur þó áhrif.“
Nicholas Dragan gerir leikmynd
og búninga og Jóhann B. Pálmason
hannar lýsingu. Carmina Burana
verður frumsýnd í íslensku óperunni
í kvöld klukkan 21.
BOKMENNTIR
Ljóö
HJARTARÆTUR í
SNJÓNUM
eftir Þór Stefánsson. Myndir eftir
Helga Gíslason. 77 bls. Útg. Goðorð.
Prentun: Prentþjónusta OSS. Reykja-
vík, 1995. Verðkr. 1.920.
STILLT og milt andrúmsloft leik-
ur um ljóð Þórs Stefánssonar. Hljóðl-
át tilfinning og yfírlætislaus tjáning
einkennir ljóðlist hans. Hvort tveggja
fer ljóðum hans vel. Stundum mætti
skáldið þó kveða fastar að orði, sýna
af sér snarpari tilþrif.
Hjartarætur í snjónum skiptist í
fimm kafla auk eins konar inngangs
sem skáldið kallar Til þín og hefst
á þessum orðum:
Það eru engar líkingar
í ljóði mínu.
Hógværlega mælt. En kannski
ekki alveg rétt. Til dæmis heiti bók-
arinnar — felur það ekki í sér nokkra
líking? Sönnu nær er að segja að
texti ljóðanna sé þónokkuð viða
myndrænn. Þór kann og að tjá sig
með léttum og auðskildum orðaleikj-
um. Og þeir geta falið í sér bæði
myndhverfingar og líkingar. Sömu-
leiðis tvíræðnin í inngangsljóðinu.
Einnig hún getur flokkast undir lík-
ingamál.
Alvarlegur er undirtónninn í ljóð-
um þessum. Heimspekilegur mundi
ef til vill einhver segja. Skáldið brýt-
ur upp viðtekin sannindi til að finna
á þeim nýja fleti. Minnt er á goðsögu-
persónuna Janus sem gat horft bæði
aftur og fram. Þannig leitast skáldið
við að skyggnast um þegar það skoð-
ar tilvist sína í tíma og rúmi.
í ljóði um nautaat, sem Þór kallar
/ hringnum, segir hann að »dýrið
hafi sigrað okkur«. Með þversögninni
eru framkölluð geðhrif sem falla
skáhallt á hina algengu skoðun á
nautaati. Áhorfandinn sér hlutskipti
hetjunnar, nautabanans, snúast upp
í andstæðu sína. Um Ijóðið er það
annars að segja að texti þess er of
orðmargur og fiatur til að það megni
að vekja sterk hughrif. Nautaat er
athöfn sem lætur engan ósnortinn,
hvort heldur hann hrífst með stemm-
ingunni ellegar finnur sig knúinn til
andsvara. í hringnum er nálægt því
að vera rétt og slétt hugleiðing sem
KYNNINGARVERK Benjamin Britt-
ens fyrir börn um sinfóníuhljómsveit
og leyndardóma hennar, „The Young
Person’s Guide to the Orchestra" verð-
ur hálfrar aldar gamalt á næsta ári.
Af því tilefni pantaði breska ríkisút-
varpið, BBC, nýtt kynningarverk fyrir
böm og valdi danska tónskáldið Poul
Ruders til að semja verkið. Verkið var
frumflutt í vor, en er væntanlegt á
næsta ári á geisladiski og meðfylgj-
andi barnabók. Bridge Records í
Bandaríkjunum hefur gefið út verk
eftir Ruders og hefur það beint at-
hygli að danskri samtímatónlist. Disk-
um Bridge Records er dreift á íslandi
og það vekur athygli forsvarsmanna
fyrirtækisins hve salan þar er mikil.
Ruders er fæddur 1949, er píanó-
og orgelleikari að mennt, en nánast
sjálfmenntaður í tónsmíðum. Ekki
hefur það þó staðið í vegi fyrir vel-
gengni hans, því bæði heima og heim-
an eru verk hans bæði flutt og gefín
út. Hann sækir iðulega innblástur í
barokktónlist og eldri tónlist. 10. októ-
ber frumflytur til dæmis London Phil-
harmonic Orchestra píanóverk eftir
hann í Royal Festival Hall. Fyrir vest-
bútuð hefur verið niður í ljóðlínur.
Annars yrkir Þór lítt um framandi
efni; heldur sig meira á heimaslóð-
um. Rætur hans liggja í landinu,
sögunni, ættjörðinni. í kaflanum
Áfangar fléttar hann saman stað-
fræði og endurminning. Í vitundinni
verður svipmót landsins jafnframt
minnisvarði um örlög genginna kyn-
slóða. Hugstæðastir eru Þór staðir
þar sem skáld hafa þjáðst, elskað
og ort. Landslagið þiggur þá líf af
tilfinningum þeirra sem þar þreyðu
sítt hérvistarskeið. Samanber ljóðið
Hvalsnes svo dæmi sé tekið:
Hönd skáldsins ristir
einfalda stafi í stein.
Andinn svífur ýfir.
Einnig í ljóðinu Hvassahraun
minnist Þór séra Hallgríms og segir
að fáir hafi nógu breið bök
til að bera þung orð
skáldsins gegnum aldimar
Kaflinn Vetur er einnig athyglis-
verður en þar veltir Þór fyrir sér
spurningunni um tímann og verðand-
ina með víðtæka skírskotun í sjón-
máli. Ljóðin eru nafnlaus en tölu-
sett. Skal eitt þeirra tekið hér sem
dæmi þess hvernig Þór getur best
tekist upp:
Ég stend
föstum fótum
í storminum
albúinn
til vetursetu
í myrkrinu
og læt mig dreyma
að ég sofi
til vors.
Hjartarætur í snjónum er bók sem
vekur notalegar kenndir þó sitthvað
megi að henni finna. Þór veit hvar
hann stendur og stígur eitt skref í
einu. Miðað við það sem hann gerir
best má telja líklegt að hann geti
enn betur. Én þá þarf hann líka að
vera strangari við sjálfan sig, einkum
með hliðsjón af orðavali.
Með það skýlausa sjónarmið að
leiðarljósi að kveðskapur sé ljóð en
ekki laust mál má ætla að hann
geti stígið fleiri og stærri skref fram
á við.
an haf eru verk Ruders eftirsótt, auk
þess sem hann er gestakennari við
Eastman School of Music, þar sem
margir íslenskir hljóðfæraleikarar
hafa numið.
Bandaríska plötuútgáfan Bridge
Records sérhæfír sig í nýrri tónlist
og vönduðum útgáfum eldri verka og
hefur hlotið margvísleg verðlaun og
viðurkenningar fyrir útgáfur sínar.
Bridge hefur gefíð út þijá geisladiska
með verkum Ruders, meðal annars
fiðlukonsert, sem kemur nú út í annað
sinn, en sjaldgæft er að verk samtíma-
tónskálda séu gefin út tvisvar. Tveii
diskarnir eru með verkum Ruders ein
göngu, en sá þriðji, „The New Danes"
er með verkum eftir Ruders, Karl
Aage Rasmussen, Bent Sörensen og
Hans Abrahamsen.
Útgáfur Bridge eru seldar á Is-
landi. í samtali við Morgunblaðið sagði
Hanne Nebeling, dreifíngarstjóri
Bridge Records á Norðurlöndum, að
það vekti athygli hve áhugi á sam-
tímatónlist og vandaðri tónlist vær
mikill á íslandi, því salan á íslandi og
í Svíþjóð væri nokkurn veginn sú
sama.
Erlendur Jónsson
Nýtt danskt hljóm-
sveitarverk fyrir böm
íslenskur tónlistaráhugi vekur athygli
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.