Morgunblaðið - 08.10.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 1995 23
BÍLATRYGGINGAR
Þegar mappan er opnuð áætlar
starfsfólk tjónadeildar viðkomandi
tryggingafélags tjónið út frá meðal-
tali síðustu ára. Hjá Sjóvá-Almenn-
um tryggingum er tjónið í upphafi
áætlað 1,3 milljónir ef um slys á
fólki er að ræða en það er meðaltal
áranna 1990 til 1993 hjá félaginu.
Hjá VÍS er slysatjón þar sem líkur
eru taldar á varanlegri örorku áætl-
að 1,5 milljónir en 300-500 þúsund
ef meiðsli eru lítil. Munatjón er í
upphafi áætlað 120 þúsund þar til
betri upplýsingar fást um tjóna-
kostnaðinn.
Upphaflega áætlunin er færð
sem áætlað tjón félagsins og vá-
tryggingaskuld á móti. Eftir því
sem nákvæmari upplýsingar fást,
til dæmis læknisvottorð, bótakrafa
og örorkumat þegar um líkamstjón
er að ræða, og t.d. mat tjónaskoðun-
arstöðvar varðandi skemmdir á bíl-
um, er upphaflegu áætluninni
breytt og kemur mismunurinn þá
til hækkunar eða lækkunar á vá-
tryggingaskuld og áætluðum tjón-
um, eftir því í hvora áttina breyting-
in verður. Slysatjón eru yfirleitt
ekki gerð upp á fyrsta ári og geta
liðið mörg ár þar til niðurstaða
fæst um það hvað tjón kostar trygg-
ingafélagið í raun og veru. Sem
dæmi má nefna að flest líkamstjón-
in sem gerð voru upp á síðasta ári
voru frá árunum 1991 og 1992, en
það elsta frá árinu 1983. Megin-
hluti tjóna á bifreiðum er hins veg-
ar gerður upp á fyrstu fyeimur ár-
unum, aðallega tjónárinu. Þegar
tjón er gert upp er skuldin endan-
lega felld niður.
Álög vegna ótilkynntra
tjóna og öryggis
Ávallt er fyrir hendi töluverður
fjöldi tjóna sem ekki hefur verið
tilkynntur til tryggingafélags við
lok reikningsárs. Getur það dregist
af ýmsum ástæðum, til dæmis
vegna þess að viðkomandi veit
ekki fyrr en síðar um bótarétt sinn.
Tryggingafélögin þurfa því að
áætla fyrir ótilkynntum tjónum um
áramót. Telja þau sig geta áætlað
fjölda þessarra tjóna af töiuverðri
nákvæmni út frá reynslu undanfar-
andi ára. Kemur sú fjárhæð til við-
bótar óuppgerðum tjónum ársins.
Loks er sett sérstakt öryggisálag
ofan á vátryggingaskuldina. Það
er gert til að mæta sveiflum í tjóna-
tíðni, tjónsupphæðum og óvissu í
mati tjóna. Öryggisálag þetta getur
verið mismunandi eftir því hvernig
starfsmenn félaganna meta óviss-
una. Tryggingastærðfræðingar fé-
laganna telja sig í ljósi reynslunnar
geta metið kerfisbundin frávik frá
áætlunum en öryggisálag verði
einnig að brúa aðra ófyrirséða hluti.
j Nefna þeir sem dæmi áhrif af dómi
Hæstaréttar fyrr á þessu ári þar
* sem breytt var forsendum vaxtaút-
reiknings slysabóta sem kosta mun
tryggingafélögin nokkur hundruð
milljónir kr.
Bótasjóðirnir hafa
margfaldast
\
Bótasjóðir bifreiðatrygginganna
hafa margfaldast á síðustu árum,
eins og FIB hefur bent á. Sjóðirnir
) stóðu í 2,1 milljarði í árslok 1988
og voru komnir í 11,7 milljarða sex
árum síðar, eða í lok síðasta árs. Á
síðasta ári bættust tæplega 1,6
milljarðar við bótasjóðina en liðlega
2 milljarðar á ári í þijú ár þar á
undan.
Talsmenn FÍB segja að trygg-
ingafélögin eigi að vera fjárhags-
lega sterk og með bótasjóði sem
geti mætt fjárhagslegum skuld-
bindingum þeirra vegna óuppgerðra
tjóna. Þeir telja hins vegar að sjóð-
irnir séu orðnir allt of stórir. „Við
höfum horft á þessa þróun það sem
af er þessum áratug. Bætt hefur
verið í bótasjóði 2 milljörðum á ári
vegna lögboðinna ökutækjatrygg-
inga,“ segir Runólfur Olafsson,
framkvæmdastjóri FÍB. Vekur
hann athygli á því að helstu liðir í
yfirliti tryggingaeftirlitsins um öku-
tækjatryggingar, aðrir en bótasjóð-
irnir, hafi verið í nokkru jafnvægi
undanfarin ár, til dæmis áætluð
tjón, bókfærð tjón, iðgjöld og
rekstrarkostnaður. Bótasjóðirnir
hafi hins vegar rokið upp úr öllu
valdi.
„Við teljum að þetta séu vinnu-
brögð í anda verðbólgutímans þeg-
ar nauðsynlegt var að mæta
óstöðugleikanum sem nú er ekki
lengur fyrir hendi. Við bendum
einnig á að eftir að skaðabótalög
tóku gildi hér á landi hefur óvissan
um uppgjör slysabóta hjá fólki
minnkað. Samt bólgna bótasjóðirn-
ir. Ekki er lengur þörf fyrir svona
gífurlega mikla bótasjóði," segir
Runólfur. Hann bendir á að á ein-
hveijum tímapunkti sé jafnvægi
náð en segist ekki hafa fengið
upplýsingar um það hvenær það
hafi verið.
Breytingar á lögum
og vinnureglum
Ýmsar ástæður virðast vera fyrir
þessari miklu stækkun bótasjóð-
anna á síðustu árum. Sumt af því
hefur gerst með lagabreytingum og
breytingum á vinnureglum trygg-
ingafélaganna. Bótaréttur jókst í
kjölfar breytingar á umferðarlögum
1988 vegna slysatryggingar öku-
manns og eiganda. Tryggingafélög-
in vanmátu almennt afleiðingar
þessarar breytingar, samkvæmt
upplýsingum Vátryggingaeftirlits-
ins, og lögðu of lítið fé í bótasjóði
til að mæta tjónum. Hafa félögin
síðan verið að auka framlög í bóta-
sjóði sína til að bæta sér þetta upp.
Félögin tóku upp nýtt samræmt
verklag við uppgjör slysatjóna og
seinkaði það greiðslu bóta og hund-
ruð mála fóru fyrir dómstólana.
Þetta atriði eitt útaf fyrir sig hafði
mikil áhrif til hækkunar bótasjóð-
anna því slysin héldu áfram að ger-
ast þó uppgjörum væri frestað og
bilið milli greiddra t>g óuppgerðra
tjóna jókst mikið. Þriðja atriðið af
þessu tagi er breyting á almanna-
tryggingalögunum þar sem felld er
niður slysatrygging ökumanns og
eiganda sem að hluta hafi verið hjá
Tryggingastofnun og hún alfarið
færð til tryggingafélaganna.
Þessu til viðbótar nefna trygg-
ingamenn að fjölgun bótaskyldra
slysa á undanfömum árum leiði til
stækkunar bótasjóða og svo hækk-
un kostnaðar við hvert slys að með-
altali. Einnig að ákveðin óvissa um
bótafjárhæðir samkvæmt skaða-
bótalögum hafi leitt til þess að
menn hafi orðið að hafa borð fyrir
báru í þessum efnum. Sú óvissa
mun minnka á næstu mánuðum,
þegar meiri reynsla verður komin
á uppgjör tjóna á grundvelli nýju
laganna. Loks ber að geta þess að
slysatjón eru greidd út með vöxtum
og því þarf að hækka bótasjóðinn
á hveiju ári sem því nemur.
Einfaldasta skýringin á aukningu
bótasjóðanna er margföldun í fjölda
óuppgerðra tjóna, m.a. af þeim
ástæðum sem lýst hefur verið hér
að framan. Örn Gústafsson, fram-
kvæmdastjóri einstaklingstrygg-
inga hjá VÍS, bendir til dæmis á
að um síðustu áramót hafi verið
yfir 3.000 tjón óuppgerð hjá VÍS
vegna umferðarslysa á árunum
1990-1994. Félagið eigi eftir að fá
á sig milljarða kröfur vegna þess-
arra mála og verði því að eiga fjár-
muni á móti.
Hvenær er hámarki náð?
Hvenær verður jafnvægi náð og
sjóðimir hætta að stækka? Benedikt
Jóhannesson, stærðfræðingur í
Talnakönnun hf. og ráðgjafi Sjóvár-
Almennra við mat á bótasjóðum,
segist ekki geta svarað því. Telur
þó að ekki sé langt í það. Bendir
hann á að með dómum sem fallið
hafi í eldri skaðabótamálum sé að
liðkast um stífluna í uppgjörum
slysabóta sem varð við upptöku
verklagsreglna tryggingafélag-
anna. Þá ætti það að skýrast í lok
þessa árs hver verði raunveruleg
áhrif skaðabótalaganna. Á móti
komi að dómur Hæstaréttar um
hækkun vaxta af skaðabótum leiði
til aukinna framlaga í bótasjóð og
vond teikn séu á lofti um fjölgun
slysa á þessu ári.
Bótasjóður Tryggingamiðstöðv-
arinnar hefur stækkað um 250
milljónir það sem af er þessu ári,
að sögn Gunnars Felixsonar fram-
kvæmdastjóra. Telur hann að helm-
ingur af aukningunni felist í fram-
lögum í bótasjóð vegna vaxta af
óuppgerðum slysatjónum. Þá bendir
hann á að Tryggingamiðstöðin hafi
verið að auka markaðshlutdeild sína
og því fylgi fjölgun tjóna og stærri
bótasjóður. Hann segist ekki vera
viss um að sjóðurinn sé búinn að
ná hámarki og bendir á í því sam-
bandi að slysatjónum hafi fjölgað
fyrstu sex mánuði ársins miðað við
sama tíma í fyrra.
Oryggið að aukast
Runólfur Ólafsson heldur því
fram að búið sé að gera upp mikinn
hluta þeirra mála sem fóru í bið á
árunum 1991-93 þegar trygginga-
félögin hófu að vinna eftir nýjum
verklagsreglum. Þetta skýri hluta
af stækkun bótasjóðanna en ekki
nærri því til fulls. Og við gildistöku
skaðabótalaganna hafi aukist ör-
yggið við útreikning líkamstjóna.
Einar Sveinsson, framkvæmda-
stjóri Sjóvár-Almennra, segir að
uppgjörum hafi ekki fjölgað og
fjöldi óuppgerðra mála fari enn
vaxandi. Á meðan svo sé fari sjóður-
inn vaxandi, þar til komi að því að
útgreiðslur tjóna verði í takt við það
sem bætist við.
Runólfur leggur á það áherslu
að fyrirkomulagið hér á landi sé
þannig að tryggingafélögin sjálf
áætii tjónin og þar með stærð bóta-
sjóðanna. Hann segist vita til þess
að þetta sé unnið öðruvísi í Svíþjóð.
Þar hafi tryggingafélögin tölulegar
staðreyndir um muna- og slysatjón
og geti á grundvelli þess áætlað
tjón ársins með tryggingafræðileg-
um aðferðum. „Hér hafa félögin
tilhneigingu til að hafa bótasjóðina
vel í lagða fremur en að leggja út
í stóra vísindalega rannsókn til að
áætla tjón ársins."
Telur Runólfur að mikil óvissa
sé í grunninum, það er skýrslufjöld-
anum sem lagður er til grundvallar
áætlun tjóna. Nefnir sem dæmi að
ef bíll með til dæmis fimm manna
fjölskyldu lendi í árekstri og einn
kvarti undan eymslum sé ekki ólík-
legt að öll íjölskyldan fari með hon-
um á slysadeild. Dæmi séu um að
tryggingafélög skrái slíkt sem slys
á fimm manneskjum og áætli þá
bætur þeirra í upphafi á sjöttu millj-
ón til að leggja í bótasjóð.
Aðrar aðferðir einnig notaðar
Benedikt Jóhannesson segir að
við mat á vátryggingaskuld Sjóvár-
Almennra sé ekki aðeins litið á
áætlanir um einstök slys. Aðrar
tryggingastærðfræðilegar aðferðir
séu að hluta til notaðar. Forsenda
þess að þær komi að fullu gagni
sé að umhverfið breytist ekki stöð-
ugt eins og hér gerist stöðugt.
Benedikt kannast ekki við að öll
fjölskyldan sé skráð slösuð þó farið
sé með einn á slysadeild til rann-
sóknar. Aðeins sé stofnuð mappa
fyrir upplýsingar um fólk sem til-
kynnt er að sé slasað og áætlaðar
meðalbætur í upphafi. Síðan geti
það auðvitað gerst að viðkomandi
jafni sig strax og geri ekki kröfur
um bætur. Áætlunin sé leiðrétt þeg-
ar það liggi fyrir.
Starfsmenn Tryggingaeftirlitsins
segjast ekki hafa neina ástæðu til
að efast um að áætlanir félaganna
um óuppgerð tjón standist. Störfin
séu unnin jafnóðum af starfsmönn-
um tjónadeilda félaganna og
skyndikannanir hafi ekki leitt neitt
misjafnt í ljós. Félögin hafi jafn-
framt möguleika á að áætla ótil-
kynnt tjón út frá reynslu liðinna
ára. Þeir segja erfiðara að meta
hvað sveifluálagið þurfi að vera
mikið.
Erlendur Lárusson, forstöðumað-
ur Vátryggingaeftirlitsins, segir að
framkvæmdin þar sem hann þekkir
til erlendis sé víðast hvar með svip-
uðum hætti og hér.
20% álag
Vátryggingaskuld vegna öku-
tækjatrygginga félaganna sex sem
tryggja bíla nam 11,7 milljörðum
kr. um síðustu áramót. Samkvæmt
skýrslum tryggingafélaganna til
Vátryggingeftirlitsins skiptist
sjóðurinn þannig að áætluð óupp-
gerð tjón eru 9,2 milljarðar, álag
vegna ótilkynntra tjóna 1,8 millj-
arðar og öryggisálag 700 milljónir
kr., samkvæmt upplýsingum Helga
Þórssonar, tölfræðings hjá Vá-
Ólafur B. Thors segir að það hafi
verið keppikefli Sjóvá-Almennra að
tryggja að sú staða kæmi ekki upp
að sjóðurinn yrði tæmdur þegar síð-
asta tjónið yrði greitt.
---------—------------------------------—
Gert við bílinn. Kostnaður varð
550.000 kr. Vanáætlunin,
50.000 kr.,lögð í bótasjóð og
sá hluti sjóðsins sem stóð á
móti munatjóninu jafnaður
út með greiðslu reikningsins
Hinir slösuðu 1
hafa samband við m BMIi
tryggingafélagið til að ræða um bætur í-
.: - • |
Eiii
00:
O cz
1000
1.800.000 kr.
Tryggingafélagið
fær læknisvottorð trá
f slysadeild um öku- fyfy
manninn og fleiri gögn. F"®
Slysið er alvarlegt og
útlit fyrir að það kosti
félagið 5.000.000 kr.
Bætt í bótasjóð
3.500.000 kr.
,* r;J
Tjón farþegans gert
upp með greiðslu
miskabóta, fatnaðar
og tleira, kr. 100.000 kr.
Ofáætlun, kr. 200.000,
færð til baka úr bótasjóði
5.300.000 kr.
____
1
5.000.000 kr.
_____________í-----<------
‘rr^rrrriiiiwiiiiiiiiiiiiiiiiBiiiniiiiiiniiii \
Tryggingafélagið
greiðir vinnutap
ökumanns, kostnað
við læknismeðferð,
sjúkraþjálfun og
fleira,1.000.000 kr.
Eftir þrjú ár er örorka öku-
mannsins metin og bætur
þeiknaðarút. Gertuppvið
manninn með greiðslu,
kr. 3.500.000.-. Bakfærð
ofáætlun í bótasjóði,
kr. 500.000.-
hMMMMMMWMM
4.000.000 kr.