Morgunblaðið - 07.10.1995, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Æviog
ástir
Deilt hefur veríð um hvort o g hvemig eigi
að fjalla um kynhneigð í ævisögum merkra
karla og kvenna. Blossaði sú deila upp vegna
nýlegrar ævisögu Tsjaikovskíjs, þar sem
flallað er ítarlega um samkynhneigð hans
reyna að sjá inn í einkaveröld hugs-
ana minna og tilfinninga, inn í allt
það sem ég hefi svo vandlega falið
allt mitt líf, er afar sorgleg og
óþægileg."
Anthony Holden, sem nýverið
sendi frá sér ævisögu Tsjaikovskíjs,
birtir bréf þetta fremst í ævisög-
unni, í nokkurs konar afsökunartóni
en einnig til að réttlæta skrifin. Því
Tsjaikovskíj hafði margt að fela,
hann var samkynhneigður og vera
kann að hann hafi svipt sig lífí eft-
ir að réttur í Pétursborg úrskurðaði
óformlega að eina leiðin til að binda
endi á hneykslið, sem hegðan Tsja-
ikovskíjs hafði valdið, væri að hann
fremdi sjálfsmorð. Spurningin er í
raun hvort réttlætanlegt sé að fjalla
um tónskáldið á þennan hátt eða
hvort reyna eigi að halda í horfi
mannorði mikilmennis, eins og
margir sérfræðingar í verkum Tsja-
ikovskíjs hafa farið fram á.
Kynlíf selur
Það vefst ekki fyrir útgefendum,
því reglan er sú að því dýpra sem
kafað er ofan í kynhneigð þess sem
skrifað er um, því betur selst bókin
og því líklegra er að hægt verði að
selja kvikmyndaréttinn að henni.
Þetta á m.a. rætur sínar að rekja
til þess að fólk furðar sig enn á því
MÆTUR maður skrifaði eitt sinn
að ævisaga væri svæði sem tak-
markaðist í norðri af sagnfræði, í
suðri af skáldskap, í austri af minn-
ingargrein og í vestri af lang-
drægni. Þessi orð eiga vart lengur
við um ævisögur, að minnsta kosti
ekki í hinum enskumælandi heimi,
því þær eru sjaldan langdregnar og
í þeim gætir nær aldrei þeirrar virð-
ingar gagnvart viðfangsefninu sem
einkennir minningargreinar. Æ vin-
sælla verður að kafa ofan í innstu
leyndardóma þeirra sem skrifað er
um og kynhneigð þeirra verður oft-
ar en ekki að aðalatriði.
Líklega hefði enginn sem uppi
var á síðustu öld, getað séð fyrir
þá gríðarlegu vinnu sem margir
höfundar leggja í að grafa upp hvert
smáatriði í barnæsku þeirra sem
skrifað er um og það hverjir áttu
viðdvöl í rúmi viðkomandi. Þá er
afar ólíklegt að þeir sem þá voru
uppi, hefðu getað gert sér grein
fyrir því hvaða áherslu bókarhöf-
undar myndu leggja á að sýna fram
á hvaða vísanir líf þeirra hefur í
nútímanum.
Þó kann að vera að rússneska
tónskáldið Tsjaikovskíj hafi rennt í
grun hvað framtíðin bæri í skauti
sér því hann skrifaði eitt sinn: „Sú
tilhugsun að dag einn muni fólk
TSJAIKOVSKÍJ
ANTHONY Holden kannaði
samkynhneigð hans og hvort
hann hefði framið sjálfsmorð
vegna hennar.
hversu líflegu og fjölbreytilegu kyn-
lífí fólk lifði áður en 20. öldin gekk
í garð.
Menn hafa gleypt í sig frásagnir
af því að rithöfundurinn George
Eliot hafi átt í fjölmörgum hneyksl-
anlegum ástarsamböndum og að
myndhöggvarinn Eric Hill hafi mis-
notað börn sín kynferðislega. Hvaða
áhrif hefur slíkt á þá sem njóta
verka þeirra? Vilja þeir síður vita
svo óþægilegar staðreyndir um
listamenn sem þeir dá?
Vissulega kunna að vera rök fyr-
ir því að reynt verði að vemda einka-
líf þekktra manna og kvenna en
hætt er við því að útgefendur og
ævisagnahöfundar taki slíkum til-
raunum fálega. í nýlegum bókadómi
D.H. LAWRENCE
Skrif Brendu Maddox um ást-
arlíf Lawrence voru byggð á
verkum hans.
um ævisögu segir Bretinn Michael
Shelden: „Hún [bókin] verður án efa
gagnrýnd fýrir að vera æsifengin
og að um of sé kafað ofan í einkalíf-
ið. Einhverra hluta vegna er talið
að of mikil umfjöllun um kynlíf sé
til marks um þankagang höfundar-
ins. En séu menn ekki að skrifa bók
um Móður Theresu, hlýtur kynlíf að
vera hluti hennar."
Antony Holden ver skrif sín með
svipuðum rökum: „Ég heillaðist af
ævisögu Tsjaikovskíjs, sem fjallaði
að stærstum hluta um dauða hans
og það hvað leiddi til hans, sem var
samkynhneigð. Hún hafði áhrif á
tónlist hans og var það sem líf hans
snerist um. Hvernig gat ég komist
hjá því?“
En kúnstin að skrifa góða ævi-
sögu felst ekki aðeins í því að greina
á milli staðreynda og þeirra sögu-
sagna sem tengjast lífi þess sem
um er rætt. Einnig þarf að koma
til hæfíleikinn til að túlka.
Þegar Brenda Maddox tókst á
hendur að skrifa ævisögu skáldsins
D.H. Lawrence hvöttu útgefendur
hana til þess að kanna ástarlíf
Lawrence og að hún skyldi fyrst
og fremst byggja þá athugun sína
á verkum hans. Til að það mætti
takast þurfti víða að geta í eyðurn-
ar en Maddox ver engu að síður
þessa aðferð. „Ef einhver hefur
skrifað um kynlíf á þann hátt að
það hefur breytt lífi okkar, eða ef
höfundur byggir mjög á eigin lífi,
er það við hæfi. James Joyce sagði
að ímyndunin væri minning. Hann
endurvakti aðeins smáatriðin úr
eigin lífi.“
Sérlega ógeðfelldur maður
Ævisöguhöfundar standa
frammi fyrir verulegum erfiðleikum
þegar staðreyndimar sem í ljós
koma hafa áhrif á mat manna á
verkum viðkomandi. Andrew Moti-
on, sem hlaut mikið lof fyrir bók
sína um skáldið Philip Larkin, var
á báðum áttum um hvort hann
ætti að segja frá því sem hann vissi
um Larkin og hætta þar með á
eyðileggingu á Larkin og verkum
hans. I ljós hafði komið að Larkin
var kynþáttahatari og sjálfsflekk-
ari, sérlega ógeðfelldur maður.
Motion gætti þess að upplýs-
ingarnar yfírgnæfðu ekki umfjöll-
unina um verk Larkins. „Ég vissi
af sögusögnum sem ég hafði ekki
kannað nánar. En ég hafði tilfínn-
íngu fyrir því hvernig landið lá.
Vissulega eru þættir í persónuleika
Larkins sem virðast ósmekklegir
og ógeðfelldir flestu fijálslyndu
fólki, en hann drap engan. Hver er
þess umkominn að segja að hann
hafi lifað lífí sínu á skammarlegri
hátt en við? Listin er nefnilega ekki
krampakennd tjáning á persónu-
leikanum. Menn geta ekki bara
hent út öllum soranum, rakið at-
burði og búist við því að þar með
sé öll sagan sögð. Lífíð er miklum
mun flóknara en það og ævisagan
verður að taka mið af því.“
Byggt á: The Daily Telegraph.
GERGÍJEV hefur orð á sér fyrir
að tví- og þríbóka sig - og standa
við gefin loforð. Haft er á orði í
tónlistarheiminum að dæmigerður
dagur Gergíjevs hefjist á því að
hann stjórni æfíngu hjá Fílharmón-
íunni í Rotterdam, fljúgi svo til
Kölnar þar sem hann stjórni ann-
arri æfingu eftir hádegi og skelli
sér að endingu til Vínar þar sem
hann stjómi tónleikum um kvöldið.
Vera kann að hér sé krítað liðugt
en það breytir því ekki að Gergíjev
er afar upptekinn maður. Blaða-
manni The Sunday Times tókst
engu að síður að eiga við hann við-
tal fyrir skömmu.
Gergíjev er 42 ára, tveimur árum
eldri en breski stjórnandinn Simon
Rattle og jafnaldri hins ítalska Ricc-
ardo Chailly, sem stýrir Royal Conc-
ertgebouw í Rotterdam. Saman
mynda þeir kynslóð „stjömustjóm-
enda“ ef kalla má þá svo. Öllum
hefur þeim tekist að vekja eftirtekt
og aðdáun tónlistarmanna og -unn-
enda um allan heim. Þeir hafa engu
að síður kosið að eiga sér eina
ákveðna bækistöð, sem er Kírov-
óperan í tilfelli Gergíjevs. Þar
þreytti hann frumraun sína sem
stjómandi er hann var 25 ára gam-
all og stýrði flutningi á stórvirkinu
„Stríði og friði“ eftir Sergej Pro-
kofíev.
Agaður
Gergíjev vakti geysilega athygli
er hann kom í fyrsta sinn fram á
Vesturlöndum. Þykja hreyfingar
hans á stjómendapallinum, agaðar
og lausar við öfgar, sýna það og
sanna að þar fari nemandi llija
Músín, hins mikla stjómanda í Len-
íngrad, sem þá var.
Gergíjev er sagður ná einstöku
taki á hljómsveitum sem hann stýr-
ir og að hann hafi augu hins mikla
stjómanda, full eldmóðs og að sama
skapi heillandi. Það hafi t.d. komið
Rússnesk harka
og rómantík
berlega í ljós árið 1993 er hann
stýrði Konunglegu fílharmóníunni í
Lundúnum í fyrsta sinn. Vinnu-
brögð hans þykja bera vott um
vandlegan undirbúning en að hann
búi einnig yfir þeim hæfileika að
láta hlutina gerast af sjálfu sér ef
svo býr undir. Sterkasta hlið
Gergíjevs er sögð rómantíska tíma-
bilið, sér í lagi það rússneska, svo
og óperuflutningur. Hann eigi hins
vegar enn eftir að sanna sig í flutn-
ingi sinfónískra verka.
Gergíjev hefur verið listrænn
stjórnandi Maríjinskíj leikhússins í
átta ár. Hann hefur á þeim tíma
stjómað fjölmörgum ópemupp-
færslum og stýrt hljómsveitinni á
upjitökum Philips-útgáfunnar, m.a.
á Igor prins eftir Borodín og nokkr-
um verkum Rimskíjs-Korsakovs,
sem sjaldan hafa verið flutt.
En aðalstarf Gergíjevs hefur verið
hjá Kírov, sem hefur verið mikið á
ferðinni. Hefur því verið haldið fram
að hljómsveitin verði að vera á sí-
felldum ferðalögum á Vesturlöndum
til að komast af. Þessu neitar
Gergíjev. „Þarf Vínarfflharmónían
að ferðast til að eiga aur? Nei. Því
skyldi fólk halda að við séum sýknt
og heilagt á ferð eins og hver önnur
sígaunahljómsveit?"
Eftirsjá í Sovéttímanum?
En því verður ekki neitað að fjár-
hagur Kírov er þröngur og Gergíjev
hefur lagt kapp á að afla hljómsveit-
Rússinn Valeríj Gergíjev hefur á fáum
árum orðið einn eftirsóttasti stjómandi
heims. Getur stjómandi Kírov staðist
ásóknina úr vestri?
inni írjár til að tryggja
og styrkja rekstur
hennar. Eftir hrun
Sovétríkjanna hefur
fjárhagur fjölda tón-
listarhúsa hrunið og
þúsundir tónlistar-
manna flutt til Vestur-
landa, sem hefur valdið
því að erfiðara hefur
reynst en áður að
manna tónlistarhúsin
með hæfileikafólki. En
Gergíjev hefur að
minnsta kosti tekist að
bjarga Kírov-óperunni
með baráttu sinni inn-
anlands og utan. „Það
skiptir óskaplega
miklu máli að rússnesk
yfírvöld styrki rekstur
Kírov og Bolshoi. Ég
sagði forsætisráðherra okkar,
Tsjemomyrdín, að ef menn hefðu
milljónir dala til að kaupa skrið-
dreka og byssur fyrir stríðið í
Tsjetsjníju, hlytu menn að eiga fé
til að veita til menningar."
Gergíjev var skipað-
ur stjórnandi Kírov
áður en jámtjaldið
hrundi og hann segir
að ekki hafi allt verið
slæmt á tímum Sovét-
stjómarinnar, að
minnsta kosti ekki
hvað listirnar varði.
„Mestu uppgangs-
tímar óperu i Sovét-
ríkjunum vom í Bols-
hoi fyrir og eftir
heimsstyijöldina síð-
ari. Eins einkennilegt
og það kann að virð-
ast, þá tókst Bolshoi æ
betur upp, eftir því
sem Stalín herti tökin.
Staða menningar í
Sovétríkjunum skipti
miklu máli, hún varð
að bera af í augum heimsins. Laun-
in í Bolshoi á þessum tíma voru
ótrúlega há, fjórum til fimm sinnum
hærri en hjá færum verkfræðingum
og visindamönnum."
Gergíjev nefnir söngvara á borð
VALERÍJ Gergíjev:
Hefur augu hins
mikla stjórnanda, full
eldmóðs.
við ívan Koslovskíj og Sergej Le-
meshev, sem hann segir hafa verið
á heimsmælikvarða og án efa hafa
orðið alþjóðlegar stjörnur ef þeir
hefðu sungið utan Sovétríkjanna.
„Ég þekkti Koslovskíj vel. Hann
óskaði mér til hamingju með árang-
urinn hjá Kírov og sagði að hljóm-
sveitin minnti hann á Bolshoi fyrir
40 árum. Mér þótti vænt um það.“
Skrímsli
Á meðal þeirra sem verið hafa
undir verndarvæng Gergíjevs má
nefna Galínu Görtsjakovu, Olgu
Borodínu og Vladimír Galúsín.
Gagnrýnendur á nýliðinni Edin-
borgarhátíð fundu Gergíjev því til
foráttu að hann keyrði tónlistar-
menn sína áfram, greinileg þreytu-
merki hefðu verið á hljómsveitinni
og söngvurum, sérstaklega Gort-
sjakovu.
Umboðsmenn söngvara hafa
sagt hann „skrímsli" sem sýni tón-
listarmönrtunum of mikla hörku við
æfingar og hann hefur verið gagn-
rýndur fyrir að vera fullur fyrirlitn-
ingar í garð þeirra sem yfirgefið
hafa Kírov og hafið nýjan feril utan
heimalandsins. Rök Gergíjevs eru
þau að til að halda þeim sessi sem
Kírov hafi náð á alþjóðavettvangi,
verði að leggja hart að sér. Eftir
því sem staða Kírov hefur styrkst,
þykir hann hafa náð að slaka að-
eins á gagnvart þeim sem horfið
hafa á brott og í sumar tók hann
sér meira að segja sumarfrí, sem
ekki hefur gerst í fjöldamörg ár.
Gergíjev segir að ekki sé lengur
hægt að saka sig um að flengjast
um heiminn þveran og endilangan,
hann hafni nú stærstum hluta
þeirra beiðna sem honum berist um
að stjórna. Hann ætlar sér að
stjóma í Kírov fram til ársins 1999
en hvað þá gerist er aldrei að vita.
Gergíjev á að minnsta kosti framtíð-
ina fyrir sér.